У?ыусылар?ы? телм?р культура?ын ??тере??? фразеологик бер?мект?р?е? роле
..3
1-се б1лек. Фразеологик бер2мект2р6е8 телм2р культура3ына йо4онто3о
1.1. Баш7орт фразеология3ы: уны8 торошо, проблемалары............7
1.2. Фразелогик бер2мект2р6е8 телм2р62 тот7ан урыны, роле............14
№ы4ымта...............................21
2-се б1лек. Баш7орт теле д2рест2ренд2 фразеологик бер2мект2р6е 0йр2не1
2.1. У7ыусылар6ы8 телм2рен фразеологик бер2мект2р мен2н байытыу саралары......................................................................................................22
2.2 .Фразелогик бер2мект2р6е8 художестволы 292р6е8 телен2 йо4онто3о........................................26
№ы4ымта..........................32
Йом4а7лау...........................33
?улланыл4ан 262би2т
?ушымта
?улланыл4ан 262би2т
1. А6на4олов Р. ;. 5 – 5 кластар6а баш7орт телен у7ытыу методика3ы. )ф0: «Китап», 1996. – 322 бит.
2. ;2лл2мов А. А., Ф2ритов Х. С.. Толомбаев Х. А. 5 – 6 кластар 0с0н баш7орт телен2н дидактик материалдар. - )ф0: Баш7ортостан «Китап» н2шри2те, 1982. – 124 бит.
3. З2йнуллин М. В. Х26ерге баш7орт теле: морфология. )ф0, 2002.
4. Ис7ужина Ф. У7ыусылар6ы8 б2йл2нешле телм2р 19тере162 тексты8 232ми2те. // Баш7ортостан у7ытыусы3ы. 2006.№ 5. 29 – 31 битт2р.
5. Йосопов Х. Баш7орт телене8 фразеология3ы. )ф0, 1963, 7 – се 32м 52 – се битт2р.
Камалова А. Фразеологик 2йтелм2л2ренд2 – с1з г2132ре.// Баш7ортостан у7ытыусы3ы. 2004. № 7. 61 – 62 битт2р.
Кейекбаев Ж. ;. Х26ерге баш7орт телене8 лексика3ы 32м фразеология3ы. )ф0, 2002. 211 – се бит.
Киекбаев Ж. ;. Х26ерге баш7орт телене8 лексика3ы 32м фразеология3ы. У7ыу 7улланма3ы. )ф0, 1966. 217– се 32м 139 – сы битт2р.
Муратова Р. Т., Хисамитдинова Ф. Г. Башкирско – русский, русско – башкирский словарь: Для учащихся колледжей, техникумов и училищ. Уфа: Гилем, 2006. 256 - сы.
10. Пс2нчин В. Ш. баш7орт теле. Педагогия училищелары, коледждары, гимназиялар, лицей6ар 0с0н к1неге162р йыйынты4ы. «Китап» н2шри2те, 1997. – 256 бит.
11. Пс2нчин В. Ш., Пс2нчин Ю. В. «»с2 теле» д2реслеген2 к1неге162р йыйынты4ы. 5 -6 синыфтар.- )ф0: «Китап», 2003. – 242 бит.
12.Пс2нчинВ. Ш. Телде8 к1рк2млек саралары. - )ф0: Баш7ортостан «Китап» н2шри2те, 2003. 192 бит.
13. Савичева Х. Б. Сопоставительный аспект изучения фразеологии русского и башкирского языков. // Баш7ортостан у7ытыусы3ы. 2005. № 2. 45 – бит.
14. Санъяров Ф. Баш7орт теленд2 фразеологик бер2мект2р6е8 эмоциональ – экспресив би62кт2ре. // Баш7ортостан у7ытыусы3ы. 2001. № 8 35–37 бит.
15. Та3ирова Ф. У7ыусылар6ы8 30йл21 телм2рен 19тере1. // Баш7ортостан у7ытыусы3ы. 2005. № 2. 40– 42бит.
16. Ура7син З. ;. Баш7орт телене8 фразеологик 316леге.4100 фразеологик бер2мек. - )ф0: Баш7ортостан «Китап» н2шри2те, 1996. 288 бит.
