?орытынды кеш. Жаратылыстану ?ылымы-?ылымдарды? патшасы
Тақырыбы: Жаратылыстану ғылымы-ғылымдардың патшасы
Мақсаты:
Көрнекілігі:
Түрі:
Барысы: Құрметті ұстаздар мен оқушылар өздеріңіз білесіздер осы апта яғни 19-24 қаңтар аралығында мектебімізде химия- биология апталығы өтіп жатыр, міне бүгін сол апталықтың «Жаратылыстану ғылымы-ғылымдардың патшасы» тақырыбындағы қорытынды кешіне қош келдіңіздер.
Бұл қорытынды кеш сайыс түрінде өтеді. Сайысқа 10,11 сынып оқушыларынан құралған командалар қатысады.
«» 10 сынып
«» 11 сынып
Қазақ халқының ғұлама жазушысы М,Әуезов «халықпен халықты, адаммен адамды теңестіретін нәрсе – білім» деген екен. Қазіргі таңда жас Қазақстан Республикасына білімді де, білікті, жан жақты жастар қажет. Бүгінгі сайысымызға нағыз дүлдүлдер өз білімдерін сынға салуға келіп отыр. Ендеше оларға сәт сапар тілейміз.
біздің сайысымызда әділ қазылар төрелік ететінін ескерте отырып, таныстырып өтелік.Олар: _______________________________________
Жоспары:
1.Таныстыру
2.Зымыран сұрақтар
3.Термин сөздер
4.Биологиялық есептер
5.Биологиялық тұлғалар
ІІ.Зымыран сұрақтар 10 сынып
1. Саңырауқұлақтарды зерттейтін ғылым? Микология.
2. Жауырын қандай сүйектерге жатады? Жалпақ.
3. Үстірт қорығы орналасқан: Маңғыстау.
4. Адамдағы хромосома саны: 46.
5. Фотосинтез процесіне қатысады: Хлоропластар.
6. Қанның ұюына қатысады: Тромбоциттер.
7. Тірі организмдерде тіршілік ететін организмдер: Паразиттер.
8. Екі организмнің бірігуінен пайда болған организм: Қыналар.
9. Қанның атқаратын қызметі: Газ тасымалдау.
10. Инсулин гормоны жетіспесе пайда болатын ауру: Қант диабеті.
11. Зоология философиясы еңбегінің авторы: Ж.Б.Ламарк.
12. Тері ауруларын зерттейтін ғылым: Дермотология.
13. Екі жұп белгісі бойынша будандастыру: Дигибридті.
14. Өрмекшінің аузы қалай бейімделген: Сорып алуга.
15. Адамның аяқ суйектерін ата: Ортан жілік , асықты жілік , табан.
Зымыран сұрақтар. 11 а сыныбы
1. Қан қысымын өлшейтін құрал: Тонометр.
2. Жасушаның энергия орталығы қызметін атқарады: Митохондрия.
3. 50 жылда жеміс беретін ашық тұқымды өсімдік: Зерафшан аршасы.
4. Тамақты дұрыс пайдалану туралы ғылым: Диетология.
5. Омыртқа өзегінде орналасады: Жұлын.
6. Алғашқы құс – көнеқұс пайда болған кезең: Мезозой.
7. Адамдағы аутосомды хромосома саны: 22 жұп.
8. Қан ұйымайтын ауру: Гемофилия.
9. Қолайсыз жағдайда қарапайымдар түзеді: Циста.
10. Жасушасыз тіршілік иесі: Вирус.
11. Қосалқы тамыр дамиды: Сабақ пен жапырақтан.
12. Қалқанша безі бөлетін гормон: Тироксин.
13. Ең көрнекті трансформист: Ж.Б.Ламарк.
14. Түрден жоғары жүйелік топтар пайда болады: Макроэволюция.
15. Эволюцияны дәлелдеген ғалым: Ч.Дарвин.
