Рекомендательный указатель литературы Сердце, в котором умещается степь…(Жубан Молдагалиев)
-1080135-720090
Оқырманға
Қазақстандық «Бір ел – бір кітап» жобасының идеясы АҚШ-та өте танымал болған «Бір кітап, бір Чикаго» және «Егер Сиэтлдің бүкіл тұрғыны бір кітапты оқыса» деген кітапханалық жобаларына негізделген. Шартқа сәйкес бүкіл қала тұрғындары бір мезгілде бір шығарманы оқуға тиіс. Бір кітапты жалпы қала болып оқу идеясы АҚШ-тың солтүстік-батысындағы ірі қала Вашингтон штатына қарасты – Сиэтл көпшілік кітапханасының кітап орталығы тарапынан ұсынылған. 1998 жылы «Егер Сиэтлдің бүкіл тұрғыны бір кітапты оқыса» тақырыбымен алғаш өткізілген акцияның мақсаты – Сиэтл халқының бірлігін нығайту және оларға оқуды насихаттау. Бұдан соң осыған ұқсас мәдени шаралар Чикаго, Буффало, Рочестер қалаларында да ұйымдастырылды. «Бір кітап, бір Чикаго» (One book, one Chicago) бағдарламасы Чикаго жұртшылығына белсенді ықпал ету арқылы Чикаго көпшілік кітапханасында басталды. Оның негізгі мақсаты қаланың ересек тұрғындары мен жастарын бір кітапты бір уақытта оқуға және оны ұжым болып - отбасында, жұмыста жолдастары мен таныстары арасында, кітапханаларда, оқу мекемелерінде, кітап дүкендерінде, діни ұйымдарда, кафелерде және басқа да қоғамдық орындарда талқылауға ынталандыру болып табылады. Бұл - қаланың кенеттен кітапсүйерлер клубына тән өзгерістермен құбылатын күні. Бүгінде «Бір ел – бір кітап» жобасының идеясы әлемдегі көптеген елдерге кең тараған (Испания, Латын Америкасы елдері және Корея т.б.). «Сто лет одиночества» романының авторы Габриэль Гарсиа Маркестің 80 жылдығына арнап Испанияда оқу марафоны өткен еді. 2003 жылы Кореяда бірлесе оқуға негізінен балалар кітабы таңдалды. Бұл жоба одан кейін «Бір кітапхана – бір кітап», «Бір ауыл – бір кітап» деген жобалар түрінде көрініс тапты. «Жаппай оқу оқиғасы» жыл сайын Англияның оңтүстік-батысындағы тұрғындарды күйзелтуде. Бұл аталған облыстың барша халқы әр жылдың қаңтарынан наурыз айына дейін бір кітап оқуды қолға ала бастады. 2006 жылы олар Жюль Вернның «Вокруг света за 80 дней» атты кітабын оқыды.
Сіздің назарыңызға ұсынылып отырған көрсеткіш Жубан Модағалиевтың «Мен - қазақпың» атты жыл кітабы бойынша "Бір ел - бір кітап" акциясы аясында дайындалды.
Мағұламат алфавиттік тәртіпен орналасқан. Ақының өмірі мен шығармашылығы туралы ең соңғы басылымдар еңгізілген.
Көмекші құрал ұстаздарға,студенттерге және қалың оқырман қауымға арналған.
«Өлеңге ерте келіп, кеш ер жеттім.
Ойлағам шалалықты кешер деп кім
Қағазға қалдыруға асығыппын
Көңілдің қуанышын, кесел дертін».
Ж. Молдағалиев
Өмірбаяны
Оралда ауыл шаруашылық техникумын (1940) бітіріп, 1940-47 жылы Кеңес Армиясы қатарында болды. Ұлы Отан соғысына қатысты.
Одан кейінгі жылдары: "Лениншіл жас" (1948-52), "Қазақ әдебиеті" (1955-56) газеттері мен "Жұлдыз" журналы (1958-63) редакцияларында, Қазақстан Жазушылар одағында (1953-54; 1963-71; 1 секретары) қызмет істеді. Алғашқы өлеңі ("Ленин тірі") Орал "Комсомол ұрпағы" газетінде (1939) басылды. Тұңғыш жинағы "Жеңіс жырлары" деген атпен 1949 жылы жарық көрді. Жұбан Молдағалиевтің көптеген поэмаларында азаматтық сарын мен көңіл күйі лирикасы басым.
Жұбан Молдағалиев 7-сайланған Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының, Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің мүшесі (XII—ХӀӀӀ-съездерде) болып сайланды. Ж.Молдағалиев екі рет Еңбек Қызыл Ту және 2-дәрежелі Отан соғысы, "Құрмет Белгісі" ордендерімен, медальдармен марапатталған.
Мен - қазақпын поэмасы
Жұбан — өзінің атақты "Мен — қазақпын" деп аталатын поэмасымен қазақ әдебиетінің ірі тұлғасына айналған, отансүйгіштік жырларымен халық жүрегінен орын тепкен ақын. Ол — Ұлы Отан соғысы жылдарында келген ұрпақтың ірі талантты өкілдерінің бірі. Бұл жылдары жыр әлеміне келген ақындар шығармашылығында Отанға деген ерекше махаббат, халықты ерлікке шақыру, жеңіске деген үлкен сенім жатты. Сондай-ақ азаматтық намыс, кек, елге, жерге деген сағынышқа толы болды. Осы ерекшеліктер Жұбан Молдағалиевтің 1949 жылғы "Жеңіс жырлары" кітабында анық байқалады Ж. Молдағалиевтің ақындық даңқын көтеріп, оның есімін әдебиет әлеміне енгізген шығармасы — "Мен — қазақпын" поэмасы (1964). Бұл поэмада ақын қазақ халқының өткен өмірі мен тағдыры жайлы лирикалық-публицистикалық стильде толғана жырлады. Қазақ халқының ұлттық ерекшеліктерін ашуда, оның ерлік дәстүрі, туған жер мен ел, оның байлығы, адамдары жайлы асқақтата көркемдеп жырлай білді.
