Музыка ар?ылы эстетикалы? т?рбие беруді? педагогикалы? негізі

Ойын балалардыS негізгі іс-‰рекеті ретінде психологиялыK, анатомиялыK-физиологиялыK, педагогикалыK маSызы зор Kызметтер атKарады. Ойын баланыS даму Kуралы, та-ным к™зі, білімдік, т‰рбиелік, дамытушылыK м‰нге ие бола отырып, адамныS жеке тaлCа ретінде Kалыптасуына ыKпал етеді. Ойынды ‰рбір адам ойнап ™седі, ойынды к™п ойнаCан адамныS д_ниетанымы кеS, жаны таза, ж_регі н‰зік, наCыз сезімтал тaлCа болмаK. €рине, ойын адамныS дамуына, Kалыптасуына ‰рт_рлі ‰сер береді. Кей бала ойында шынайы ™мірді бейнелесе, кей бала ішкі сезімін білдіреді. ОйынныS дамуына ж‰не баланыS ойынCа араласуына ‰сер ететін факторлар ™те к™п. Мысалы, _лкендердіS ойынCа басшылыK жасауы, ойыншыKтар, баланыS ™сетін ортасы, балалар aжымы, баланыS т‰рбиесі т.б. Дегенмен де ойын тек ‰рекет емес, балалардыS да, _лкендердіS де KызыCушылыK ермегі, адамды рахат ж‰не KанаCат сезіміне б™лейтін іс-‰рекеті. Балалар тaрмаK, _лкен адамдар да ‰лік_нге дейін ойнайды, ‰рине ойынныS т_рлері ™те к™п. Балалар ойынына талдау жасайтын болсаK, оныS ™згеріп отыруы балалардыS жас ж‰не жеке дара ерекшеліктеріне бай-ланысты. Мысалы, сюжеттік р™лді, Kимыл-KозCалыс, драматизациялыK, музыкалыK, дидактикалыK, Kaрастыру, aлттыK, спорттыK, дамытушы ойындардыS т_рлері бар. €рKайсысыныS ™зіндік м‰ні, ерекшеліктері, мазмaны, ережелері, т‰ртібі, білімдік, т‰рбиелік, дамытушылыK функциялары бар. ОныS ‰рKайсысына жеке тоKталатын болсаK, сюжеттік р™лді ойындар ойынныS алCашKы танымы десек, артыK болмас.Балалар ойындарыныS т‰рбиелік маSызын жоCары баCалай келіп, А.С.Макаренко былай деп жазды: «Бала ™мірінде ойынныS маSызы зор, ересек адам _шін еSбектіS, жaмыстыS, KызметтіS Kандай маSызы болса, наK сондай маSызы бар. Бала ойында Kандай болса, ™скен соS жaмыста да к™п жаCынан сондай болады. СондыKтан келешек Kайраткерді т‰рбиелеуалдымен ойында басталады». Мысалы; сюжеттік - р™лді ойындар.ОйынныS негізгі ерекшелігі ол балалардыS KоршаCан ™мірді - адамдардыS Kимылын, іс-‰рекеттерін бейнелеу болып табылады. Ойында б™лме теSіз, аспан кеSістігі де, темір жол вагоны да болуы м_мкін. Балалар жаCдайCа ойынныS ™здері ойлаCан т_пкі ниеті мен мазмaнына лайыKты маSыз береді.Ойын іс-‰рекетініS таCы бір ерекшелігі - оныS ‰рекеттік сипаты. Балалар ойын шыCарушылар, ойынды жасаушылар болып табылады. Олар ойында ™здеріне м‰лім ™мір Kaбылыстары мен оKиCалары туралы білімдерін бейнелейді, оларCа ™зініS Kатынасын білдіреді.Балалар ойыныныS ерекшелігі сондай-аK бейненіS, ойын ‰рекеті мен с™здіS aштасуымен ™зара байланыстылыCында. Бaл оныS сыртKы белгісі емес, шын м‰ні. Ойында бала ™зі бейнелеген KаkарманныS іс-‰рекетімен, сезімімен тыныстайды. Кейде бейненіS баланы баурап ‰кететіні соншалыK, ол тіпті ™зін ‰деттегідей шаKырCанCа жауап та Kатпайды.Балалар _н-т_нсіз ойнамайды. Тіпті бала жалCыз болCанныS ™зінде ойыншыKтармен с™йлесіп ж_реді. ОйынCа KиялдаCы Kатысушылармен ‰Sгімелеседі, ™зі мен мамасы _шін, науKас кісі мен д‰рігер _шін с™йлеседі ж‰не т.б. С™з наK бір ойын ‰рекетін с_йемелдеуші болып табылады, бейнені, оCан баланыS ™з Kатынасын толыCыраK ашады.