Но?ман Мусинды? ?ала себене хик?й??ен? рецензия

Хикм1т себенд1 т9гел.

Но7ман Мусин. Ошо исемде ишете9, й1ки ул я87ан бер1й 141р8е к9ре9 мен1н к95елд1 98ен1н-98е: «Мотла6 у6ыр7а к1р1к,»- тиг1н уй тыуа. С2нки уны5 насар 1йбер я8ма4ына иманыбы8 камил. ?9мер буйына мауы6тыр7ыс хик1й1л1рен, повестарын, романдарын у6ып, я8ыусыны5 оло талант эй13е булыуына к9негеп б2тк1нбе8. Улар8ы бер у6ый башланы5мы, айырылып булмай: бер тынала у6ыла. С2нки я8ыусы ышандыр7ыс итеп я8а: ва6и7алар к98 алдыбы88а бара 3ыма6, 98ебе8 81 шулар эсенд1 6айнайбы8 ке9ек, 39р1тл1нг1н образдар 8а бе88е5 арала7ы 618имге кешел1р т24л2, матур т1би71т к9ренешт1ре л1 98ене5 6оса7ына са6ырып тор7андай. Ана шу7а к9р1 я8ыусыны5 141р81ре у6ыусы к95елен1 98ен1н-98е юл яра. Я5ынан-я5ы мауы6тыр7ыс ижад емешт1ре к2т1 31р кемебе8 ярат6ан я8ыусы3ынан. Алла7а ш2к2р, у6ыусыларыны5 2м2т2н Н. Мусин а6лап тора. «А7и8ел» журналыны5 2009 йылда7ы 6-сы 3анында «:ала себене» хик1й13ене5 донъя к9ре9е 1леге фекеремде 6е91тл19се д1лил. Я8ыусы ижадын 32й29сел1р был хик1й1не л1 яратып у6ы7андар8ыр. !41р бер кемде л1 битараф 6алдырма7андыр: уйландыр7андыр 8а, борсоу7а ла 3ал7андыр, н1фр1т хист1ре л1 тыу8ыр7андыр, й1лл19 той7олары ла уят6андыр, ф13ем, 7ибр1т алыр7а ла м1жб9р итк1ндер, 3аба7ын да бирг1ндер.
«:ала себене» хик1й13е б2г2нг2 й1м7и1тебе881ге тормош к9ренешт1рен я6тыртып, халы6ты5 6атламдар7а айырылыуын, ошо ю4ы6та байлы6 артынан 6ыуып, 1хла6и т9б1нлекк1 т2ш29се, рухи я6тан ярлы быуын формалашыуын т1н6итл1й. Ата-1с1г1 6ара7анда зинн1тле йы3аз, байлы6ты 24т2н 6уйыусы выждан3ы8 балалар 6ыланышы аптырата, н1фр1т уята, 6ай8ан кил1 бындай б17ер3е8лек тип уйландыра. ! инде т2п образ бул7ан атай кеше- Ибра3им-, кире3енс1, кемг1лер яра6лашып, ярам3а6ланып барма7ан, 98 а6ылы, 98 6арашы мен1н эш итк1н, сабыр холо6ло булып х1тер81 6ала, 3о6ланыу хист1ре уята.
Хик1й1, 1лбитт1, я8ыусыны5 бай фантазия3ы 3282мт13е, 1мм1 унда я3алмалылы6ты5 осто7о ла ю6. Бары3ы ла ышандырырлы6, т1би7и. !леге л1 бая7ы, Н. Мусин 141рене5 баш6аса булыуы ла м2мкин т9гел, тиг1н 3ы7ымта 98ен1н-98е баш6а кил1. Хик1й1г1 6арата арты6 ма6тау яу8ыра ик1н, тип б17зе бер1981р мине 71йепл1м13ен 2с2н 141рг1 ки5ер1к 6араш ташлау й1теш булыр, мо7айын.