Өзінің "қазақ" екенін ағынан жарыла ерекше шабытпен жырлауы — оның ерлігінің бір көрінісі десек қателеспейміз."Қазақ болу — зор бақыт" дер күн тіпті... — деген өлең жолдары бүгінгі "егемендікті" жыр еткендей әсерге бөлейді. Ақын болашаққа сенеді. Сондықтан да ол ақынша желпіне, көңіл күйдің ырқына беріле жырлайды. Енді бірде ақын:
Жұбан Молдағалиев өмір шындығының әр саласына терең үңіле отырып, жетпісінші жылдары "Қыран дала", "Сел", "Байқоңыр баспалдақтары" атты поэмалар жазды. Мұнда жаңа деректерге сүйенген ақын, заман шындығын, адамдардың ерлік істерін суреттейді. Халықтың бейбіт өмірдегі тыныс-тіршілігін айқындап, тарихи салыстырулар арқылы өткен өмір және болашақ жайлы толғаныстарын, өз ойларын толық ашып көрсетеді. Эпикалык поэма үлгісін жалғастырып, толықтыра түскен ақынның қай поэмасы болмасын, қызық сюжетті, оқиғалы болып келеді.
Жұбан Молдағалиев шығармашылығы
"Жыр туралы" поэмасында (1963) татар акыны Кеңес Одағының Батыры Мұса Жәлилдің ерлігі бейнеленген.
Ол "Жесір тағдырында" (1965) қазақ әйелінің өткен заманғы қатал тағдыры мен оның жаңа өмір жолындағы күресін көрсетті. "Мен қазақпын" поэмасында қазақ халқының өмірі, ұлттық ерекшелігі реалистік тұрғыда берілген. "Айттым сәлем" лирикалық поэмасы (1967) махаббат пен ерлікті жырлайды.
"Кісен ашкан" (1969) поэмасында Құрманғазының осы аттас күйіне құлақ қойып, ой жібере отырып, өскен өнер, өркендеген халық тағдыры баяндалған. Оның ақындық өнерін айқын танытқан бұл шығармасына Қазақ КСР-інің Мемлекеттік сыйлығы (1970) берілді.
1970 жылы Жұбан Молдағалиевтың таңдамалы шығармаларының 2 томдығы жарық көрді.
Жұбан Молдағалиев көркем аударма мен публицистика саласында да жемісті еңбек етіп келеді. Бірсыпыра шығармалары: ағылшын, неміс, араб, испан, поляк, монгол, француз, венгр және басқа шетел тілдерінде басылып шықты.
Ол Абайды Ұлы ұстаз тұтып, өз шығармаларында ақын бейнесін шебер өрнектеген. Солардың арасында шоқтығы биігі - «Абай шыңына» (Шығ. жинағы. 1 т., 1979) өлеңі:
«Шаншылып Алатаудың ұршығындай,Шабыттың шырқап биік ыршуындай,Шолып тұр шартарапты Абай шыңы,Шытырман, жакпар-жақпар жыр шыңындай...» - деп,
ол ешбір кіріспесіз-ақ кемеңгер ақын бейнесін кескіндеуге бірден бет бұрады. Алатау - Абай тұлғаларының қатар алынуында терең мән жатыр. «Шыңдардың ақиығы, мұз балағы, Бөктерде балалаған құз қалады...»- деп, ақын Абай шыңын «шыңдардың ақиығына» балайды. Өлең ұлы ақынның Алматыда орнатылған зәулім ескерткішіне назар аударумен түйінделеді. Кемеңгер ақын бейнесін ол басқа да жырларында сомдай түскен. «Қазақшадан аударылған» (1971) деген өлеңінде ол қазақ жеріндегі шоқ жұлдыздар қатарында Абай есімін алдымен атайды. «Пір» (1972) өлеңінде А. С. Пушкин поэзиясымен алғаш Абай аудармасы арқылы танысқанын баяндайды. «Мен - қазақпын» (1963-64) дейтін атақты дастанында ол Абай бейнесіне ойша оралып, ол қазақ халқы тарихының бөлінбейтін бір бөлшегі, асқаралыбелесі екенін ескертеді. Әдебиет жайындағы мақалаларында ол Абай тұлғасына бір соқпай өтпейді. «Қазақ әдебиеті» газетіңде жарияланған мақаласында («Ерлікпен тең еңбек», 1969, 7-желтоқсан) Абайдың орыс тіліне аударылуы туралы сөз қозғайды. Құрманғазы өмірінен жазылған «Кісен ашқан» поэмасы үшін 1970 ж. Молдағалиевқа Қазақ ССР-інің Абай атындағы Мемлекеттік сыйлығы берілді.Бір естелік
86-ның ызғарлы желтоқсанындағы дүрбелең халық көкейінде әлі жаңғырып тұр. Уақыт алға жылжыған сайын кезінде айтылуға тыйым салынған шындықтар там-тұмдап болса да, оқиғаны көзбен көргендердің аузымен айтыла бастады. Жастардың зиялы қауымға деген сенімсіздігі де сол кезде қалыптасты. Ызғарлы желтоқсан оқиғасының басы-қасында болған жастар аға буынды «алаңдағы жастарды қолдамады, қорғамады, керісінше бірге жазаласты» деп әлі күнге дейін кінә артса, сол кездегі оқиғаға жаны ауырып, жастарға араша түскен бірлі-жарым зиялы қауым өкілдерін әлі күнге құрметпен еске алысады. Сол құрметке ие азаматтардың бірі – ақын Жұбан Молдағалиев. Ақынның «Желтоқсанның көргенше он алтысын, Бір күн бұрын батсамшы батар күнмен» деген жүрекжарды шындығы ауыздан-ауызға жететін бүгінгінің аңызына айналғандай. Жұбан ағаның осы азаматтығын көзбен көрген ақын Ақұштап Бақтыгеерева өз естелігінде төмендегі жайттарды тебірене отырып әңгімеледі.