17. Ура7син З. ;., Ишбаев ?. ;. Х26ерге баш7орт теле. П едагогия институттарыны8 башлан4ыс кластар 0с0н д2реслек. - )ф0: Баш7ортостан «Китап» н2шри2те, 1986. 58 – 71 бит.
19. Ура7син З. ;. Русса - баш7ортса фразеология 316леге. М, 1986.
20. Фразеологический словарь русского языка. Под. Ред А. И. Молоткова. М. Советская энциклопедия, 1967.
21. Х2с2нова З. Башлан4ыс кластар6а фразеологик бер2мект2р6е 0йр2не1. // Баш7ортостан у7ытыусы3ы. 2002. № 9.25 – се бит.
?ушымта 1
НЕФТЕКАМА ПЕДАГОГИЯ КОЛЛЕДЖЫ
Баш7орт телен2н д2рес конспекты
Тема : Фразеологик бер2мект2р - телде8 к1рк2м хазина3ы.
Ма7сат: 1 У7ыусылар6ы8 телм2рен фразеологик бер2мект2р мен2н байытыу, улар6ы телм2р62 о9та фай6аланыр4а 0йр2те1.
2. У7ыусылар6ы 16- 1662рен2, бер- бере3ен2 т2н7ит к16леге аша 7арар4а 0йр2те1 юлы мен2н 2хл27 т2рби23е бире1.
3. Баш7орт телен2 ихтирам т2рби2л21.
Синыф: 3
Нефтекама, 2008
Ойштороу м2ле
№аумы3ы6 у7ыусылар, ултыры4ы6. Б0г0нг0 баш7орт теле д2ресен мин алып бараса7мын, мине8 исемем Лира Фил1с 7ы6ы.
Т0п 0л0ш.
Серле 31р2тт2р уйыны.
Мине8 7улымда4ы был 31р2тт2р6е баш7орт телен насар белг2н р2ссам я3а4ан. У4а т0рл0 фразеологик бер2мект2рг2 7арата 31р2тт2р я3ар4а 7уш7андар. №2м р2ссам фразеологик бер2мект2р6е8 тура м242н2л2рен2 7арап я3а4ан. Беле1ебе6с2, улар6ы к1см2 м242н2л2 а8лар4а к2р2к. «й62ге6, р2ссамды8 хаталарын т062т2йек тиг2н 31662р мен2н 16ем я3а4ан 31р2тт2р6е бер2мл2п к1р32т2 барам. М292л2н, битен2 д1рт к16 т0ш0р0лг2н, ауы6ын а7ан малай 31р2те. У7ыусылар к1м2кл2п к16е д1рт бул4ан тиг2н фразелогизмды табалар.
?ал4ан 31р2тт2р6е т1б2нд2ге фразеологизмдар й2шеренг2н барма7 мен2н 3анарлы7- бик 26 ут йотоу – 7ай4ырыу 7анат а9тына алыу- я7лау ауы6 мен2н 7ош тотоу- и4тибар3ы6 ил2к ауы6- сер тотмай танау с0й01- ма7таныу т2н7ит к16леге аша 7арау.
У7ыусылар белм2г2н фразеологик бер2мект2р6е 16ем 2йт2м, м242н23ене а8латам, улар я6ып алалар, ны4ытыу 0с0н 30йл2мд2р т060п 7арай6ар.
Ахыр6а у7ыусылар6ы8 и45тибарын 3у84ы фразеологизм4а й1н2лт2м. Т2н7ит к16леге аша 7арау. Улар6ы8 к1бе3е уны8 м242н23ен т0ш0н0п етм2й. Шунлы7тан мин уны а8латам. У7ыусылар6ы8 бер- бере3ен2, 16-1662рен2 т2н7ит к16леге аша 7арар4а 0йр2нерг2 тейешлеген 2йтеп, мин д2ресемде8 т2рби21и моменты бул4ан икенсе 0л0ш0н2 к1с2м.
Кем ул ? уйыны.
Был эш класта4ы у7ыусылар4а, фразеологик бер2мект2р 7улланып, характеристика т060162н 4иб2р2т. Ул 16е 0с 0л0шт2н тора.
