Презентация проекта по теме Хой

«Хой чылы Тыва календарда»деп темага толевилел 8 класстын оореникчилери кылганУдуртукчузу: кижизидикчи башкы Монгуш А.А. Чидиг айтырыы Шаанда огбелеривис чыл, ай санаашкынын 12 дириг амытаннар-биле (куске, инек, пар, тоолай, улу, чылан, аът, хой, мечи, дагаа, ыт болгаш хаван) адап, санап чораан. Бурун шагда тываларнын календары 60 чыл эргилделиг. Амгы эргилде 1984 чылда - ыяш куске чылындан эгелээн. Амгы уенин ажы-толу тыва календарь дугайын хандыр билири шоолуг эвес. Чылда кирген дириг амытаннар бурузуннун дугайында билип алыры солун. Сорулгазы: тыва календарда кирип турар хой чылынын дугайында онзагай чуулдерни тодарадыр Кылып чорудар ажылдар:1. Хой чылынын дугайында огбелернин ооредиглиг чугааларын болгаш медээлерни янзы-буру материалдардан дилеп тывар.2. Школавыстын коллективинде Хой чылдыг башкылар, техниктиг ажылчыннарны, оореникчилерни тодарадыр.3. Хой малдын назы-харын, кижиге ажык-дузазын ооренир.4. Хой малдын дугайында аас чогаалды,улусчу ужурларны чыыр. Бадыткаар айтырыы: бир эвес, огбелеривистин чыл санаашкынын эки билир болзувусса,чараш чанчылдарывыс чидирбес болгаш чоргаар болур бис. Толевилелди кылырда аыглаан аргалары: Солуннар, номнар, Интернет четкизизинден материалдар дилеп тыпкан болгаш сайгарган. Информаторлар-биле чугаалашкан.Аас чогаалын чыып ажылдаан. Хой чылы(Хой чылында торуттунгеннер1931, 1943, 1955, 1967, 1979, 1991, 2003, 2015) Чылыг хеп кылып кедер,Хоюг дуктуг Хой чылымМоорлап кээр 2015 чылдаКузеливис будер болзун,Ажы-толдун, уругларнын Алыр демдээ «4-5» болзун!. Хой – хорадаачал, шышыгыычал. Хой чылдыглар Хой чылдыг кыс кижи аянныг чараш, топтуг-томаанныг, кедер хеви каас-шиник, кызымак, кежээ. Ыт, Улу, Пар чылдыглар-биле чурттаза аас-кежиктиг болур.Хой чылдыг эр кижи аажы-чаны чымчак, оожум, эрес, шудургу. Чуртталгазы буянныг, аас-дылга хонну чок.Тааржыр чылдары: аът, тоолай, хой. Хой малым Хойну тывалар элбээ-биле азырап чоруур. Дугунден хеп аргыыр, чоорган кылыр.Кежинден алгы тоннар, хом идиктер кылыр.Тывалар хой эъдинге кончуг ынак. Хой агы, кангы деп арыг, изиг оъттар чиир.Хундулуг аалчыларга ыяап-ла хой догерип бээр.Хой эъдин ужур сагып улуска улээр.Чижээ, ужа-тошту хундуткелдиг улуска, а бичии уругларга чурек, дыл, баар дээн чижектиг чымчак эъттер салыр.Чарын эъдин чааскаан чивес. Хойнун назы-хары, аттары Хойнун чаа торуттунген оглун чаш хураган дээр.1 харга чедир эр чувени эр дотпе хураган, кыс чувени кыс дотпе хураган дээр. 1-ден 2 харга чедир эр чувени дотпе ирт, дотпе кошкар, а кыс чувени дотпе хой дээр.4-тен 5 харга чедир эр чувени чедишкен кошкар, кыс чувени чедишкен хой дээр. Манап болур туннелдер: Хой малдын дугайында билии делгем болур. Хой малды малдаар, тудар кузели оттур.Ынчангаш оларга камныг, хумагалыг болуру чугула. Улегер домактар Хойлуг кижи каас,Инектиг кижи тодуг. Кежээ кижинин хырны тодар. Ыры. Кадарар мен. Созу: О.Делгер-оолдуу, аялгазы: К.Бегзинии. Кадар оъттуг ийниКазып-казып оъттаар,Хоюг аккыр дуктугХоюм чараш оой-ээй!Кожагарда ачам Хоюн дозуп хунзээр.Чалымнарга ыры Чангыланып хунзээр.Алызында баргаш,Авам-ачам салгап,Кажаа сынмас хойнуКадарар мен, оой-ээй! Ооруп четтирдивис!