ІІІ.Термин сөздер
10 сынып
1.Бактериофагтар-бактерияның ішінде дамитын вирустар;
2.Гемофилия-қан ұйымайтын ауру;
3. Генотип-организмнің ішкі және сыртқы белгілердің жиынтығы;
4. Доминант- басымдық деген мағынаны білдіреді;
5. Инверция-хромосомалардың 180 градусқа айналуы;
6. Кариоплазма- ядро шырыны;
7. Липид- организмдегі май ролін атқаратын заттар;
8. Редукция-диплоидті хромосома санының екі есе азаюы;
9. Мутация- тұқым қуалайтын өзгергіштік;
10.Фермент-катализатор қызметін атқаратын протеиндер тобы;
11 сынып
1.Аутбридинг- туыс емес ағзаларды будандастыру;
2.Гистон-хромосоманың құрылыс қызметін атқаратын нәруыз;
3.Локус- гендердің хромосомада орналасқан орны;
4.Онтогенез- организмнің жеке дамуы;
5. Антропология- Адам эволюциясы мен шығу тегі туралы ғылым;
6. Ароморфоз- организмдердің қарапайымнан күрделіге карай дамуы;
7. Протобионттар- Жер бетінде алғаш рет пайда болған организмдер;
8.Гермафродит-қос жынысты организм;
9.Дальтонизм- түсті айыра алмайтын ауру;
10.Редуценттер- ыдыратушы организмдер;
ІV.Биологиялық есептер
10 сынып.
№1 есеп. Бамбук ағашы тәулігіне жуық шамамен 30см - ге өседі.
12 сағаттан кейін оның биіктігі қандай болады?
№2 есеп: 60 кг макулатура бір ағаштың өмірін қорғаса, оқушылар
жинаған 420 кг макулатура неше ағаштың өмірін қорғайды?
№3 есеп: Пәтердегі су краннан дұрыс жабылмаса 6 минутта 1 стақан су
ағады. Осындай краннан бір сағатта, және 1 тәулікте неше су
ағады?
№4 есеп: Жұлдыз құрт бір тәулікте 30 жапырақты жесе, осындай 10
жұлдызқұрты бір тәулікте қанша жапырақ жейді?
№5 есеп: Раушангүлдің доминантты қызыл гүлін рецессивті ақ
раушангүлмен будандастырғанда, қызғылт түсті будан алынады,
осы құбылысты түсіндіріп бер.
ІV.Биологиялық есептер
11 сынып.
№1 есеп: 1 тонна мақта қалдығынан өңдеп 600 метр мата алуға болады.
Осындай 35 тонна мақта қалдығынан қанша метр мата алуға
болады?
№2 есеп: Үкі 1 жылда 1000 дала тышқанын жейді. Жылына бір дала
тышқаны 1кг бидай жейтін болса, үкі бір жылда неше килограмм
бидайды сақтайды?
№3 есеп:Құмырсқа 1 минутта ұясына 2 ондық жәндік тасып әкелсе, ол 2
сағатта қанша жәндік тасып әкеледі?
№4 есеп: Бір кішкене балыққа 3 литр су керек болса, 50 литр су сиятын
аквариумға қанша балық салуға болады?
№5есеп: Доминантты сабалақ жүнді қоян мен рецессивті тегіс жүнді
қоянды будандастырғанда бірінші ұрпақта барлығы сабалақ
жүнді болады. Бірінші ұрпақты өзара будандастырғанда, екінші
ұрпақта қандай будандар алынады?