Жұбан ақынның өз сөзі
Жазушылар үйіндегі Жұбан Молдағалиевтің айтқан сөзі кейін баспасөз беттерінде, әр жерде бұрмаланып, жұмсақталып айтылып жүрді. Бірақ сондағы айтылған шын сөз менің құлағымда дәл сол күйінде әлі жаңғырып тұр. Жұбан ақын қатқыл үнмен былай деген: «Что хотите от моего народа, дорогой товарищ? Казахстан был лабораторией дружбы народов. Отняли у нашего народа все. И веру, и язык. Ваши братья поднимая целину, (топтали) тракторами степных (могил) моих предков. И это мы простили. Что еще хотите?»
Көзкөргеннің көңілге түйгені
Біз алаңдағы оқиғаны көзбен көрдік. Кейінгі буын оның шындығын жете білмейді. Естіген деректер, оқыған дүниелер бойынша саралайды. Сол себепті де біз, көзкөргендер, оқиғаның ағын «ақ», қарасын «қара» деуіміз керек. Менің ақын сөзінен көңілге түйгендерімнің бірі ғана төмендегідей өрбіді:
…Жаңа жылдық халыққа сәлем жолдап,
Жазушылар үйіне Колбин келді.
Біреулер бастық көрсе қуанатын,
Біреулер жүр жалпылдап сұрап атын.
Бір кезде жазушылар мінбесіне,
Барады көтеріліп Жұбан ақын.
Қазақша акцент толқыған қатал үнмен:
«…Ақынша айтсам, бұл елдің бұл мазағын,
Менің елім көтерді күллі азабын.
Тың жерін де игерген бауырларың
Тракторге таптатқан қыр қазағын.
Көнді емес пе, оған да халқым менің,
Берді емес пе байлығын, алтын, кенін?!
…Кеше алаңда сабаған – сенің тегің,
Ал таяқты жегендер – менің балам.
Ақын жүрек тартуда содан қайғы,
Шыдамаймын айтпауға жарап жайды.
Кешір мені, замандас, осы жолы –
Жұбан сізбен пікірлес бола алмайды!..
Шындығында да, Жұбан аға айтарын түгел айтты да: «Я не могу быть вашим сторонникам!» – деп, ақырын басып, мінберден түсіп кетті. Залда отырғандар сілтідей тынды да қалды. Не қол соға алмайды, барлығы тек іштей құптағаннан басқа еш әрекетке бара алмады. Өйткені бір-бір құқық қорғаушы барлығымыздың желкемізден төніп тұрған-ды. Бірақ бір кезде залдағы тыныштықты аяқ тарсылы басып кетті. Қол соға алмаған әлеумет аяқтарымен жер тепкілеген…
Құдды бір залдағылардың ішінде Жұбан – бөрі, біз – қояндардаймыз…
Жар сөзі
Жұбан Молдағалиев өмірден өткеннен кейін ол кісінің жары София апай бір әңгімесінде Ақұштап Бақтыгерееваға Колбиннің келуіне ақынның қалай дайындалғанын айтып беріпті: «Колбин келерден бір күн бұрын ол кісіге Орталық Комитеттен телефон соғылады. «Сіз «Мен – қазақпын» деп жырлаған ақынсыз. Ертең бірінші басшы келеді. Соның алдында бүкіл зиялы қауымның атынан сөз сөйлейсіз. Жақсылап дайындалыңыз» дейді. «Жарайды» деп уәдесін беріп алған соң ол кісі түнімен сөз жазып дайындалды. Ары бір, бері бір жүріп, бөлмені кезіп кетті. Бір кезде таң қылаң бере түнімен қиналып жазған қағаздарының бәрін жыртып тастады да, сыртқа шығып кетті. Содан артынан жиналыста айтқаны елге мәлім»…
ЖҰБАН ТУРАЛЫ ОРАМДЫ ОЙЛАР«Ақын Жұбан Молдағалиев бүгінгі күннің ең актуальды мәселелеріне жедел үн қосып отыратын, соның өзінде де шығармаларынан асығыстық ақауы кездеспейтін алымды талант».
