Творческий план на 2015-16 год на тему: “Татар халкыны? гореф гад?тл?ре ??м традициял?ре аша балаларда ?хлаклык сыйфатлары т?рбиял??”.
Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение
«Детский сад общеразвивающего вида с приоритетным осуществлением познавательно-речевого развития детей № 25 «Сказка»
ИGади эш планы 2015-2016 ел.
“Татар халкыныS гореф гад‰тл‰ре
j‰м традициял‰ре аша балаларда
‰хлак сыйфатлары т‰рбиял‰_”.
Мисбахова М.М.
I категорияле т‰рбияче
25 нче балалар бакчасы “ €кият”
Яр Чаллы
2015
АSлатма язу.
Белем бир_неS беренче баскычы булган м‰кт‰пк‰ч‰ т‰рбия учреждениял‰ренеS эше д‰ к™нн‰н-к™н яSара, матур традициял‰рг‰ байый. Педагоглар яшь буынны т‰рбиял‰_д‰ яSа чаралар, белем бир_неS н‰тиG‰ле методларын эзлил‰р, т‰рбия эшенд‰ халкыбызныS к_рк‰м традициял‰рен‰, педагогик т‰Gриб‰л‰рен‰ ныграк таяналар.
Балалар бакчасында – т‰рбия белем бир_ процессына милли-т™б‰к компонентлары керт_, балаларда милли аS k‰м _з аS т‰рбиял‰_, н‰нил‰рне _з халкыныS тарихи, традициял‰ре, м‰д‰нияте бел‰н таныштыру бурычын куя. Бала _зен кеше итеп тойсын ™чен аSарда милли горурлык, туган телг‰ м‰х‰бб‰т т‰рбиял‰рг‰ кир‰к. Балалар иS беренче чиратта, _зе яши торган т™б‰кнеS табигате k‰м аныS _зенч‰лекл‰рен, шулай ук туган халкыныS _зен‰ ген‰ хас гореф-гад‰тл‰рен аеруча яхшы белерг‰ тиеш. Ш™гыльл‰рд‰ халык авыз иGаты G‰_k‰рл‰ре-‰киятл‰р, м‰каль-‰йтемн‰р, сынамышлар, табышмаклар куллану зур ‰k‰миятк‰ ия. ХалкыбызныS г™реф-гад‰тл‰рен‰, йолаларына, милли б‰йр‰мн‰рен‰ ихтирам т‰рбиял‰_д‰ халык педагогикасы чараларыныS йогынтысы зур.
Актуальлелек.
Б_генге к™нд‰ татар милл‰тенн‰н булган балаларга _з ана теленд‰ т‰рбия k‰м белем бир_ м‰с‰л‰се безнеS т™п бурычыбыз булып тора, ч™нки халкыбызныS алдагы к™не, язмышы б_генге балаларны милли-м‰д‰ни рухта т‰рбияля_ бел‰н тыгыз б‰йл‰нг‰н. Ана теленд‰ т‰рбиял‰_ ген‰ балаларда _з милл‰тен‰ k‰м телен‰ игътирам булдыра. Татар халкыныS гореф-гад‰тл‰рен‰, милли йолаларына таянып эшл‰г‰нд‰ ген‰ балаларныS тиешле д‰р‰G‰д‰ рухи-‰хлакый доньясы баетыла k‰м _стерел‰. Шушы максаттан чыгып мин татар т™ркеменд‰ к_п еллар эшлим. СоSгы елларда татар халкыныS теле, м‰д‰нияте k‰м гореф-гад‰тл‰ре бел‰н кызыксыну балаларда, ата-аналарда к_зг‰ к_ренеп артты. БалаларныS ‰ти-‰нил‰ре бел‰н _зара татар теленд‰ с™йл‰шк‰нен ишетеп с™енеп куям, дим‰к хезм‰тебезнеS н‰тиG‰се бар. ^з теленд‰ матур итеп с™йл‰ш‰ белг‰н балалар кил‰ч‰кт‰ _з милл‰те бел‰н горурланып яш‰вен‰ ышанам!
Максат:
Татар халык авыз иGатын кулланып балаларныS с™йл‰м телен баету.
Онытылып барган йолаларны, б‰йр‰мн‰рне яшь буынга кире кайтару.
Матур милли б‰йр‰мн‰р, йолалар аша балаларны милли рухта т‰рбиял‰_ (милли рух ул – акыл k‰м г_з‰ллек, з‰вык k‰м ‰хлак, хезм‰т k‰м физик т‰рбия чарасы).