V. Биологиялық тұлғалар. 10 сынып.
1.Атақты ғалым-биолог, Нобель сыйлығының лауреаты, лейкоциттердің бөгде заттарды сіңіріп, қорытуын жан-жақты зерттеген ғалым. (И.И.Мечников)
2.Бұл ғалым анатомия,физиология, гигиенаға бірдей көңіл бөлген.Әр мүшенің тазалығын сақтау үшін айтқан өсиеттері бір төбе.“Адамның тән тірлігі” еңбегін жазған. (Халел Досмұхамедов)
3.Тірі табиғаттың тариха даму жолдарын, оның қозғаушы күштерін айқындап көрсететін эволюцияның ғылыми теориясын құрастырған ағылшын жаратылыс зерттеушісі. Сұрыптаудың екі формасын ажыратты. «Түрлер өзгермейді » деген пікірді жоққа шығарды. Ч.Дарвин
4.Австриялық дәрігер,химик,иммунолог, аглютинацияны байқаған. Соның салдарынан адамдарда болатын ІҮ-қан тобын анықтаған. Қан құюдың схемасын жасаған. Карл Ландштейнер
5. Биохимик жер бетінде тіршіліктің даму теориясының негізін салушы орыс ғалымы. Ол-тіршіліктің пайда болуын зерттеудің халықаралық ұйымының президенті. Германия академиясының табиғат зерттеу қоғамының мүшесі.
Александр Иванович Опарин
11 сынып.
1.Француз микробиологы әрі химигі,микробиология және иммунология негізін салушы.1857 жылы ашу процесін(сүтқышқылды,спиртті,сіркелі өзі ашқан май қышқылды ашу)зерттеді. Пастеризация әдістерін тапты. Адамдар мен жануарлардың жұқпалы ауруларын ерекше микроорганизмдер қоздыратын дәріледі және ауруды алдын алу үшін вакцина егу әдісін ұсынды Луи Пастер.
2. 1881жылы орыс дәрігері өз эксперименттері негізінде тамақ құрамындағы қандайда бір ерекше заттардың болмауынан ауруға ұшырауын анықтады. Ол заттар витаминдер болатын, бейорганикалық қосылыстардың да ағза үшін маңыздылығын атап көрсеткен. Н.И.Лунин.
3. Ағылшын провинциалық мұғалімі,химик, метеоролог, жаратылыс зерттеушісі. Алғаш болып өзін мазалап жүрген көз ауруына байланысты 1794 жылы көздің деффектісіне зерттеу жүргізіп ,оған сипаттама берді. Кейіннен ол дальтонизм ауруы деп аталды. Джон Дальтон.
4. Табиғат зерттеушісі-дарвинист. Өсімдік физиологиясын зерттеу және қазіргі фотосинтез ғылымын дамытудың тарихи негізін салушылардың бірі, Ч.Дарвиннің эволюциялық ілімін Ресейде ең алғаш насихаттаушылардың және оны ілгері дамытушылардың бірі. Еңбектері:«Өсімдіктердегі фотосинтез және хлорофилдердің ролі», т.б. Климент Аркадьевич Тимирязев
5.Орыс физиологы ,жоғары жүйке қызметі жайында материалистік ілім жасаушы. Жануарлар мен адамдардың
жоғары жүйке қызметін шартты рефлекс тәсілімен объективті тәжірибе жүзінде зерттеудің негізін қалаушы.1904 жылы Нобель сыйлығының лауреаты И.П. Павлов
Қорытынды: Тапқыр достар көп екен арамызда ,
Солардын нәтижесін көрініздер .
Қара қылды жарар алдыңызда,
Қазылар әділ баға беріңіздер , - деп сөз кезегін әділ қазылар
алкасына береміз.
ІІ- бөлім. Марапаттау.
Білім – теңіз, мектепті кеме деймізБілім мен тәрбиені егіз неге деймізӘдемі мен тәлімі үндесетінЖастарды болашаққа жетелейміз.
Жеңістер мен жеңілістен тұратынӨмір күрес, жеткіземе мұратыңЖеңбедім деп, жеңілдім деп ренжімегіңҚатысу да бір жеңіс, жан болсаң сен ұғатын.
Жүргізуші: Қош демейміз әлі талай сайыстар бар Өнерлерің өрлей берсін қайыспаңдар Ойлы орта кеңейсін күннен күнге Өскен елдің жұртынан қалыспаңдар. Дей келе бүгінгі сайысымызды
аяқтаймыз. Жеңісті күндерде
кездескенше достар!!!