Ғ. Мүсірепов«Жұбан поэзияда оңай жолды іздемейтін, өз творчествосына барынша қатал, жалпы қазақ әдебиеті алдындағы жауапкершілікті айнытпай ту етіп көтерген қалам қайраткері». С. Шаймерденов...Бар қазақ Жұбанға сенбеп пе еді,Ақынын пайғамбардай көрмеп пе еді,Есінен туған елдің шығар қалайЖырыңмен жас ұрпағын тербеткенің....!Ә. Тәжібаев«Жұбан Молдағалиев лирикасы – мол дүние, әрі алуан сипатты сырлы жырлар».М. Әлімбаев«Жұбан Молдағалиев – қазақ поэзиясындағы, әдебиетіміздегі ірі құбылыс. Ол – Оралдың ғана ақыны емес, қазақтың Жұбаны».З. Қабдолов«Туған республикамыздың құрдасы Жұбан бүкіл саналы өмірін Отаны мен отандастарының бақытты жолына арнады». С. Қирабаев...Атақ үшін – кеше сенен қызғанған-Ағайындар таласып жүр өзараБірақ олар тектен-текке алқынарКелер ұрпақ басқашалау талпынарДегенмен біз бақыттымыз ЖұбағаДаласы бар,Даладай кең халқы бар!Қадыр Мырза Әлі«Жұбан Молдағалиев – қазақтың жыр дүлділінің бірі, қазақ поэзиясында өз дауысы, өз мәнері, өлеңдегі өз бағыты қалған ірі дарын». Мүсілім Базарбаев«Поэзияда да, өмірде де, қуанышта та, қиын шақта да ол Жұбан екен. Жұбан аға екен. Мың өліп, мың тірілген, суыққа тоңған, ыстыққа күйген жан екен. Бірақ мынау келте өмірде алған бағытынан, адалдығынан қайтпапты. Еліне, халқына ол сонысымен мәңгілік ардақты, мәңгілік қадірлі».Д. Нұрмұханбет«Жұбан мұрасы – келешекте де жұртшылық кәдесіне аса беретін аса құнды мұра. Ол жылдар озған сайын бүкіл бітім-болмысымен, мәнімен де, нәрімен де жарқырай түсетін асыл қазына».С. Сейітов
ЖҰБАН МОЛДАҒАЛИЕВ ШЫҒАРМАЛАРЫ
Молдағалиев Ж. Мен-қазақпын. Өлеңдер мен поэмалар / Құраст. Е. Дүйсенбайұлы. -Алматы: Раритет, 2007. - 240б. – («Алтын қор» кітапханасы).СССР және Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлықтарының лауреаты, көрнекті ақын Жұбан Молдағалиевтың бұл кітабына таңдаулы өлеңдері мен қазақ әдебиетінің алтын қорына қосылған «Сел», «Мен-қазақпын», «Жыр туралы жыр» секілді белгілі поэмалары сұрыпталды.
Молдағалиев Ж. Шығармалар: Үш томдық. Т. 2 : Поэмалар. - Алматы: Жазушы, 1980. - 432б.СССР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты ақын Жұбан Молдағалиевтың шығармалары жинағының бұл екінші томына поэмалары енгізілді.
Молдағалиев Ж. Шығармалар жинағы. Үш томдық. Т. 3 : Публицистика. Очерктер. Әдебиет туралы толғаныстар. - Алматы: Жазушы, 1981. - 440бет.СССР Мемелекеттік сыйлығының лауреты ақын Жұбан Молдағалиевтың үш томдық шығармалар жинағының бұл үшінші томына мақалалары мен очерктері, әдебиет туралы толғаныстары енгізілді
Молдағалиев Ж. Қызыл қайың. Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1973. - 176 б.Қазақтың белгілі ақыны Жұбан Молдағалиевтың «Қызыл қайың» атты бұл жинағына соңғы жылдары жазған өлеңдері енді. Бұл жырлар ақынның Отан, партия, туған жер жайлы терең лиризм мен публицистикалық серпінінен жаңылмайды. Оның монғол, үнді сапарынан туған жырлары коммунист ақынның азаматтық поэзиясын айқындай түседі. Сонымен қатар, «Қызыл қайыңда» бүгінгі замандастарымыздың жан сұлулығы, адамгершілік биік қасиеттері, жастық шақтың қимас сәттері үлкен шабытпен жырланады.
Молдағалиев Ж. Кісен ашқан: Өлеңдер мен поэма. - Алматы: Жазушы, 1988. – 96б.Қазақтың белгілі ақыны Жұбан Молдағалиев бұл кітабында заман ұлылығын, еңбек адамдарының қаһармандық істерін, туған жерге деген асыл махаббатты жыр етеді. Сондай-ақ ұлы күйші Құрманғазы арқылы өлмес өнерді, күрескер өмірді дәріптейді
Молдағалиев Ж. Қазақстан көктемі // Өлең өлкесі: Қазақ табиғат лирикасының антологиясы / Құраст. Ж. Әскербекқызы. - Алматы: Жазушы, 2009. - Б. 145-151.Қазақ поэзиясындағы табиғат суреті байырғы ұлттық дүниетанымнан бастау алып, поэтикалық ойлау тың бояулармен құлпыра бейнеленгеніне арғы-бергі дәуірлердегі әдеби мұралар куә. Бұл жинаққа Жұбан Молдағалиетың үш өлеңі басылды.Табиғатты ондағы сурет пен құбылыстарды әр қалыпта жырлаған туындылары енді.Кітап мектеп оқушыларына, студенттерге, қалың оқырман қауымға арналған.
Шынашақ: Қазіргі қазақ балалар поэзиясының антологиясы / Құраст.: М. Әлімбаев, К. Баянбаев. - Алматы: Балауса, 1992. - 544б.Қазақ әдебиеті тарихында екінші рет қана жарық көріп отырған бұл антологияның 1977 жылғы басылымнан бірегей өзгешілігі бар. Алғашқы кітап бүкіл ұлттық әдеби қорымыздағы жас ұрпақтың талғам-түсінігіне сай келер деген бұрынғы-соңғы мұраларды кеңінен қамтуды мақсат етсе, бұл жолы, негізінен, қазіргі қазақ балалар поэзиясының жеткен деңгейі мен даму барысын көрсету көзделді.Жұбан Молдағалиевтың балаларға арнап жазған «Қызыл галстук» үлкен өлеңі басылған.
Молдағалиев Ж. Көркем әдебиет шығармалары терең де шыншыл болсын // Әдеби өмір шежіресі / Құраст. Ә. Нарымбетов. - Алматы: Ан-Арыс, 2009. -- Б. 126-151.Бұл кітап Қазақстан Жазушылар одағының 70 жылдығына орай 2005 жылы «Ана тілі» баспасынан жарық көрген «Әдеби өмір шежіресі» атты кітаптың толықтырылған жаңа нұсқасы.Бұл нұсқаға Қазақстан жазушыларының 1 - Құрылтайы мен 13 - Құрылтайы (1934-2009ж.ж.) аралығындағы қаламгерлердің әдеби шығармашылық өміріндегі елеулі оқиғалар мен мерейлі мерекелер, Қазақстан жазушылар одағы Басқармасының тарапынан жүзеге асырылған әралуан игі іс-шаралар енгізіліп отыр. Кітап қаламгерлер мен әдебиет сүйер қауымға арналған.