Класта4ы бер нис2 у7ыусы4а 16ем шаян тонда характеристика т060п кил2м. шулар6ы у7ыйым 32м кем тур24ында 316 барыуын 4орайым. Был эш у7ыусылар4а бик о7шай. Ми9ал
Ул- 7ыр7 7ырлы кеше. Бер 7ара3а8, ауы6ы 7ола4ына етк2н, икенсе 7ара3а8, к2з23е т0к0п китк2н. Ул берс2 е8 3ы64анып у7ып й0р0й, берс2 7ул 7аушырып ултыра. Й2 бер 7атлы булып кит2, й2 танау с0й0п й0р0й. « 31р2т я3ар4а, ти328, к166е8 яуын алырлы7 итеп т0ш0р0п 7уя. Кем ул? Яуап алына.
Мине8 1рн2кт2ремд2н у7ыусылар был эште ти6 т0ш0н0п алалар. Шунлы7тан кил23е эш итеп мин улар4а 1662ре 3айла4ан бер2й у7ыусы4а к1м2кл2п характеристика т060рг2 7ушам. У7ыусылар т1б2нд2ге характеристиканы т060н0л2р.
Динар- ут б0рс23е ке1ек малай. Танау ты7ма4ан ере ю7. №0йл2й башла3а, теле телг2 йо7май. Кешене т0п башына ултыртыр4а ла к1п 3орамай. Тик ит2ген2 ут 7ап7ан ке1ек ашы4ып, 7ай3ы са7 7аш т062т23е урын4а к16 сы4арып 7уя. Уны 7ай3ы бер2162р к16г2 т0шк2н с1п ке1ек к1р2л2р, 2мм2 Динар3ы6 донъя 3ан3ы6. Ул бул4ан ер62 танау т0ш0р0п ултырам тим2.
Класта4ы у7ыусылар 3аны а6 бул4анлы7тан, 7ай3ы бер2162ре 1662рен и4тибар3ы6 7ал4ан итеп тойма3ын 0с0н 16ем т060г2н характеристикалар6ы у7ыу6ы дауам ит2м. Тик заданиелар6ы8 бер т0рл0л0г0 ял7ытма3ын тип, был юлы нис2 фразеологик бер2мек 7улланыл4анлы7тан 3анай барыр4а 7ушам.
Пантомима.
Был исем а9тында шундай уйын 1тк2р2м бер у7ыусыны т2н2фест2 1к 26ерл2йем, ул й2 0н306 х2р2к2тт2р, й2 мимика яр6амында т0рл0 фразеологик бер2мект2р6е уйнап к1р32т2. М292л2н, т2рилк2 тотоу тиг2н фразеологик бер2мекте 31р2тл21 0с0н, у7ыусы т2рилк2 7уй4ан килеш б0г0л0п ба9ып тора.
Борса7 с2се1 ма7таныу, к16 буяу исем 0с0н, 7ыр ки9е1 кин2т 060п 7уйыу, 3а7ланыу атлы барып, й2й21 7айтыу 0м0т а7ланмау 3.б.фразеологик бер2мект2р мен2н уйнау 0с0н й2теш. У7ыусылар я8ы 16л2штерг2н фразеологизмдар6ы я6ып алалар.
танау тел
к16 баш
7ул ая7
Эстафета уйыны.
Та7та4а т1б2нд2ге 31662р я6ыл4ан «ке92»л2р беркетелг2н (ике р2т).
Та7та алдында4ы 09т2лд2 32р р2тт2ге ке92л2р 0с0н т242йенл2нг2н ике карточкалар 0й0м0 ята. Улар4а фразеологик бер2мект2р я6ыл4ан, тик та7тала4ы ке92л2рг2 я6ыл4ан карточкалар6а т0ш0р0п 7алдырыл4ан. Ике парталар р2тен2н б2р2р у7ыусы бер 1к ва7ытта й1гереп сы4ып,
бер2р карточка алыр4а, уны к2р2кле ке92г2 3алыр4а ла урынына 7айтыр4а тейеш. Улар6ы икенсел2р алыштыра. ?ай3ы р2т ти6ер2к 32м д0р09 баш7ара, шул е82.
Карточкалар
а9ты кипм2г2н. Башлы- ле булыу. к1т2ре1. асып йом4ансы 3.б.
е г2 йо7май. ба9ыу. би9т23е. ватыу. Ер ер 3.б.