Ай исеме
Кулланган ‰с‰рл‰р
сентябрь
Табышмаклар
Кат-кат тунлы карыш буйлы (к‰бест‰)
Ормый сукмый _зе кешене елата( суган)
Алсу битле кыз _сте кызарып Gирг‰ т™ште (алма)
М‰кальл‰р
Эш бетк‰ч уйнарга ярый
Хезм‰т иясе х™рм‰т иясе
Бишек Gыры
Йокла кызым йом к_зеS
Йом , йом к_зеS йолдызым
Кичт‰н йокы_ калдырдыS
Елап _т‰ ,к™ндезеS
Бармак уеннары
Бусы ашаган....!
Бармак, бармак кайда булдыS ?
Энд‰шл‰р
ЯSгыр яу,яу.яу!
Сине к™т‰ Gир,Gир
Безг‰ к_м‰ч бир,бир
Fырлы биюле уеннар
€пип‰-татар халык к™е
Халык уеннары “Кояшкай”
Т‰рбияче балаларны _з янына чакыра,с™йли:
кояшкай,кояшкай
безг‰ син елмай
бик р‰х‰т син булганга
яратабыз уйнарга
балалар башта кулларын ч‰б‰кл‰п торалар,
яратабыз уйнарга диг‰н с_зд‰н соS бер урында сикер‰л‰р
октябрь
Табышмаклар
Кечкен‰ ген‰ йорт .,эче тулы корт (кыяр)
Кырлар буш кала
ЯSгырлар ява,
Fирл‰р дымлана
Бу кайчак була? (к™з)
М‰кальл‰р
F‰й эшл‰с‰S, к™з ашарсыS.
Эше барныS ашы бар
Бишек Gыры
‰лли-б‰лли б‰бк‰се
кая китк‰н ‰нк‰се
каенлыкка Gил‰кк‰
дил‰р‰г‰ бул‰кк‰
€йтен_л‰р
тук,тук тукран
тукылдатып утырам
мичт‰ б‰леш пеш‰ме?
Шуны к™теп утырам
Санамыш
1,2,3....
Куяннарда б™тен к™ч
Д_рт,бишбезне GиSеп булмый kич.
Халык уеннары “Минем яныма й™герегез”
Балаларурындыкларда утырып торалар.Т‰рбияче б_лм‰неS икенче башына балалар каршысына барып баса.Ул: “минем н‰ни дусларым,й™гер‰-й™гер‰ килегез”,-ди.Балалар урыннарыннан торып ,т‰рбиячег‰ таба й™гер‰л‰р.Т‰рбияче аларны кулларын G‰еп каршы ала,мактый.Аннары: “™лгер,Gитез балаларкире й™гереп баралар”,-ди Балалар,борылып,кире урыннарына й™гер‰л‰р,урындыкларына утырып ял ит‰л‰р
ноябрь
Табышмаклар
^зе шардай , т‰ме балдай ( карбыз)
Fир астында Gиз б_к‰н (шалкан)
М‰к‰льл‰р
Эше барныS ашы бар.
Кем эшл‰ми шул ашамый.
Бишек Gыры
‰лли б‰лли ит‰рг‰
ал бишеге бар аныS.
Алдына алып йоклатырга
^з ‰нк‰се бар аныS.
Тиз‰йткеч
Без ,без безелдек
Без бер р‰тк‰ тезелдек
Биибезд‰,уйныйбызда
Берд‰ оялып тормыйбыз.
Юаткычлар
Г™лдер_,г™лдер_
Бигр‰к чиб‰р кемдер бу?
Тарап куйган ч‰чл‰ре
™сте башы бик ару
Санамышлар
Gепсез орчык
ч‰_к‰ чыпчык,
кара балчык
син кал бу чык.
Халык уеннары “Песи k‰м тычканнар”
Уенда бер нич‰ бала катнаша .Алар –тычканнар-ояларында(стена буена куелган урындыкларда)утырып торалар.булм‰неS икенче башындапеси басып тора.Песи ролен т‰рбияче башкара.Песи йокыга китк‰ч,тычканнар б_лм‰ буйлап чабыша.Ниkаят,песи уяна,мияулый-мияулый,тычканнарны тотмакчы була.Тычканнар _з ояларына таба й™гер‰л‰р.
декабрь
Табышмаклар
Ак ашъяулык таптым
Fир ™стен‰ яптым
Акырада бакыра
Б™тен Gирне тутыра.
М‰к‰льл‰р
Кыш к™не арбаSны
К™з к™не чанаSны ‰зерл‰
Кыш туSсаS,G‰й GылынырсыS.