Әдебиеттер:
Абдрахманов С. Жиырмасыншы ғасыр жырлайды: қазақ поэзиясының антологиясы / С. Абдрахманов.- Алматы: Раритет, 2007.- 504 б.— Т.1
Базарбаев М. Замана тудырған әдебиет: таңдамалы ғылыми зерттеулері / М. Базарбаев 2-ші басылым.- Алматы: Жібек жолы, 2005.- 512 б.
Боранғалиұлы Т. Ғасырға сыр: Мақалалар. Толғаулар. Зерттеулер.- Астана: Елорда, 2001.- 308 б.: суретті
Досанов С. Соны іздер: Қазіргі қазақ әдебиеті жайлы ойлар.- Алматы: Жазушы, 1970.-184 б.
Жәнібеков Ө. Тағдыр тағылымы: Естеліктер: 2 томдық.- А.: Рауан, 1997.-135 б.— Т.2.
Иманасов С. Қаламдастарым мен замандастарым / Ред.Е.Дүйсенбайұлы.- Алматы: Қазақстан, 2001.- 224 б.
Қазақ әдебиетінің тарихы: 10 томдық. Т. 9. Кеңес дәуірі (1956-1990) / ред. басқарған С. Қирабаев.- Алматы: Қазақпарат, 2005.- 998 б.
Қазақ поэзиясындағы дәстүр ұласуы.— Алматы: Ғылым, 1981.- 320 б.
Қайырбеков Ғ. Алыс та жақын жағалау. 2-ші кітап / Баспаға дайындағанБ. Хамзақызы.- 2006.- 192 б.
Қаратаев М. Көргенім мен көңілдегім: Естеліктер, портреттер, эсселер.- Алматы: Жалын, 1982.- 276 б.
Қирабаев С. Қазақ совет әдебиеті: Факультативтік курсқа арналған 10 класс оқу құралы.- Алматы: Мектеп, 1973.- 184 б.
Қирабаев С. Октябрь және қазақ әдебиеті: Мақалалар мен зерттеулер.- Алматы: Жазушы, 1968.- 288 б.
Қирабаев С. Тәуелсіздік рухымен: Зерттеулер, мақалалар, естеліктер.- Астана: Фолиант, 2002.- 504 б.
Қирабаев С. Өмір тағылымдары: естеліктер / Қирабаев С.- Алматы: Білім, 2006.-480 б.
Мақалалар:
Ақбай, Ж. Жасын/Ақбай, Ж. // Егемен Қазақстан, 2010. т.9 б..-С. 1 қазан
Ақшолақов, Е. Мен қазақпын деп жүрекпен айтқан Жұбан ақын/Ақшолақов, Е. // Жұлдыз, 2010. т.117-120 б..-С. N12
Ахметова Г. Жұбан оқулары әр шаңырақта/Г. Ахметова // Мектептегi кiтапхана=Б-ка в школе, 2008. - № 2. т.9-12 б.
Ғұбайдуллин, Б. Жұбанға құрмет - қазақы қыранға құрмет/Ғұбайдуллин, Б. // Айқын, 2010. т.1,5 б..-С. 5 қазан
Дүйсен, Қ. Әр өлеңi ұлт рухын оятқан/Дүйсен, Қ. // Дарабоз, 2009. т.118-124 б..-С. N6
Елубай, И. Өмiрде, өлеңде де Жұбан бүгiн.../Елубай, И., Дәнекерова, М. // Мектептегi мерекелер, 2011. т.14-15 б..-С. N3
Жұмағалиев, Қ. Өш ерлiк/Жұмағалиев, Қ. // Егемен Қазақстан, 2010. т.5 б..-С. 10 қыркүйек
Молдағалиева, С. Асыл жарым, азаматым, ардақтым/Молдағалиева, С. // Егемен Қазақстан, 2010. т.5 б..- С. 29 қыркүйек
Мырза-әли, Қ. Қаhарман азамат, қыран ақын/Мырза-әли, Қ. // Егемен Қазақстан, 2010. т.5 б..-С. 29 қыркүйек
Оспан, С. Жыр тұлпары - Жұбақаң/Оспан, С. // Ақиқат, 2010. т.30-34 б..-С. N11
Пұсырман С. Жұбан ақын/С. Пұсырман // Қазақ әдебиеті, 2014. - 18 - 24 сәуір. т.7 б.
Серікқызы Қ. Уақытында айтылған сөз/Буланов Л.А. // Қазақ әдебиеті, 2013. - 13 - 26 желтоқсан. т.3 б.
