Очи? дарс мавзуси: Эргашган ?ўшма гапларнинг содда гап билан маънодошлиги.
Мавзу: “Эргашган қўшма гапларнинг содда
гап билан маънодошлиги”
Дарсниниг мавзуси: Эргашган қўшма гапларнинг
содда гаплар билан маънодошлиги
Дарснинг мақсади:талимий мақсад:
-ўқувчиларга эргаш гапли қўшма гапларнинг сода
гаплар билан маънбодошлиги юзасидан билим бериш;
тарбиявий мақсад:
-ўқувчиларга оиладаги аҳиллик, иноқлик ва маърифатпарварлик аҳамиятини тушунтириш;
ривожлантирувчи мақсад:
-ўқувчиларда тил ҳодисаларини таққослаш асосида ўрганиш кўникмаларини такомиллаштириш;
Дарсни ташкил қилиш технологиясиДарснинг тури: индуктив таълимДарснинг усули: суҳбат, “Жумбоқ”, тақдимотДарснинг жиҳози: дарслик, рангли қоғоз, маркер, елим, қайчи, слайдлар, мавжуд АКТ
Дарс режаси:
1.Ўтилган мавзуни тушунтириш.
2.Суҳбат: содда гаплар ва эргашган қўшма гаплар3.Янги мавзуни тушунтириш.
4.Дарсни мустаҳкамлаш.
5.Дарсни якунлаш ҳҳамда ўқувчиларни 5 балли тизимда баҳолаш.
6.Уйга вазифа бериш.
Дарснинг бориши:
Ташкилий қисм:
- саломлашиш;
- давоматни аниқлаш;
- дарс жараёнига ҳозирланиш: бунда дарс шиори айтилиб, шиор, дарснинг таълимий мақсади, дарснинг тарбиявий мақсади мазмунини англатувчи кичи ҳикоя ёки ривоят келтирилади;
Дарснинг шиори:
Сўзни кўнгилдан пишкормагунча тилга келтирма,
Ҳар неким кўнгилда бор-тилга сурма.
(Алишер Навоий)
Масалан, шундай кичик ҳикоя келтирилиши мақсадга мувофиқдир:
Бир ўспирин кўп китоб ўқир, ўқиганларини дўстларига гапириб берар экан.Бир куни синфдошларидан бири унга: “Менга ўқиганларингдан энг мантиқли ҳикмат айтгин, ҳаётимни ўзгартиришимга туртки болсин”,- дебди.
Шунда ўспирин: “Гул ёнига ўтирсанг, сендан гул ҳиди келади. Гўнг ёнига ўтирсанг, гўнг ҳиди анқийди”,- дебди. Суҳбат ўтказилади:
-Қаъни айтингчи, гул деганда донолар кимларни назарда тутади? Гўнг деганда-чи? Жавоб қуйидагича бўлиши мумкин:
-Гул ҳиди - олимлар, донолар насиҳату ўгитларидир.
-Гўнг ҳиди – нодон, илм-маърифатдан йироқ жоҳил кимсаларнинг тор маънодаги билдирадиган фикрлари назарда тутилган.
Демак, ким кўп ўқиса, кўп уқади. Оиласида, жамоат жойда, мактабда ҳам намунали хулқи, билими билан ибрат кўрсатади. У ҳаммага жуда керак бўлади.
Ўтилган мавзуни такрорлаш:
1.Уйга вазифа қилиб берилган 123-машқ асосида берилган “Нисбий сўзли қўшма гаплар”нинг қолипини бешта гуруҳдан беш нафар вакил чиқиб биттадан нисбий сўзли эргашган қўшма гапнинг қолипини синф тахтасида ифодалайди. Сўнг гуруҳ аъзоларидан яна бир нафардан чиқиб, 123-машқ таркибидаги гарларни қолипга мос келадиганини аниқлаб, бош гап таркибидаги нисбатланаётган олмошларнинг қайси гап бўлаги вазифасида келаётганини, шунга кўра эргаш гапнинг турини айтиб изоҳлайдилар. Гуруҳларга рағбат карточкалар берилади.
Намуна: Кимки самимий ва покдил бўлса, унунг ишлари ўнгидан келаверади. Нисбатланаётган бўлак эргаш гап бўлиб, бопш гап билан биргаликда аниқловчи эргаш гапли қўшма гапни ҳосил қилган.