И5 т1981 хик1й1не5 атама3ы ха6ында фекер й2р2т1йек.Ни 2с2н «:ала себене?» Себен ни барыбер инде: ауылды6ы ни, 6аланы6ы ни, тиер бер1981р. Килеш1м. !мм1 я8ыусыны5 образлы тел мен1н 39р1тл19 о4та3ы ик1нен онотмайы6. Ошо я6тан 6ара7анда, себен ул кин1й1, й1ки ситл1теп 1йте9. Был т2ш2нс1 ауыл мен1н 6ала, 9тк1нд1р мен1н б2г2нг2 ара3ында7ы айырмалы6ты ла, матди байлы6 мен1н рухи байлы66а м2н1с1б1тте л1, изгелек мен1н яуызлы6 б1релешен д1 98 эсен1 3ый8ыра. Шулай у6 себен хик1й1л19 детале л1. Н16 ана шул 32м328 себен хик1й1не5 сюжетын 94тер1, к2с2рг1нешлекте т1ьмин ит1. Баштан а8а66аса себен Ибра3имды э81рл1й, тын7ы бирм1й, шул р19ешле, уны 6ыйын х1лд1рг1 6алдыра. Ни3ай1т, хик1й1 3у5ында Ибра3им б1йл1нсек себенг1 3ыт6ансы ба4а. Бында ла, мине5с1, кин1й1 ярылып ята: тормошта7ы 1хла63ы8лы66а, а6са, байлы6 6олло7она, к95елд1р тарлы7ына асыуын Ибра3им ана шулай белдер1. «Тимер мен1н к2пл19ле ишекте шар асып еб1реп, лифт май8ансы7ы я7ына й9н1лде,»- ти я8ыусы.Быны3ы ла кин1й1. ! м171н13ен шулай а5лар7а к1р1ктер: б2т1 кеше л1 ту5 й2р1кле, 6ом3о8 т9гел. Тормошта изгелек, яр8амсыллы6, ш1ф61тлелек ке9ек изге т2ш2нс1л1р барыбер к9бер1к. Ибра3им шундай8ар янына ашы7а. У6ыусыны ла 98е мен1н эй1рт1.
Ауылсамы, 6аласамы? Хик1й1не у6ы7ас, шундай 3орау 8а тыуа.
С17ит Агишты5 «Эш самауыр8а т9гел» хик1й13енд1ге Х2рши81 1бей 3ыма6 Ибра3им да ауылдан 6алала7ы балаларына килг1н. О8а66а й1ш1рг1 т9гел, 1 сит илг1 ял итерг1 китк1н 6ы8ы мен1н кей19ене5 фатирына к98-6ола6 булып торор7а, бер нис1 к2нг1 ген1. Ауыл7а 2йр1нг1н кеше, 1лбитт1, 6аланы бик 983енм1й. Ибра3им7а 31р н1м1 с1йер тойола. Я8ыусы ауыл кеше3ене5 психология3ын асыу 2с2н 1лен1н-1ле са7ыштырыу8ар7а м2р1ж171т ит1. М141л1н, ауылды5 3ауа3ы саф, шифалы, 1 6алала улай т9гел; ауылда й1шел, йомша6 си81м, 1 бында тир1-я6 таш; ауылда этте тышта йорт-6ура 3а6лар 2с2н а4ырай8ар, 1 бында 2й81 тоталар. Ибра3им7а а5лашылма7ан н1м1л1р был 7ына т9гел. :ала тормошо нисек кен1 31йб1т тойолма3ын, у7а барыбер ят. Я8ыусы 98 геройыны5 кисерешт1рен тулыра6 асыу 2с2н 6апма-6аршылы6лы к9ренешт1р8е о4та 6уллана: фатир 8ур, 1мм1 6ы4ын6ы ке9ек; ризы6 мул, тик таты ю6; 98е эт , 1мм1 бес1й 8урлы6 6ына; 6ы88арыны5 донъялары етеш, тик с1й бешерерлек барник ю6. Я8ыусы ауыл кеше3е к98леген1н 6ала7а хас та7ы бер х16и61тте асып 3ала: 6ы8ы мен1н кей19е г1зит алдырмай. «Ибра3им, ана, 79мере ба6ый балта мен1н эшл1981н устары 6атыны6ып б2тк1н 6улына к2н д1 я5ы г1зит алма3а, к2нитмешене5 бер ере китек 3ыма6 тойола,»-ти я8ыусы, 98 геройына 3о6ланып.
Ауыл кеше3е мен1н 6ала кеше3ен са7ыштырыу 2с2н я8ыусы хик1й1г1 6атын обраын индер1. Кешел1рг1 яр8ам ит1м тип эс-бауыры5а керер81й булып 6ылан7ан 6атын т1981 6ай3ылай ихлас, м1рх1м1тле к9рен1. Ба6ти315, шул р19ешле ул а6са эшл1й имеш. №ине5 3аулы7ы5 бар ни, ю6 ни у7а. Улай 7ына ла т9гел, 6ай3ылай у4ал да, 9с алыусан да ик1н 1ле. ! Ибра3им 181п, сабырлы6 3а6лай, тик 3у57ы сикт1 ген1, 9т1 ны6 й1нен1 тейг1нд1 ген1 яр3ыуын тыш6а сы7ара. Характерыны5 ошо я7ы мен1н ул у6ыусыны5 ихтирамын та7ы ны7ыра6 яулай. ! инде теге 6атын а8а66а табан б1йл1нсеклеге мен1н 1леге себенде х1терл1т1 башлай. !лбитт1, бар кешене л1 ошо 1р3е8 6атын7а ти5л1рг1 ярамай. !мм1 ауыл кеше3е шундай8ар 6ап6анына йышыра6 6абыусан ик1не ысынбарлы6.