Кем к1бер2к уйыны.
Составында кеше к21623ене8 т0рл0 0л0шт2рен, органдар6ы ата4ан 31662р ауы6, теш, й0р2к, бауыр 3.б. бул4ан фразеологик бер2мект2р6е билд2ле ва7ыт эсенд2 кем к1бер2к я6а ала
Х2рефл2п тап уйыны.
Та7та4а фразеологик бер2мект2р я6ам. Улар6ы8 32р бере3ен2н бер2р 3166е т0ш0р0п 7алдырам да уны8 урынына ошо 31662 бул4ан х2рефт2р 3аны тиклем буш ша7ма7тар я3айым. М292л2н,
Л 2 м м и м булыу
Ике ярты бео к е р 2 н д и л
Р2т буйлап, у7ыуслар х2рефт2р 2йт2 бара. Ошо 31662 бул4ан х2рефте, 2йт2 ал4ан у7ыусы та4ы бер х2реф атау м0мкинлеге ала. №166е тулы3ынса 2йт2 ал4ан у7ыусы я8ы уйынды башлай.
. Йом4а7лау.
-У7ыусылар6ы8 д2рест2ге эшен ба3алау.
- Теманы 7ы97аса т182р2кл21.
- )й62 бер2й 262би герой4а характеристика т060п килерг2 7ушыу.
?ушымта 2
НЕФТЕКАМА ПЕДАГОГИЯ КОЛЛЕДЖЫ
Баш7орт телен2н д2рес конспекты
Тема: Фразеологик бер2мект2р6е 0йр2не1
Ма7сат: 1.У7ыусылар6ы фразеологик бер2мект2р мен2н таныштырыу.
2.Баш7орт телен2 ихтирам т2рби2л21.
Йы3а6ландырыу: Т. Йосоповто8 ши4ыр6ары, З. Ура7син «Баш7орт телене8 фразеологик 316леге», Р. З2йнетдинов мен2н Г. Калитовты8 «Ер рухы» картина3ыны8 репродукция3ы, перфокарталар, ел2к шаблондары.
Нефтекама, 2008
Ойоштороу м2ле.
№аумы3ы4ы6 у7ыусылар, ултыры4ы6. Б0г0нг0 баш7орт теле д2ресен мин алып бараса7мын, мине8 исемем Лира Фил1с 7ы6ы.
)йг2 эште тикшере1.
- )йг2 нинд2й эш бирелг2йне?
- Т. Йосоповто8 китабынан фразеологик бер2мект2р6е8 лексик м242н23е буйынса 32р т0р0н2 ми9алдар я6ыр4а ине ундан к1бер2к фразеологик бер2мек тап7ан бер у7ыусы сы4ып у7ый, 7ал4андар т062т2;
фразеологик бер2мект2рг2 у7ытыусы ми9алдар у7ый, у7ыусылар тикшер2 бер м242н2ле, к1п м242н2ле, омонимик, синонимик, антонимик фразеологизмдар тикшерел2.
?ал4ан у7ыусылар 1662рене8 карточкаларын ал4а табан о6аталар.
У7ыусылар перфокарталар яр6амында 1662рене8 эшен тикшер2л2р, ба3а 7уялар.
Инеш 28г2м2.
У7ытыусы.
?апыл тертл2п киттем 2ле,
Ойо4анмы х2терем
Я84ы6лы7ты8 бил2менд2
Й2 1лемен, й2 тере.
ТЬынысмын, тип, телд2н таптым.
Мин «й буйы тартайы.
Т16емлегем 7алманы бит,
Тынлы7 мен2н шартлайым,
Нисек бында 7алайым 3у8
Ир62р дауыл яр4анда
Ара4ы64а индереге6,
Илем, тиеп ян4андар
(Т. Йосопов. «Я84ы6лы7» ш2лкеме.)
У7ытыусы. У7ыусылар, кем нинд2й 1тенес мен2н кемг2 м0р2ж242т ит2?
Д0р09, ша4ир Т. Йосопов илем, ерем, телем тип й2ш2г2н ар6а7лы ш2хест2рг2, бигер2к т2 я7таштарына м0р2ж242т ит2.Бе66е8 я7тар6ан- Баш7ортостанды8 т0нь7-к0нсы4ыш райондарынан нинд2й ар6а7лы ш2хест2р сы77ан?