Интернет қамбалар
Ж. Молдағалиевтың өмірі мен шығармашылығы жеке веб-парақ
http://www.zkolib.kz/zkolib/rus/zhuban1.htmlБір ел – бір кітап» акция аясында Жұбан Молдағалиевтің «Мен Қазақпын» поэмасы жыл кітабы болып таңдалды http://pushkinlibuko.kz/kaz/onebookӨскемен қаласы ОКЖ Молдағалиев туралы
http://kitaphana.kz/ka/odna-strana-odna-kniga/247-odna-strana-odna-kniga/1172-odna-strana.htmlКітапхана ақпараттық білім беру орталығы Молдағалиев жайлы
http://lib.ukgu.kz/kz/aktsiya-odna-strana/342-2010-juban-moldagalievМ.Қозыбаев атындағы СҚМУ-де осы акцияға арналған кеш өтті
http://www.mtrk.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=1593%3Aq---q&catid=49%3A2010-06-08-09-22-02&Itemid=69&lang=kz"Жұбан Молдағалиев «Мен қазақпын» атты электронды басылымның тұсаукесері
http://www.pavlodarlibrary.kz/?show=7&lang=2&artID=1306Егемен Қазақстан Молдағалиев туралы
http://egemen.kz/old/2010/?p=16944Бұқар Жырау ауданы әкімі аппаратының ақпараттық порталы акция жайлы
http://bukhar-zhirau.kz/kk/news/id/6708Модағалиев туралы жеке веб-парақ
http://www.pushkinlibrary.kz/vyst/Zhuban_kz/index4.htmlЖеке веб-парақ Жұбан Молдағалиевтың өмірі мен шығармалары туралы
http://www.magan.bibl.online.kz/omir.htmlӨмірі мен шығармалары туралы
http://bibl.tarmpi.kz/images/stories/download/moldagaliev.pdfЖұбан Молдағалиев Мен қазақпын
https://www.youtube.com/watch?v=UcCQ3VZrARQӨлеңде де, Өмірде де Жұбан ақын
http://massaget.kz/debiet/kkzhiek/13087Құраст.: Жумашева Г.Ж.
К читателям
6 июля 2007 г. в День рождения Астаны на VII Международном фестивале поэзии – День Абая с участием известных российских и казахстанских поэтов и писателей генеральный директор Национальной академической библиотеки РК Бердигалиева Р.А. объявила книгу акции «Одна страна – одна книга» - Слова назидания Абая Кунанбаева. Эта книга выбрана по результатам выборочного опроса среди работников учреждений образования и библиотек, по многочисленным откликам и предложениям читателей. Несмотря на то, что со времён Абая прошло много лет, сменилось несколько поколений, «Слова назидания» сегодня актуальны как никогда, они являются ориентиром в жизни для каждого из нас. В этом произведении охвачены самые разные темы – история Казахстана, любовь к Отчизне, культура, народная психология, философия жизни, наконец, этика взаимоотношений между людьми.
Роза Амангалиевна подчеркнула, что акцию впервые в Казахстане проводит Министерство культуры и информации РК по инициативе Национальной академической библиотеки РК и Библиотечной Ассоциации РК. Цель акции – развитие программы по продвижению чтения, поддержка грамотности и культуры чтения, сохранение духовного наследия, бережное отношение к родному языку, а также нравственно-патриотическое воспитание молодёжи. Председателем оргкомитета акции является Народный писатель Казахстана, Лауреат Государственной премии РК, поэт - Фариза Унгарсынова.
Предлагаемый вашему вниманию рекомендательный указатель подготовлен в рамках акции «Одна страна – одна книга» по книге года «Я - казах» Жубана Молдагалиева.
В указателе представлена биография писателя, список его произведений, материалы о его жизни и творчестве, имеющихся в фонде библиотеки Петропавловского гуманитарного колледжа им. Магжана Жумабаева.
Пособие предназначено для преподавателей, студентов, а также для широкого круга читателей.
Жубан Молдагалиев
(1920-1987)
Известный поэт Жубан Молдагалиев прожил большую творческую жизнь, насыщенную событиями, подъемами и спадами. В молодости он - участник Великой Отечественной войны от начала и до конца, фронтовой журналист, после - в передовой шеренге строителей послевоенной жизни, свидетель и участник всех событий в республике, бывшем Союзе вплоть до последних перестроенных лет. От первых стихов до зрелой его поэзии пролег почти полувековой путь. Это был путь становления поэта, его творческого роста и возмужания.
Позже, в одном из своих стихотворений Жубан Молдагалиев скажет:
Давно считаясь признанным поэтом,
Я поздно мудрость творчества постиг.
Знать, в боль души, во все ее секреты
Не так-то просто посвятить других.
Будущий поэт Жубан Молдагалиев родился в местечке Жыланды, Тайпакского района, Западно-Казахстанской области. Поэт писал о себе: «Год рождения? Пишу - год 1920. Почему говорю «пишу»? Дело в том, что в то время в наших аулах акт рождения не регистрировался и метрические выписки не выдавались. Все это заменяла память родителей». Ему было около года, когда умер отец, позже они с матерью покидают родные места. Лишь спустя сорок лет ему довелось побывать в Жыланды, увидеть отчий край. Родной земле он посвятил немало стихотворений.
Тоска моя,
Любовь моя и ревность…
Ах, Жыланды – родимая земля,
Я сообщаю творчеству напевность,
Перед тобою строки расстеля!
Окончив семилетку, Жубан пошел учиться в Уральский сельхозтехникум. Вероятно, богатая история края, знакомство с именами и творчеством великих писателей стали одной из побудительных причин, вложивших перо в руки талантливого юноши. Первые его стихотворения были опубликованы на страницах областной газеты «Орал». В 1939 году Жубан впервые выступил с чтением своих стихов на слете молодых литераторов Уральской и Гурьевской областей. Сам Молдагалиев о своем первом выступлении говорил так: «И хотя я обладал довольно сильным и звонким голосом, мне ни слова не удалось расслышать из прочитанного тогда мной стихотворения «Будем же петь, товарищи!», мне запомнить тогда не удалось того, как сошел я с трибуны в зал...».
Формирование Жубана Молдагалиева как поэта происходило на лучших образцах устной литературы, устного народного творчества. Большое влияние оказали на него казахские поэты старшего поколения. В 1939 году, во время учебы, Жубан встретился с Касымом Аманжоловым, Хамитом Ергалиевым, Жардемом Тилековым, уже знаменитыми к тому времени поэтами. Они высоко оценили прочитанное им стихотворение «Давайте споем, друзья!». «На последних строчках мой голос словно потонул в их возгласах», - рассказывал поэт.