Ибра3им та7ы бына н1м1г1 71ж1пл1н1: фатир эсенд1 эт а4ырау8ы5 ни х1ж1те? :ы88ары шул м1хл9кте бала урынына 6арап, сит ил а8ы7ы мен1н т171мл1ндер1л1р. Урам буйлап эт ет1кл1п й2р298е л1 Ибра3им бер 81 ген1 хуш3ынмай. Х1йер, ни ти315 д1 6аласа инде. Ауыл кеше3е т2ш2н2п етм14 н1м1л1р к9п унда.
Ошо р19ешле, 6ала мен1н ауыл ара3ында7ы айырмалы6ты5 6ай3ы я6 фай8а3ына ик1нен билд1л1рг1 ынтыла я8ыусы. Ауылды6ы ауылын, 6аланы6ы 6ала3ын ма6тарына шик ю6. №1р ике я6ты5 да 98 24т2нл2кт1ре, к1мселект1ре бар. !мм1 хик1й1н1н я8ыусыны5 б9т1нс1 позиция3ы а5лашыла: ябайлы6, ихласлы6, ба4ал6ылы6, сабырлы6 ке9ек сифаттары мен1н ауыл кеше3е 6аланы6ынан бер баш6а ю7арыра6.
Себенд1н фил я3ау. Беле9ебе8с1, был 1йтем к9пертеп, 6абартып 32йл198е а5лата. Хик1й1л1 кем ни 2с2н себенде филг1 1йл1ндер1? Бимазала7ан себенде 6ыуып, 98ене5 нервы3ын б1т2рг1н, шул ар6ала люстраны5 бер су7ын 282п т2ш2рг1н Ибра3им- я8ыусы фантазия3ы. Уны шулай ябай 7ына мажаралар7а юлы6тырыу хик1й1не5 6ы8ы63ындырыу к2с2н 94терерг1, 39р1тл1нешен байытыр7а й9н1лтелг1н. ! бына нинд1й8ер к2пш1не5 бихисап сир81р81н дауалау к2с2н1 ышандырыр7а маташыусы 6атын нинд1й ма6саттан сы7ып эш ит1? !лбитт1, кеше 3аулы7ы ха6ында ихлас борсолоу8ан т9гел, 1 ышан7ан кешен1н к9бер1к а6са 3урыр7а ынтылыу8ан. Ысынбарлы6та7ы тормошта ла 31р кемебе8 к2н д1 тиерлек 1лл1 к9пме шундай к98 буяу8ар ша3иты бул7аныбы8 бар. Тим1к, ябай кешел1р ышанысын яулап, бер1981р а6са 3у7ыу8ы5 ан3ат ысулын таба.
Хик1й1л1ге М1с7981 л1 себенд1н фил я3ар7а бик о4та. Этене5 сырхап, к2й328л1неп тороуын ул 6ай3ылай 8ур фажи7171 1йл1ндер1. ! уны3ы ни тама7ы туй7ас, ш1б1й1 л1 кит1. Тик шул м1хл9к ар6а3ында атай кеше р1нйетел1. Люстраны5 бер бота7ы 282л29ен д1 М1с7981 6от ос6ос 6ыйралыш тип 6абул ит1. Шуны5 2с2н ата3ын 28г2л1р81й х1лг1 ет1. ! бит донъя емерелм1г1н, люстраны5 я5ы3ын да алыр7а була. Тик оло кешене5 6ыйрал7ан к95еле 6асан т281лер? Исма3ам, М1с79813е 3ыуынып, 71ф9 9тен31се. Ю6, намы43ы8лы6ты5 сиген1 сы66ан б1нд1л1р81н быны 2м2т ите9 ситен. Ундай8ар8ы5 хол6он йылдар 8а ы57ай я66а 98г1рт1 алмай. Тормошта осрап тор7ан к95ел3е8 х16и61т был. А6са, байлы6 артынан 6ыуып, к9881ре тон7ан 181мд1р8е5 рухи з17ифлеген я8ыусы ана шулай себенд1н фил я3ау р19ешенд1 к9р31т1.