Мавыктыргыч
Песи песи песк‰ем
Кел‰тк‰ керм‰ бал ашама
Базга т™шм‰ май ашама
Прес.прес,прес.
Энд‰шл‰р
Чакырабыз к‰G‰не
К‰G,к‰G.к‰G
Чакырабыз маэмайны
Маk,маk,маk
Чакырабыз аткайны
Бах,бах.бах.
Такмаклар
Нардуган.нардуган
Нардуган,хуGалар
Котлы м™б‰р‰к булсын
Х‰р‰к‰тле уеннар “Маэмай”
Балалар т_г‰р‰кл‰неп басалар.Бер бала уртада ч_г‰л‰п утырып тора.ул-маэмай. Балалар т_г‰р‰кк‰ баскан килеш, т‰рбияче бел‰н берг‰л‰п,т_б‰нд‰ге с_зл‰рне ‰йт‰л‰р:
Минем бар бер маэмаем
Кара борын акбаем
К_п й™гер‰,к_п ™р‰,
К_п ишет‰,к_п к_р‰.....
К_п к_р‰ с_зл‰ренн‰н соS kау-kау дип маэмай торып баса,балалар т™рле якка й™гереп кит‰л‰р,маэмай аларны куа.
январь
Табышмаклар
Утта янмый суда батмый(боз)
Й™рет‰ ул озын колак,
^зе гаG‰еп куркак (куян)
М‰кальл‰р
F‰йг‰ чыксаS кышны уйла
Кышка керс‰S G‰йне уйла.
Fирне с™йг‰н ач булмас
Бишек Gыры
‰лли-б‰лли ит‰рг‰
ал бишеге бар аныS
™зг‰л‰неп тирб‰терг‰
_з ‰нк‰се бар аныS
такмаклар
_чтеки,_чтеки
_см‰г‰нг‰ кечтеки
_с‰,_с‰ зур булыр
бигр‰к матур кыз булыр
Бармак-уены
бу бармак-бабай
бу бармак-‰би
бу бармак-‰ти
бу бармак-‰ни
бу бармак-н‰ни б‰би
аныS исеме ч‰нти.
Алдавыч ‰кият
Борын заманда булган ди бер патша.Ул ясаттырган ди бер бакча.
БакчаныS коймасы булган ди таштан,с™йлимме яSа баштан.
Уен “Куык”
Уен балаларныS с™йл‰м телен _стерерг‰ д‰ ярд‰м ит‰.
Уен башланганда, балалар урындыкларга утырып торалар. Т‰рбияче (уенны алып баручы( бер бала янына кил‰, йомшак тавыш бел‰н аныS исемен сорый. €леге бала _з исемен ‰йтк‰нн‰н соS, уенны алып баручы аны уйнарга чакыра k‰м, баланы Gит‰кл‰п. Икенче бала янына кил‰. АныS да исеме сорала. Fавап алынганнан соS, алар Gит‰кл‰шеп ™ченче бала янына кил‰л‰р. Шулай итеп, уенда катнашучы k‰р баланыS исеме сорала. Балалар т_г‰р‰к ясап басалар. “БезнеS т_г‰р‰к зур куыкка охшаган. €йд‰гез, т_г‰р‰кне кечер‰йт‰без”, - ди т‰рбияче. Балалар тыгызланып басалар. Башларын алга таба иеп, “ф-ф-ф” дип ™р‰л‰р (куык кабарталар). Ике-™ч тапкыр ‰леге х‰р‰к‰тл‰рне кабатлагач, барысы берг‰, т_б‰нд‰ге с_зл‰рне ‰йтеп, артка таба ‰крен ген‰ чиген‰л‰р (куыкны зурайталар):
Зурай, зурай син, куык,
Зурай син, бик д‰_ булып.
ЗурайсаS да д‰_ булып,
Шартламыйча кал бер_к.
Зур т_г‰р‰к барлыкка кил‰. Балалар кул чабалар. Кин‰т т‰рбияче: “Куык шартлады!” – ди. Балалар барсы берг‰: “Шарт!” – дип ‰йтеп, Gирг‰ ч_г‰лил‰р.
Т‰рбияче яSа куык ™реп кабартырга т‰къдим ит‰. Балалар, тураеп басып, кабат тыгыз т_г‰р‰кк‰ тезел‰л‰р. Уен яSадан кабатлана. Аны 3-4 тапкыр кабатларга м™мкин.