Карим Мустай писал: «За год до того первого кровавого утра на западной границе страны надел двадцатилетний Джубан солдатскую шинель, а снял ее, будучи уже офицером, когда ему минуло двадцать семь. Возмужание характера, укрепление воли, проверка поэтического голоса на слышимость - все это состоялось именно в те суровые годы. Война не только смертное поле, где похоронены наши сверстники и наша юность, она - высота, где бралась на пробу человеческая совесть и верность Родине. Джубан Мулдагалиев, узнав то поле и ту высоту, обрел зрелость гражданина и поэта. Война для него на долгие годы, а быть может, и навсегда останется мерилом достоверности и истинности явлений, людей, поступков, Потому что он знает наверняка:
Непросто под пулями встать. И огонь,
Поверьте, непросто принять на ладонь,
Надеется смерть на бредущих без сил...
Тот смерть победил, кто себя победил..».
«Четвертый час утра 22 июня 1941 года я встретил на нашей западной границе в должности заместителя политрука батареи 28-го гаубичного артполка 28-й танковой дивизии, которой командовал полковник И. Д. Черняховский...», - писал Ж. Молдагалиев.
В годы Великой Отечественной войны Ж. Молдагалиев был артиллеристом, комиссаром батареи, работал в редакциях фронтовых газет, издававшихся на казахском языке.
Дороги журналиста фронтовой газеты не раз сводили его с известными советскими писателями и публицистами. Он знакомится с Александром Исбахом, Михаилом Матусовским, Борисом Бяликом. Среди тех, кто посещал редакции военных газет, были Михаил Светлов, Сергей Михалков, Степан Шипачев и другие.
В редакции газеты «За Родину» (позже «Фронтовая правда»), где работал Жубан Молдагалиев, часто бывали поэт Сагингали Сеитов, журналист Ахмет Ельшибеков. С газетой сотрудничали Аскар Токмагамбетов, Альжаппар Абишев. «В последние дни войны, - вспоминает Жубан Молдагалиев, - огромную радость доставляли мне встречи с прекрасным поэтом, мужественным человеком Халижаном Бекхожиным. Это были одни из счастливейших дней духовного общения со старшим товарищем».
В ноябре 1943 года Жубан Молдагалиев приезжает в Алма-Ату по специальному заданию. С собой он привез номер газеты «За Родину!», в котором было напечатано его стихотворение «Казах». Здесь он встречается с Абу Сарсенбаевым, тоже на время приехавшим с фронта. Стихотворение, попавшее в руки Абу, тут же было передано в Союз писателей, прочитано Сабитом Мукановым, затем прозвучало по радио и напечатано в газете «Социалистік Қазақстан».
После войны бывший артиллерист, а с 1942 года журналист работал на разных должностях в редакциях газет и журналов. В начале 50-х годов - заведующий отделом, потом заместитель редактора газеты «Лениншіл жас». Заместитель главного редактора газеты «Қазақ әдебиеті», главный редактор журнала «Жұлдыз», в 60-70-е годы - второй секретарь, в 1979-84 годах - первый секретарь правления Союза писателей Казахстана. До последних дней был членом редколлегии журнала «Новый мир». Избирался депутатом Верховного Совета Казахской ССР, СССР, неоднократно ездил по линии Союза писателей в зарубежные страны, знакомя их народы с жизнью советских людей, с советской культурой и литературой. Награждался орденами Трудового Красного Знамени, Октябрьской революции.
Первая книга поэта «Песня победы» увидела свет в 1949 году. В ней собраны стихи, созданные в годы войны. Для поэта эти годы стали переломным периодом, временем огромного душевного подъема, когда стихи его приобрели социальный, политический размах.
Жубаном Молдагалиевым написано много поэм. Созданию их посвящена почти половина творческой его жизни. Естественно стремление любого поэта отразить в своем творчестве самые разные стороны и явления жизни в коротком ли лирическом стихотворении или пространном повествовании, достигающем размеров поэмы. В середине 70-х годов, в течение менее чем пяти лет, он написал три ставшие широко известными поэмы. Это - «Орлиная степь» (1974), «Сель» (1975) и «Ступени Байконура» (1977). За поэму «Орлиная степь» и «Сель» Жубан Молдагалиев удостоен в 1978 году Государственной премии СССР. За поэму «Разбивший оковы» (1969) поэт получил Государственную премию Казахской ССР имени Абая. Самая крупная по объему поэма - «Судьба вдовы» написана в 1959-1961 годах. Первая же поэма «Красный галстук» была написана еще в 1947 году и в 1958 году переработана и дополнена.
Широкое признание читателей заслужила поэма «Я - Казах!», увидевшая свет в 1964 году. Поэма «Я - казах!» - произведение открыто публицистическое. В нем путем сопоставления рассказывается о вчерашней и сегодняшней жизни казахов, поэма пронизана страстным гражданским пафосом. Вместе с тем ее можно назвать и современной одой, прославляющей жизнь. В ней нет четкой фабулы, единого сюжета, поэт мысленно обозревает историю казахского народа. Стиль поэмы торжествен и возвышен, насыщен метафорами, создающими победительный душевный настрой.
«Я - казах, встречая смерть в степях, тыщу раз я воскресал, казах!» - за этими словами невзгоды и трудности, испытанные казахским народом на протяжении столетий, тяжкая жизнь бедняков, однообразные дни и годы. Поэма была гордым поэтическим заявлением о своей нации, вызовом отрицавшим национальную историю. Поэма явилась философской и эмоциональной встряской общественной психологии, национального самосознания казахов.
Едва увидев свет, поэма зазвучала в актерском исполнении по радио и со сцены, она и поныне не утратила своей привлекательности, стала одним из хрестоматийных произведений.