Барлы6 яраштыра, ю6лы6 талаштыра. Шундай ла6ап бар. !мм1 «:ала себене» хик1й13енд1 быны5 тап кире3ен1 ша3ит булына. Байлы6тары ташып тор7ан М1с7981 мен1н Юламан и5 я6ын кеше бул7ан атай8ы тупа4 р1нйет1л1р. ?1ж1п бит: Ибра3им7а 6ара7анда М1с7981г1 Мурзик 618ерлер1к. Уны5 ха6ына й1лл19 39881ре л1, к98 й1шт1ре л1 й1л т9гел. Люстраны5 бер су7ын да атай8ан 6имм1тер1к 3ана7ан кешел1р81н нинд1й м1рх1м1т к2тм1к к1р1к? «Бел13е5ме, был люстра к9пме тора? Ике й28 ме5д1н арты6! !й, мин и41р, ни51 ген1 алып килдем ик1н мин 3ине! Ни х1тлем зыян»-тип 9р31л1нг1н М1с7981л1 нинд1й т9б1нлек, ата3ы ха6ында: «Уны5 шулай й9н3е8 бул7анын кем белг1н?!»- тип з131рл1не9енд1 к9пме хая3ы8лы6, ми3ырбан3ы8лы6. :айны3ына 3ауалы 7ына «6арт» тип м2р1ж171т ите9се кей19 81 кире 6араш тыу8ыра. М1с7981не5 ире Юламан булыу7а 6арама4тан, у7а «Юрик» тип 2нд1ше9е л1 6ола66а ят тойола. ?2м9м1н, бар н1м1не л1 а6са7а ба3ала7ан, шул ар6ала кешелек сифаттарын ю7алта бар7ан ике й28л2, з17иф к95елле 181мд1р8е к9р1бе8 М1с7981 мен1н Юламан й282нд1. Хик1й1не5: «Онд1ше9се л1, о8атып 6алыусы ла булманы,»-тип к95ел3е8 тамамланыуы ла 6ы8 мен1н кей19г1 кире 6арашты к2с1йт1. «:алтыран7ан 6улдары мен1н пинж1к т2йм1л1рен эл1ктер1 алмай а8аплан7ан» Ибра3им нинд1й уй8ар кисерг1ндер, уны3ын у6ыусыны5 98ен1 фаразлар7а 6ала. Ошо урында та7ы ла С. Агишты5 «Эш самауыр8а т9гел» хик1й13ен и4к1 т2ш2р2п алыу арты6 булма4. Унда7ы Х2рши81 1бей 81, Ибра3им ке9ек, 6алала7ы улдары фатирында 98ен1 тол6а, й1м тапмай ы8алана ине. Тик Ибра3имды5 балаларынан айырмалы р19ешт1, Х2рши81 1бей8е5 улы мен1н килене и7тибарлы, ит171тле, 1с1 2с2н ни алып, ни бирерг1 белм1г1н т1рби1ле кешел1р булып х1тер81 6ал7андар. !лл1 замандар 98г1ре9 шау6ымы кешел1р8е5 а5ын томалаймы, тип уйлап та 6уя3ы5. Улай ти315, заман нисек кен1 98г1рм13ен, ата-1с1г1 6арата х2рм1т 3ис кен1 л1 ю7алыр7а тейеш т9гел д1 ба3а. Улар 31р са6 изгел1р81н-изге булып 6ала. Н. Мусин тормошта осра7ан М1с7981 ке9ект1р81н 7ибр1т алыр7а, 3ы7ымта я3ар7а са6ыра у6ыусыны. Ысынлап та, 3аба6 алырлы6 «:ала себене» хик1й13ен1н. А6ты 6аранан, изгене яуыздан, д2р24т2 ял7андан айырыр7а 2йр1те9се, т1рби19и я6тан к2сл2 141р ижад итк1н х2рм1тле я8ыусыбы8. Ошо хик1й1не фай8аланып, класс с171тт1ренд1 фекер алышыу8ар 9тк1рг1нд1 у6ыусы к95еленд1 матур сифаттар берм1-бер артыр, кил1с1кт1 б17ер3е8лек, 6ом3о8ло6, 1хла63ы8лы6 к1мер ине.




Рим Исха6ов,
:ырмы46алы районы, Бишауыл- У57ар ауылы.









13PAGE 15


13PAGE 14415




15