Ойын процесінде с™йлесу Kарым-Kатынасы _лкен р™л атKарады. С™йлесе ж_ріп балалар пікірлесіп, ‰сер алысып, ойынныS т_пкі ниеті мен мазмaнын аныKтайды. Ойында с™збен у‰делесу aйымдастырушылыK Kызмет атKарады, балалар арасында ™зара т_сінісу мен достыKтыS, KоршаCан ™мірдіS Kайсыбір фактілері мен Kaбылыстарына бірдей к™зKарастыS пайда болуына ж‰не дамуына к™мектеседі.БейненіS, ойын ‰рекеті мен с™здіS ™зара байланысы ойын KызметініS ™зегі болып табылады, шындыKты бейнелеудіS Kaралы Kызметін атKарады.ОйынныS негізгі KaрылымдыK элементтері мыналар: ойынныS т_пкі ниеті, сюжеті немесе мазмaны; ойын ‰рекеттері, р™лдер; ойынныS ™зінен туатын ж‰не балалар жасайтын немесе ересектер aсынатын ойын ережесі. Бaл элементтер ™зара тыCыз байланысты ж‰не ойынды балалардыS ™зінше бір іс - ‰рекеті ретінде к™рсетеді.ОйынныS т_пкі ниеті - бaл балалардыS нені ж‰не Kалай ойнайтыныныS жалпы аныKтамасы, м‰селен: «д_кен», «аурухана», «Kызы мен шешесі», «балабаKша» ж‰не т.с.с. болып ойнау. Ол с™зде тaжырымдалып, ойын ‰рекеттерініS ™зінде бейнеленеді, ойынныS мазмaнында Kалыптасады ж‰не ойынныS ™зегі болып табылады.ОйынныS т_пкі ниетіне Kарай ойындарды азды-к™пті мынадай типтік топтарCа б™луге болады:а) тaрмыстыK Kaбылыстарды бейнелейтін ойындар («отбасы», «мектеп», «балабаKша» ж‰не т.б. болып ойнау);‰) жасампаз еSбекті бейнелейтін ойындар (корабль салу, _йлер, стадиондар тaрCызу ж‰нет.б.);б) KоCамдыK оKиCаларды, д‰ст_рлерді бейнелейтін ойындар (мерекелер, демонстрациялар, KонаKтарды Kарсы алу, саяхаттарт.т.).Ойындарды бaлай б™лу, ‰рине, шартты Cана, ™йткені ойын ™мірдіS алуан т_рлі Kaбылыстарын бейнелеуді Kамтуы м_мкін.ОйынныS сюжеті, мазмaны - бaл оныS жанды тaлCасын Kaрайтын, ойын ‰рекеттерініS, балалардыS ™зара Kарым-KатынастарыныS дамуын, к™п жаKтылыCын ж‰не ™зара байланысын аныKтайтын... ОйынныS мазмaны оны KызыKты етеді, ойнауCа деген ыKылас пен ынтаны Kоздырады.ОйынныS KaрылымдыK ерекшелігі мен т_йіні - бала атKаратын р™л. Ойын процесінде р™лге берілетін маSызына Kарай к™птеген ойындар р™лді немесе р™лді-сюжетті ойындар деп аталады. Р™л ‰рKашан адамCа немесе жануарCа, ол KиялдаCы KылыKтарCа, іс-‰рекеттерге, Kарым-KатынастарCа Kатысты болады. СолардыS бейнесіне енген бала сол ™зі Kалап алCан н‰рсеге айналады, яCни белгілі бір р™лді ойнайды.
Ойын процесінде балалардыS ™здері (ал кейбір ойындарда - ересектер) ойнаушылардыS мінез-KaлKы мен ™зара Kарым-Kатынасын аныKтайтын ж‰не реттейтін ереже белгілейді. Ереже ойынCа aйымшылдыK, тaраKтылыK сипат береді, оныS мазмaнын баянды етеді ж‰не Kарым-Kатынас пен ™зара Kарым-KатынастардыS одан арCы дамуын, к_рделене т_суін айKындайды. Сонымен бірге ойын ережесі жасKаншаK, aялшаK балалардыS ойынCа белсендірек Kатысуына к™мектеседі.
ОйынныS осы KaрылымдыK элементтерініS б‰рі типтік болып табылады, біраK олардыS т_рлі маSызы бар ж‰не ‰рт_рлі ойындарда т_рліше араKатынаста болады. €рине ойынныS ‰р т_ріне сипаттама беруге болады, дегенмен ойынныS ішінде дидактикалыK ойындардыS білімдік, т‰рбиелік, дамытушылыK м‰ні зор.

15