Б?лшы? ет, оны? типтері, ??рылысы ж?не ма?ызы.

«Күлкі көңіл айнасы» тренинг«Күні бойы бір күле алмасаң,Онда оны зая кеткен күнім деп есепте»Виктор Мари Гюгю (француз жазушысы)«Комплимент» жаттығуы Адам күлгенде 17 бұлшық еті қимылдайды.♦ Күлкі адам ғұмырының ұзақ болуына ықпал жасайды;♦ Иммунитетті күшейтеді;♦ Жиі күлген адам стресс пен депрессияға сирек шалдығады;♦ Қан айналым жүйесін жақсартады;♦ Күлкі адам ағзасын тазартады;♦ Сұлу болам десеңіз әрдайым күліп жүріңіз! Туысым, досым, жұрағат Әрбір сабақ үйрену, ұғу ұлағат. Әрбір ісім тірлік, тірек, адамдық, Әрбір сөзім шындық, бірлік, адалдық. II. Бас қаңқасы, Тұлға қаңқасы, Аяқ-қол қаңқасы топтарына тапсырмалар арқылы бөлу. Адам қаңқасынан сүйектерді көрсетуМаңдай, төбе сүйектері, танау, таңдай сүйектері, тіл асты сүйектеріМойын, бел, арқа омыртқалары, қабырға, төс сүйегіБұғана жауырын, ортан жілік, кәрі жілік, башпай сүйектеріСамай, шүйде, көз ұясы сүйегі, астыңғы жақСегізкөз, құйымшақ, қабырға, төсТоқпан жілік, шынтақ сүйек, толарсақ, табан сүйектеріҮстіңгі жақ сүйегі, кеңсірік сүйектері, маңдай, төбе сүйектеріҚұйымшақ, мойын, арқа омыртқалар, төс, қабырға Қолбасы сүйектері, жамбас, ортан жілік, асықты жілік Биологиялық диктант.1. Сүйектерді жалғастырып тұрған буындағы байланыстың зақымдануы .................... .............. деп аталады. 2. Оқыс қимылдағанда буын сүйектерінің орнынан таюы ................... ............. деп аталады. 3. Сүйектің сынуының ................. және ......................... деп аталатын екі түрі бар. 4. ................... .................. сүйек ұштары бұлшық еттерін, қан тамырларын, теріні, жүйкені жарақаттайды. 5. Аяқ- қол сүйектері сынған кезде ........................ салып, байлап, жедел жәрдем шақыру қажет. 6. Қаңқаның зақымдануына .............. ..................., ..................... ..............., ................ ............... жатады. сіңірдің созылуы буынның шығуы ашық жабық Ашық сынықта шендеуіш сіңірдің созылуы буынның шығуы сүйектің сынуы «Мен – саған, сен – маған. (әр топ оқушылары бір біріне сұрақтар қояды) І. Қызығушылықты оятуАнтивирус 25 сөз берілген, тізбектегі тек адамның тірек – қимыл жүйесіне байланысты сөздерді дәптерге жазады. Сүйекқап, рефлекс, оссеин, жұлын, остеон, буын, шеміршек, ми, бұлшықет, жүйке, жамбас, түйін, құтыша жасушалар, төс, қарашық, жауырын,балғашық, қас, сколиоз, мұрын, дабыл жарғағы, иық, анализатор, омыртқа,тироксин. Сүйекқап, рефлекс, оссеин, жұлын, остеон, буын, шеміршек, ми, бұлшықет, жүйке, жамбас, түйін, құтыша жасушалар, төс, қарашық, жауырын,балғашық, қас, сколиоз, мұрын, дабыл жарғағы, иық, анализатор, омыртқа,тироксин. Бейне көрініс көрсетуМектептің дене тәрбиесі мұғалімі Әсел Елемесовнаның үйірме сабағынан. Сабақтың тақырыбы: Бұлшық ет, оның типтері, құрылысы және маңызы. Адам организміндегі бұлшық еттердің негізгі топтары. Сабақтың мақсаты:1. Білімділік: Бұлшықеттердің маңызы мен құрылысы туралы білім беру; 2. Дамытушылық: Оқушылардың заман талабына сай сапалы биологиялық білім дағдыларын, дүниетанымын қалыптастыру, табиғаттың біртұтастылығы туралы көзқарастарын, шығармашылық қабілеттерін дамыту;3. Тәрбиелік: Адам ағзасының құрылыс ерекшеліктерін меңгере отырып, салауатты өмір сүруге, денсаулықты қадірлеуге, ұқыптылыққа тәрбиелеу. Әдісі: СТО технологиясының элементтері Көрнекілігі: кестелер, суреттер, муляждар,электрондық оқулық, видеоматериалдар Проблемалық сұрақ: Бұлшық ет деген сөзді естігенде ойымызға не түседі? Сергіту сәті Бұлшықет қызметі Қозғалыс Қорғаныс Бұлшықет қызметі Топтастыру. Бұлшықеттің маңызы топтастыру жұмысы  қозғалыс дене пішінін жасаушы Бұлшықет қызметі энергетикалық қорғаныш   Бұлшықет эволюциясы1. Ішекқуыстылар __________________ тері-бұлшықет жасушалары2. Жалпақ құрттар__________________ тері-бұлшықет қапшығы3. Жұмыр құрттар __________________ тері-бұлшықет қапшығы4. Буылтық құрттар ________________ тері-бұлшықет қапшығы (бірыңғай салалы, сақиналы )5. Ұлулар _____________________ жекелеген бұлшықет қабаты6. Буынаяқтылар _______________ көлденең жолақты талшықтар 7. Балықтар ___________________ бір типті, таспа тәрізді8. Қосмекенділер _______________ аяқ бұлшықеттері дамыған9. Жорғалаушылар _____________ қабырғааралық бұлшықеттер дамыған10. Құстар ____________________ кеуде, бұғанақасты, аяқ, мойын, қабырғааралық бұлшықеттер жақсы дамыған11. Сүтқоректілер _____________ көкет, ымдау, шайнау, арқа, аяқтардың бұлшықеттері жақсы дамыған Бұлшық ет – адамда, омыртқалы жануарларда және көптеген омыртқасыздарда денені қозғалысқа келтіретін мүше. Оның негізін бұлшық ет талшықтары құрайды. Миология – бұлшықеттер жүйесі туралы ілім Бұлшықеттің сыртқы құрылысы Басы Денесі Құйрығы Бұлшықеттің ішкі құрылысы Миофибриллдер Бұлшықет талшығы Бұлшықет шоқтары Қосымша элементтері ФасцияДәнекерұлпасы ІІ. Мағынаны тануЭлектрондық оқулық бойынша «Бұлшықеттің маңызы мен құрылысы» тақырыбы баяндалады және мәтінмен жұмысПостер қорғау Бұлшық ет құрылысыБірыңғай салалы: Ішкі мүшелер, тамырлар қабырғасын құрайдыбір ядролы, ұршық тәрізді жасушалардан тұрады. Олар арқылы қозу баяу жүреді және жиырылуы адам еркінен тыс жүзеге асырылады.Көлденең жолақты қаңқа: Қаңқа сыртында орналасады. Көлденең жолақты талшықтардан тұрады. Талшықтар ішінде нәруыз жіпшелері өтеді. Талшықтардан бұлшық ет шоғырлары, одан бұлшық ет түзілген. Ол сіңірге айналатын дәнекер ұлпасымен жабылған. Сіңір арқылы сүйек ойысына, төмпешігіне бекініп, қаңқаны қозғалысқа келтіреді. Көлденең жолақты жүрек бұлшық еті Бұлшық еттердің негізгі топтарыБас және Мойын Тұлға Аяқ-қол Бас бұлшық еттері Шайнау мимикалықБас бұлшық еттері Бет бұлшықеттері Орналасуы Орналасуы Үстіңгі, астыңғы жақ сүйектері Көз және ауыз айналасында арасында Қызметі ҚызметіТамақты шайнағанда, сөйлегенде Көз және ауыз ашып-жабу;астыңғы жақ сүйектерін қозғалысқа Бет-әлпетті өзгертеді; келтіреді Сөйлеуге қатысады Мойын бұлшық еттеріОрналасуы- мойында;-тері астында кеуде-бұғана емізікті бұлшық етҚызметі- бас тепе-теңдігі;- бас пен мойын қозғалысы;- жұту Арқа бұлшық еттеріОрналасуы- арқада, трапеция тәрізді, кең көлемді, ромб тәрізді, т.