февраль
Табышмаклар
Урамда таш була ™йг‰ керс‰ су була (боз)
Fир ™стенд‰ ак мамык (кар)
Бишек Gыры
‰лли б‰лли ит‰р бу
йокыларга кит‰р бу
б‰_-б‰_ итеп к_з йомып
изр‰п кен‰ кит‰р бу
Алдавыч ‰кият
бар иде ди бер мичк‰
бу ‰киятне с™йл‰рмен ирт‰г‰ кичк‰
Такмаклар
ике песи суга бара
к™янт‰ чил‰к асып
ике тычкан карап кала
капка т™бенд‰ басып
Юаткычлар
к_г‰рченн‰р г™рлидер
г_з‰лне гел с™йлидер
г_-г_-г_-г_-г_-г_
ирт‰ торган б_ген бу
Fырлы биюле уен “Утыр,утыр м‰лиꉔ
балалар т_г‰р‰кк‰ басалар.Бер‰_,к_зен б‰йл‰п т_г‰р‰к уртасына утыра.
Балалар кулга кул тотышып т_г‰р‰кт‰ Gырлап ‰йл‰н‰л‰р.
Утыр утыр м‰лик‰
АлмагачныS т™бен‰
Кем утырган каршыSа,
‰йтеп бирче тиз ген‰.
Бер‰_ аныS янына килеп утыра.Уртадагы бала аны капшап таныш исем ‰йтерг‰ тиеш.€г‰р белм‰с‰ аSа G‰за бирел‰,уен шул р‰вешт‰ д‰вам ит‰л‰.
март
Бишек Gыры
Йокла улым йом к_зеS
Йом,йом к_зеS йолдызым
Кичт‰н йокыS кала да
Елап _т‰ к™ндезеS
Табышмаклар
Армый талмый ат артыннан калмый (арба бел‰н чана)
Кышын таудан шуабыз,G‰ен Gыеп куябыз.(чана,чаSгы)
М‰кальл‰р
Ана Gылысы-кояш Gылысы.
Ана к_Sеле балада,бала к_Sеле далада.
Бармак уеннары
Карга килде казан асты,
Торна килде тоз салды
Саескан килде салма салды
К_г‰рчен килде,к_п ашады.
Кетеки б‰би,туймый калды.
Кетер,кетер казан т™бен кимер.
Юаткычлар
Тор тор тургай
ТаS-таS ата бугай
Тургай кил,чыпчык чык
Чырык,чырык.чырык
Уен “Аю урманда”
Уйный торган м‰йданчыкныS бер башына сызык сызыла.бу урман чите була.Шунда аю яшиторган урын билгел‰н‰.М‰йданчыкныS каршы ягында-балалар ™е.”
Бер бала “аю” итеп билгел‰н‰. Калган балалар _зл‰ренеS “™йл‰ре퉔 урнашалар.
“Балалар, ‰йд‰гез, урманга барабыз. Анда Gил‰к, г™мб‰ Gыярбыз” диг‰н с_зл‰рд‰н соS балалар ™йл‰ренн‰н чыгалар. Т_б‰нд‰ге шигырь юлларын ‰йт‰-‰йт‰, г™мб‰, Gил‰к Gыйган сыман итеп, бер б™гелеп, бер тураеп, урманга кил‰л‰р:
Аю бабай урманында
Fил‰к, г™мб‰л‰р Gыям.
Аю ™ненд‰ утыра,
Безг‰ карап _кер‰.
Аю бу вакытта _з урынында утырырга тиеш. Балалар “Безг‰ карап _кер‰” диг‰н с_зне ‰йтк‰ч кен‰, ул урыныннан тора, ‰ балалар ™йл‰рен‰ й™гер‰л‰р. Аю аларны куа башлый, тотырга тырыша. Тотылган баланы аю _з ™нен‰ алып кит‰. Балалар яSадан Gил‰к, г™мб‰ Gыя башлыйлар. Уен шулай д‰вам ит‰.
Аю 1-2 уенчына тоткач, икенче аю сайларга м™мкин.
апрель
Табышмаклар
Т‰р‰з‰д‰н сыя, ишект‰н сыймый ,сандыкка сыя салып бикл‰п булмый.(кояш нуры.)
^зе туSа ™йг‰ керми, _зе елыйда елый
Энд‰шл‰р
Кояш чык,болыт кач
Без уйнарбыз Gылыткач.
Санамышлар
‰лчи-б‰лчи
‰ни к_лм‰к_лчи,
ч‰_к‰ чыпчык,
син кал мин чык..