2. Янги мавзуни ўзлаштиришлари учун ўқувчилар билан қуйидагича савол-жавоб тарзида суҳбат ўтказилади:
8001003175Содда гап деб нимага айтилади?
00Содда гап деб нимага айтилади?
80010017627603.Маънодошлик деганда нимани тушунасиз?003.Маънодошлик деганда нимани тушунасиз?800100894715Содда гап билан қўшма гап қандай фарққа эга?00Содда гап билан қўшма гап қандай фарққа эга?
800100235585 4.Эргашган қўшма гаплар билан содда гаплар маънодошлик ҳосил қила оладими?
00 4.Эргашган қўшма гаплар билан содда гаплар маънодошлик ҳосил қила оладими?
Суҳбат якунлангач, ўқитувч ўқувчиларнинг фикрларини умумлаштиради. Фаол иштирок этган ўқувчиларга рағбат карточкалари берилади.Изоҳ: дарсни қисман изланувчанлик методи тарзда бошланиш ҳар бир ўқувчини муаммони мустақил изланишга, ижодий фаолият кўрсатишга ундайди.
Янги мавзуни тушунтириш:
Слайдда тайёрланган эргашган қўшма гап ва унинг содда гап шакли илова қилинади. Ўқитувчи ўқувчиларни шу тарзда янги мавзуга оид назарий хулосага йўналтиради ҳамда мавзу юзасидан қуйидагиларни тушунтиради:
0186690Таркибида кўрсатиш олмоши мавжуд бўлган эргаш гапли қўшма гаплар содда гапларе билан маънодош саналади.
00Таркибида кўрсатиш олмоши мавжуд бўлган эргаш гапли қўшма гаплар содда гапларе билан маънодош саналади.
17145017780Эргаш гапни бош гап нтаркибида тегишли кўрсатиш олмоши билан ифодаланган гап бўлаги ўрнига қўйиш орқали сода гапга айлантириш мумкин. Масалан:
Ким кўп ўқиса, у кўп билади. – Кўп ўқиган кўп билади.
00Эргаш гапни бош гап нтаркибида тегишли кўрсатиш олмоши билан ифодаланган гап бўлаги ўрнига қўйиш орқали сода гапга айлантириш мумкин. Масалан:
Ким кўп ўқиса, у кўп билади. – Кўп ўқиган кўп билади.
1143001960880Эргашган қўшма гап:
Тилагимиз шуки, ҳаммангиз эл хизматига камарбаста бўлинглар.
Содда гап: Ҳаммангиз эл хизматига камарбаста фарзандлар болишингизни тилаймиз.
00Эргашган қўшма гап:
Тилагимиз шуки, ҳаммангиз эл хизматига камарбаста бўлинглар.
Содда гап: Ҳаммангиз эл хизматига камарбаста фарзандлар болишингизни тилаймиз.
Янги мавзуни мустаҳкамлаш:
Ижодий диктант ёздирилади. Бунда ўқувчилар 1-топшириқ (ўқувчиларга ўқитилади ва 2-топшириқ ҳам шу ўринда ўқитилиб изоҳланади) берилган 1-гап мазмунини давом эттириб аввал иккита қўшма гап, кейин уни содда гапга айлантириб ёзадилар. Синф тахтасида ўқувчилар ёзган гаплардан бир-икки намуна келтирилади.
124-машқ шартига кўра эргаш гапни бош гап таркибидаги кўрсатриш олмоши ўрнига қўйиб, қўшма гапни содда гапга айлантириб ёзадилар. Ўқувчиларга наббати билан ўқитилиб, назорат қилинади..126-машқни 1-гуруҳ, 127-машқни 2-гуруҳ ёзма мустақил бажарадилар. Сўнг тартиб билан ўқитилиб, мавзуни қай даражада ўзлаштирганлари назорат қилинади. Иштирок этаган ўқувчилар рағбат карточкалари билан рағбатлантирилади.
Дарсни якунлаш:
Ўқувчиларнинг дарс таассуроти ҳақида қисқача суҳбат ўтказилади.Ўқувчилар баҳоланади.Уйга вазифа: 128-машқ. Таркибида кўрсатиш олмоши иштирок этган тўртта қўшма гап тузиб, сода гапга айлантириш вазифаси юкланади.