б.Қызметі- Денені тік ұстайды;- жауырынды, басты, мойынды қозғалтады;- Тыныс алған кезінде қозғалысқа келеді Қол бұлшық еттеріОрналасуыИық белдеуіндеҚолдаҚызметі Иық пен жауырынды қозғалтадыҚызметіҚолды қозғалтады (бицепс қолды бүгеді, трицепс қолды жазады) Аяқ бұлшық еттеріЖамбас белдеуі (бөксенің үлкен, ортаңғы, кіші бұлшық еті)Денені тік ұстауЖамбас белдеуін қозғалтадыСанның төрт басты бұлшық етіТізе буынын жазадыСанды жамбас-сан буынында бүгедіБалтырдың үш басты бұлшық етіТізе буынында аяқты бүгеді Бұлшық ет сыртқы пішініне қарайҚысқа және жуанОмыртқа жотасының астыңғы терең қабатында жатадыҰзын және жіңішкеАяқ пен қолда боладыжалпақТұлғада кездеседі Термин сөздермен жұмыс1. Миология – бұлшық еттер жүйесі туралы ілім 2. Миозин – бұлшық ет талшығындағы нәруыз3. Көкет (диафрагмма) – кеуде қуысын құрсақ құысынан бөліп тұрған бұлшық ет4. Бицепс – екі басты бұлшық ет5. Трицепс – үш басты бұлшық ет6. Миофибрилл – бұлшық ет талшықтары Сәйкестендіру тестісі. Қаңқа сүйектерінде кездесетін бұлшықет. (600)2. Адам ағзасындағы сүйектің саны қанша? (жиырылғыштық)3. Адам ағзасындағы бұлшық еттіңсаны қанша? (Көлденең жолақты)4.Бетке бейне бір өзгеріс беретін бұлшықеттер. (диафрагма)5.Қабырға аралық бұлшықеттер қандай бұлшықеттер? (жалпақ)6.Кеуде мен құрсақ бөлімді бөліп тұрған қандай бұлшық ет? (мимика)7.Жауырын,жамбас қандай сүйектерге жатады? (бірыңғай)8.Бұлшықеттің ең басты қасиеті не болып табылады? (200) 9.Бұлшықет қызметі (бірыңғай салалы)10.Бұлшық ет сыртындағы ұлпа (тұлғада)11.Бұлшықет талшықтары не деп аталады? (тігінші)12.Ұршық тәрізді бұлшықет ұлпасы қандай бұлшықеттерге тән? (қорғаныс, қозғалыс)13.Адам денесіндегі ең үлкен бұлшықет қандай? (миофибрилла) 14. Қол бұлшықеттері (дәнекер)15. Жалпақ бұлшықеттер кездеседі (екібасты, үшбасты) Бұлшықеттің түрлері Көлденең жолақты Бірыңғай салалы Жүректің бұлшықеттері Талшықтары көлденең орналасқан Ішкі мүшелердің ішкі жағын астарлап жатады Талшықтарының пішіні цилиндр тәрізді Жүректің жиырылуын қамтамасыз етеді Денені қозғалысқа келтіретін бұлшықеттер Ішек, қарын, қантамырлар, несепағар, т.б. Талшықтарының пішіні ұршық тәрізді Семантикалық карта + + + + + + + Тест жұмысыАдам қаңқасы қанша сүйектен тұрады?А) 160 б) 206 в) 2502. Омыртқа жотасы қанша омыртқадан тұрады?А) 40-45 б) 25-30 в) 33-343. Омыртқа жотасы неше бөліктен тұрады?А) 6 б) 8 в) 54. Садақ сүйек қай жерде орналасқан?А) аяқта б) қолда в) мойын омыртқада5. Жалпақ үшбұрышты сүйек қалай аталады?А) бұғана б) жауырын в) қабырға 6. Сүйектің қозғалмалы байланысы қалай аталады?