Такмаклар “Биис‰н‰”
Биис‰н‰ ,биис‰н‰
Биюл‰реS к_Sелле
Син к_Sелле биег‰нг‰
Такмак ‰йт_ т_гелме
^рт‰вечл‰р
К‰р‰ми,к‰р‰ми.
Казларында карамый,
К‰G‰сенд‰ карамый
Бер эшк‰ д‰ ярамый
Fырлы-биюле уен”Яулык алыш”
Бу уен к_бесенч‰,кыз балалар тарафыннан уйнала.Кызлар бер урынга т_г‰р‰кл‰неп басалар k‰м бер кешене яулык Gыючы булып сайлыйлар. Ул уртага чыгып баса да:
-Талым, талым тал чыбык,
Уртасында бал чыбык,
Ал яулык, г™л яулык,
Бир син миSа бер яулык, - дип такмаклый-такмаклый, барлык кызлардан да яулык Gыеп чыга, Gыеп бетерг‰ч – яулык хуGаларына бер‰м-бер‰м G‰за бирел‰. F‰задан соS уен тагын яSадан башлана.
май
Табышмаклар
Агач башында йорты, эченд‰ яши Gырчы. (сыерчык)
Ирт‰н ирт‰ тора матур итеп кычкыра. (‰т‰ч)
Энд‰шл‰р “ЯSгыр яу”
ЯSгыр яу, яу, яу!
Илд‰ уSыш мул булсын
^л‰нн‰р д‰ куп булсын,
Сыерлар да тук булсын
Без эч‰рг‰ с™т булсын.
Такмаклар
Ис‰нмесез-саумысез
Ниг‰ к‰G‰ саумыйсыз
€т‰чегез к_к‰й салган
Ниг‰ чыгып алмыйсыз?
М‰кальл‰р
ЯSгыр яуса Gирг‰ май.
Язгы к™н ел туйдыра.
Fырлы-биюле уен “Яшер‰м яулык”
Балалар т_г‰р‰к ясап басалар, кулларны артка куялар. Санамыш ярд‰менд‰ яулык салучы билгел‰н‰. АныS кулында кулъяулык. Ул, т_г‰р‰кт‰н чыгып, шушы с_зл‰рне Gырлап й™ри.
Кул яулыгым яшел, яшел,
Яшел чир‰м ™стенд‰
Сиздермич‰ ташлап кит‰м
Бер ипт‰шем артына.
С_зл‰рне ‰йтк‰нд‰ бер баланыS уч т™бен‰ кулъяулыкны калдырып кит‰. ^зе т_г‰р‰к эчен‰ кереп баса. Кулъяулыклы бала тиз ген‰ артка чыгып с_зл‰рне ‰йт‰-‰йт‰ уенны д‰вам ит‰рг‰ тиеш. €г‰р ул тоткарланып торса, яки кулъяулык салганны сизм‰с‰, аSа G‰за бирел‰.
Халык уены “Кап та коп”
Бернич‰ бала бер т_г‰р‰к булып утыралар, бер-берсенеS баш бармакларын учлаган килеш, йодрыкларын йодрык ™стен‰ куеп, кулларын берг‰л‰п к_т‰реп-т™шереп шуны ‰йт‰л‰р.
Без, без, без идек,
Без унике кыз идек:
Базга т™штек бал ашадык,
Кел‰тк‰ кердек май ашадык,
Капламышын капладык
Кап та коп.
АвызыSны ач та йом! – дил‰р д‰ барысы да берюлы авызларын йомалар.
Моннан соS уенчылар берсе д‰ авызларын ачмаска, к™лм‰ск‰, с™йл‰шм‰ск‰ тиеш.
Кулланылган ‰д‰бият
Татар халык табышмаклары. Яр Чаллы. Идел-йорт н‰шрияте. 2000.
Уйный-уйный _с‰без. Казан. “М‰гариф” н‰шрияте. 2005.
Татар халык иGаты. Кыска Gырлар. Казан. Татарстан китап н‰шрияте. 1976.
ИS матур с_з. Уку китабы. Казан. “М‰гариф” н‰шрияте. 2000.
Мирас. Татар халкыныS тарихи k‰м милли м‰д‰нияте бел‰н таныштыру программасы. 2008.
€хлак нигезе – матур гад‰т. “М‰гариф” н‰шрияте. 2004.
“Г™лбакча” Балалар бакчалары ™чен хрестоматия. Татар китап н‰шрияте. 1990.
Алтын кашык. Казан. Татарстан китап н‰шрияте. 1996.
€хлак белеме. Хрестоматия. Яр Чаллы. 2000.
15