После известных декабрьских событий 1986 г. власть не только жестоко подавила молодежь, но и «пошла в народ». В первые же дни Колбин со своим ближайшим окружением пошли за поддержкой и разъяснением в Союз писателей и Академию наук, т. е. туда, где сосредоточена художественная и научная интеллигенция.
Известная казахская поэтесса Акуштап Бахтыгереева пишет: «Мне до сих пор горько вспоминать те почти четвертьвековой давности дни, когда в присутствии Колбина Жубан-ага сказал, что лучше бы он погиб на войне, чем наблюдал, как солдаты расправлялись с молодежью на площади. Он сказал обо всех унижениях, через которые прошел казахский народ, обо всех его страшных потерях в коллективизацию, в войне. О жертвах физических и нравственных – об утере языка и веры, о неуважении к традициям, о злоупотреблении его долготерпением. «Я не единомышленник ваш», – сказал он высшим партийным функционерам, требовавшим осудить декабрьские события.
Но писательский пленум «сдал» своего поэта и принял угодную Колбину резолюцию. А Жубан Молдагалиев умер от инфаркта – как воин, как фронтовик. И потому болью отзываются сегодня во мне слова его поэмы, болью... и радостью, что теперь в поэме молодежь найдет ответ на самый главный вопрос: как остаться человеком на земле?»
Поэзия - это всегда прекрасное. Но, как известно, красота бывает и внешней, и глубокой, и умной, и обманчивой. Вот и получается, что поэты, создавая подлинно прекрасное, должны обладать, очевидно, могуществом богов. Все это так, но...
Я рифму к рифме подбираю строго,
Я постигаю сущность бытия.
Действительно, поэт бывает богом!
Но был ли бог,
Страдавший так, как я?..
На родине Жубана Молдагалиева поставлен памятник поэту, в Уральске его имя носят школа и областная научная универсальная библиотека, где ежегодно проходят Жубановские чтения и конкурсы чтецов. В рамках акции «Одна страна – одна книга» пройдут более 700 мероприятий: встречи с творческой интеллигенцией, «круглые столы», марафоны чтения, выставки, организаторами которых выступят библиотеки, учреждения образования и культуры. Стихи замечательного поэта обретут новых читателей, а в центре внимания общества вновь будет книга.
Мулдагалиев Д. Голос любви: Стихи и поэмы. - М.: Советский писатель, 1981. – 240 с
Герои стихов и поэм – хлеборобы и чабаны, воины и космонавты. Страстно говорит поэт о трудовых подвигах своих земляков, о чувстве ответственности, составляющем одну из главных
Мулдагалиев Д. Годы в песнях: Стихи и поэмы. – Алма-ата: Жазушы, 1967. - 380 с.
В сборник вошло то лучшее, что создано поэтом. Злободневность, высокая идейность и гражданственность, простота и ясность формы – вот отличительные черты поэзии Молдагалиева.
Мулдагалиев Д. Высь: Поэмы и стихотворения. – Алма-Ата: Жалын, 1979. – 152 с.
Поэтический сборник включает в себя поэмы «Ступени Байконура», «степной дастархан» и стихотворения.
Мулдагалиев Д. Степной загар: Стихи и поэмы. – М.: Советский писатель, 1969. – 184 с.
В сборник вошли произведения, посвященные родным краям поэта, «большой и малой Родине». В своих стихах он воспевает женщину, мать, любимую. Его лирические стихотворения заставляют задуматься читателя.
Также в сборнике представлены поэмы; «Мой тебе поклон» и «Я – казах!».
Эти произведения являются достоянием национальной культуры.
Мулдагалиев Д. Сердце оттепели: Стихи, поэма. М.: Советский писатель, 1988. – 336 с.
Произведения, вошедшие в этот сборник, представляют собой эмоциональные наказы молодым беречь и укреплять дружбу народов, бережно сохранять и приумножать красоту родных просторов. Издание книги приурочено к 70-летию автора.
Мулдагалиев Д. Дойду до горизонта: Новые стихи и поэмы. Алма-ата: Жазушы, 1976. – 288 с.
Значительное место в книге отведено теме Великой Отечественной Войны, участником которой был автор. Славное продолжение подвигов победителей поэт видит в созидательном труде покорителей целины и строителей новых промышленных гигантов
Мулдагалиев Д. Избранные произведения в двух томах: Стихотворения и поэмы. - М.: Художественная литература, 1986. – 350 с.
В двухтомник избранных произведений вошло лучшее из созданного поэтом на протяжении сорокалетней творческой деятельности. В стихах раскрывается беспримерный подвиг народа в войне, воспеваются нерушимая дружба народов нашей страны, верность Родине, мир, любовь.
Мулдагалиев Д. Избранное. – Алма-Ата: Жазушы, 1972. – 530 с.
Сборник включает песни, поэмы и стихи разных лет: от первого поэтического опыта до осознанных произведений, написанных поэтом в более поздние годы. Некоторые стихотворения впервые опубликованы именно в этом сборнике. Каждый период творчества поэта получил справедливое представительство в этой книге.
Мулдагалиев Д. Живу любовью: Избранные стихотворения и поэмы. – М.: Художественная литература, 1978. - 364 с.
В книгу вошло лучшее из того, что создано поэтом более чем за три десятилетия: 1942 – 1977 годы. Это стихи о Великой Отечественной войне, о покорителях целинных земель, о строителях промышленных гигантов, о мужестве советских людей, противостоящих стихии, о верности Родине, дружбе, любви
Мулдагалиев Д. Звезда поколения: Стихотворения и поэмы. - М.: Молодая гвардия, 1982. – 158 с.
В сборник вошли лирические стихи о Родине, о буднях целинной и байконурской степи, о молодости и любви, размышления о жизни
Подготовила: Жумашева Г.Ж.
Ответственная за выпуск: Касымова Р.С.