А) буын б) омыртқа в) тобық7. Шүйде (қарақұс) бөлігі қай жерде орналасқан?А) тұлға сүйегінде б) бас сүйекте в) төс сүйегінде8. Сүйектің құрамында қанша % органикалық заттар бар?А) 20 % б) 30 % в) 10 %9. Адамның қаңқасы неше жасқа дейін өседі?А) 22-25 жас б) 15-20 жас в) 30-35 жас10. Сүйекті зерттейтін ғылым қалай аталады?А) эндокринология б) ортопедия в) орнитология Тест жауаптары:1.Б2.В3.В4.А5.Б6.А7.Б8.Б9.А10.Б  БАҒАЛАУ 9-10- «5» 6-8 - «4» 3-5- «3» 0-2 - «2» Ой толғанысМақалдың жалғасын табуШымырдың сезімі ..... ( )Білім баста ------------------ ( )Білек сүріндіре алмағанды ----------------------- ( )Білегі күшті бірді жығады ---------------------- ( ) Сергек Күш білікте Білім сүріндіреді Білімі күшті мыңды жығады Бұлшық ет туралы қызықты деректер1. Сүйектерді қозғалысқа келтіретін, мықты да нәзік бұлшық ет жайлы қызықты деректерді біліп жүріңіздер. 2. Мамандардың айтуынша адам денесінде 400-ден 680-ге дейін бұлшық ет түрлері бар. Бірақ олардың нақты санын айту мүмкін емес. 3. Сіздің салмағыңыздың  40%-ы, яғни 20-30 кг бұлшық еттерге тиісті.   4. Адам денесіндегі ең үлкен бұлшық ет – сан бұлшық еті. Ол денедегі ең үлкен жамбас сүйегін қозғалысқа келтіреді.5. Бұлшық еттердің ең көп шоғырланған жері – адамның беті. Осы себепті біздің мимикамыз сан алуан түрлі бола алады. 6. Адам денесіндегі ең мықты бұлшық ет жақтың бұлшық еті екен. Сіз тамақ шайнағанда ол 190 кг күшпен қыса алады. 7. Аяқты қозғалысқа келтіретін бұлшық еттердің саны 19 екен. Олар бір-бірімен байланысқан жұмыс нәтижесінде табаныңызды қозғалтады. 8. Ал бір қадам жасау үшін сіздің 200 бұлшық етіңіз іске қосылады. Күнделікті орташа бір адам 10 000 қадам жасайтынын есепке алсақ, аяқ бұлшық еттері өте мықты екенін айта аламыз. 9. Сүйісу беттің 30 бұлшық етін қозғалтады.10. Жүрек адам денесіндегі мықты бұлшық еттердің бірі. Өз күшімен ғана ол адам ағзасындағы бар қанды 4 қабатты үйдің биіктігіне көтере алады.11. Сіздің денеңіздегі бұлшық еттің 50%-ы аяқ бұлшық еттері, 30%-ы қолға, 20%-ы бас және басқа бөліктерге тиесілі. 12. Қарапайым күлкі адам бетінің 40 бұлшық етін іске қосады. 13. 10 жылда адам өзінің бұлшық етінің 3%-ын жоғалтады. 14. Бұлшық еттердің саулығы адам өмірінің ұзақтығына тікелей әсер етеді екен. Сондықтан бұлшық еттерді жаттықтырып, шымыр қылу өте маңызды.   VІII.Үйге тапсырма беру.1. § 27- Оқып келу.2. №2,3 кестені толтыру.3. Сөзжұмбақ құрастыру. Қосымша қызықты деректер. Сен эмоцияларыңды басқара аласың ба?Бүкіл әлемде эмоциялар адамның бетінен бірден көрінеді. Психологтар негізгі 6 эмоцияны бөліп қарайды және олардың әрқайсысы үшін өзіндік бет-әлпет тән, олар біздің тегімізде қалыптасқан. 1 2 3 4 5 6 Жалған күлкіні тап*Табиғи күлкі кезінде еріндер біршама кең жазылады. Адам шын күлген кезде оның шықшыттары сәл жоғары көтеріліп, көздері сығырайып кетеді. *Күлкі жалған болса, тек адамның еріндері ғана қозғалады, ал көздері суық әрі бейтарап қалпында қалады.