Презентация ?аза? ?дебиеті Шешендік с?здер (9-сынып)

а) білімділік- Оқушылардың шешендік сөздің түрлері, ерекшеліктері туралы білімдерін қорытындылау; Төле, Қазыбек, Әйтеке билердің ділмар шешендіктеріне байланысты әңгіме, аңыздарды талдата оқыту.ә) дамытушылық - Оқушылардың шешендер сөздеріндегі оралымды өткір ойды танып, талдай білу дағдыларын жетілдіре отырып, шығармашылық ізденіске бағыттау, мәнерлеп оқу шеберлігін, сөйлеу мәдениетін қалыптастыру. б) тәрбиелік – Ел тұтастығын сақтауға зор мағына берген билер келбетін үлгі тұту, істерін өнеге ету, халықтық мұра - шешендік сөздерді және халықтық салт - дәстүрімізді сақтап, шешендік өнерді қадірлеуге, ұлттық құндылықтарды бағалауға тәрбиелеу. . 1 «Мен қазақ ақынының суырып салма өнерін, асқақтата салған әнін тыңдап, ерекше әсерге бөлендім, бұдан бірнеше күн бұрын екі ел егесінде шаршы топтың алдында сөз сөйлеген шешендерді көрген едім, сонда мен тумысында Демосфен, Цицерондарды естіп, білмеген жандардың жезтаңдай ділмарлығына таң - тамаша болған едім. Ал бүгін менің алдымда не оқи, не жаза білмейтін ақындар бұлбұлдай сайрап отыр. Жаратқан иесі мұндай өнер берген халық мәдениет әлеміне өгей болуға тиіс емес...» (А. Янушкевич) 3 Шешендік өнердің даму тарихын атап, сипатта. 3 Шешендік өнердің даму тарихы ХІІ-ХІІІ ғ.Майқы би ХІV-ХV ғ.Жиренше шешенАсан қайғы ХV-ХVІІІ ғ. Бұқар жырауДулатТөле биҚазыбек биӘйтеке т.б. 3 1 1 Шешендік сөздер түрлері 3 Шешендік сөздер түрлері Шешендік арнау – өмірде сан алуан оқиғаларға, белгілі бір адамдарға арналып айтылған Шешендік толғау – айтушының табиғат құбылыс-тары мен әлеу-меттік өзгерістер-ге өзіндік көзқа-расын көрсету Шешендік дау – жер дауы, жесір дауы, құн дауы, ар-намысқа байланысты тапқыр сөздер 3 Бір үйдің баласы болма,Көп үйдің баласы бол.Бір елдің атасы болма,Бар елдің данасы бол.Өзіңе-өзің әміл болма,Халқыңа әділ бол.Жауыңа қатал болма, Досыңа адал бол. Алтын ұяң - әйелің қымбат,Құт-береке – атаң қымбат.Аймалайтын – анаң қымбат,Мейірімді – апаң қымбат. Арадан шыққан жау қиын,Таусылмайтын дау қиын.Шанышқыласа сөз қиын,Жазылмаса дерт қиын,Іске аспаса серт қиын. 7 Кімнің сөздері? І топ ІІ топ ІІІ топ Бір үйдің баласы болма,Көп үйдің баласы бол.Бір елдің атасы болма,Бар елдің данасы бол.Өзіңе-өзің әміл болма,Халқыңа әділ бол.Жауыңа қатал болма, Досыңа адал бол. (Төле би) Алтын ұяң - әйелің қымбат,Құт-береке – атаң қымбат.Аймалайтын – анаң қымбат,Мейірімді – апаң қымбат. (Қазыбек би) Арадан шыққан жау қиын,Таусылмайтын дау қиын.Шанышқыласа сөз қиын,Жазылмаса дерт қиын,Іске аспаса серт қиын. (Әйтеке би) 7 5 Қай жүздің билері? Би туралы толық мәлімет бер. ІІтоп І топ ІІІ топ Ұлы жүздің биі Орта жүздің биі Кіші жүздің биі Төле би Қазыбек би Әйтеке би 1663 – 1756 1667 – 1764 1644 - 1700 5 Берілген тұрақты тіркестердің баламасын табыңдар І топ ІІ топ ІІІ топ Жұлдызы қарсы болу Жұмыртқадан жүн қырқуҚаймағы бұзылмауҚара аспанды төндіруБалапан басына, тұрымтай тұсына Тауы шағылуШөптің басын сындырмауТақиясына тар келмеуТонның ішкі бауындай Көсегесі көгеруМісе тұтпауОт ауызды, орақ тілді Топтық жұмыс . Суретте өнердің қай түрі берілген? Шешендік өнерге қатысы бар ма ? Дәлелде. Қорытындылау. Рефлексия Не үйрендім, не білдім? Осы сабақтан «Жүрегіме не түйдім?» 5 жолды өлең жаз. «Шынайы шешен - жарқын тұлға демекші, билеріміздің қазақ елі төріндегі жарық жұлдыздардың бірегейлері екендігін таныдық деп ойлаймын. Жиренше шешен айтқан «жақсылар» біздің рухы күшті шешендеріміз екені даусыз. Ұрпағы - сендер ұмытпай, ұлағатты сөздерін жаттап, айтып жүрсеңдер, олардың аттарының көкейімізде мәңгі шырқап тұрғаны емес пе? Мына өздеріңе жақсы таныс ескерткіш - мүсіндегі қияға көз тіккен бабалардың отырысы ел іргесінің мығым екенін аңғартатындай. Осындай төл тілімізде сөз кестесін төгілтіп, әділдікке жүгінген азаматтар арман еткен Тәуелсіздігіміз баянды болғай. Үй тапсырмасы: Ой толғау І топ. “Ей, перзентім, білгенің жөн адам үш түрлі болады.Адамның бірінші түрі - біледі және білген сайын білгісі келеді,бұлар ғалымдар тобына жатады. Бұлардың айтқанына риза болу керек.” Неге? ІІ топ. “Екінші түрі – біледі, біле тұра “білмеймін” дейді. Бұлар ұйқыдағы зұлымдар, олардан сақ болған жөн.” Неге?ІІІ топ. “Үшіншісі – білмейді және білгеннің тілін алмайды. Олар ессіз надандар. Бұлар аулақ жүру керек.” Неге? (Қайқауыс)