Дыуан, ?ый4ы, салауат, М2сетле, Бала7атай, ?ари6ел райондарынан килеп сы77ан к1ренекле ш2хест2р6е8 исем- фамилияларын атай6ар.
Кил2с2кт2 шунд2й ш2хест2р исемлегенд2 3е66е8 исмд2р6е л2 ишетерг2,к1рерг2 я63ын.
«62би2т д2реслегене8 форзацын асы4ы6. Унда РЗ2йнетдинов мен2н Г. Калитовты8 Ер рухы картина3ында кемд2р6е к1ре3еге6? Бында 3ынландырыл4ан 23 ш2хесте8 32р бере3е мен2н тын 4ына 30йл2шеп алы4ы6.
Р2ми ;арипов 31662ре, Айрат ?оба4ошов музыка3ы Уй6арым 7обайыры я84ырай.
Улар 3е6г2 ни 2йттел2р? Бына шундай ар6а7лы ш2хест2р6е8 бере3е- к1ренекле ша4ир Т. Йосопов.Хал7ыны8 уй0кисерешт2рен, хыялдарын й0р2ге Аша 1тк2реп, уны8 б0г0нг03032м кил2с2ге ха7ында
борсолоп й2ш2г2н ил азаматы ша4ир Т. Йосопов «Беште ер ел2кк2й62ре» (1998) тиг2н китабы 0с0н республикабы66ы8 С. Юлаев исеменд2ге д21л2т премия3ы мен2н б1л2кл2нде. Т. Йосопов ижадыны8 да тулышып бешк2н са4ы. Ошо «ел2к»6е тирер са7 етте. Б0г0нг0 д2рест2 бе6 ша4ир ижадыны8 нинд2й ел2кт2рен тирербе6 ик2н? Д2ресте8 ма7сатын билд2л2ге6. (Яуаптар.)
Эйе, ошо китаптан фразеологик бер2мект2р6е с1пл2рбе6, тикшерербе6, т2лм2р62ге функцияларын бид2л2рбе6, икенсе т0рл0 2йтк2нд2, 4илми – тикшерене1 эше мен2н булырбы6.
« 3е6г2 ни 0с0н фразеологик бер2мект2р6е шулай ентекл2п 0йр2нерг2 к2р2к?
- Тел байлы4ы- к18ел байлы4ы, рух к1р32ткесе. «Т0й2гебе6- ил мен2н, 7е12тебе6- тел мен2н», «Теле бар6ы8- иле бар, иле бар6ы8- к0н0 бар» 3.б.
4. Баш7орт тел 4илеменд2 фразеологияны8 0йр2нелм2г2н проблемалары, асы7лай3ы м2сь2л2л2ре к1п 2ле.Был турала З. Ура7синды8 31662рен2 и4тибар ит2йек.
Тим2к, фразеологик бер2мект2р6е8 нинд2й проблемалары 2йр2нелм2г2н?
- Фразеологик бер2мект2р6е8 текста й2ки т0рл0 жанр 292р62ренд2 7улланылышы, халы7 теле мен2н 262б2 тел ара3ында б2йл2неш булдырыу6а фразеологик бер2мект2р6е8 йо4онто3о.
- Д0р09. Б0г0н бе6 ана шул проблемалар 09т0нд2 эшл2йбе6 62 инде.
Т. Йосоповты8 щи4ыр6арында фразеологик бер2мект2р6е8
7улланылышын 0йр2н2 башлайбы6.
«Ил 7ай4ы3ы- й0р2кт2» ши4ырын тасуири у7ыр4а, беренсе 32м 3у84ы 30йл2мд2р62 к1сереп я6ып, синтаксик анализ эшл2рг2, са4ыштырыр4а, фразеологик бер2мект2р6е табып, м242н23ен а8латыр4а. Функция3ын билд2л2рг2. Ике у7ыусы та7тала эшл2й.
;1мер тиг2н аралар6ы
!т2бе6 шул ут йотоп.
2. !6 7ай4ыларым ит2кт2,
Ил 7ай4ы3ы – й0р2кт2.
Ут йотоу – бик ны7 7ай4ырыу, эст2н ауыр кисере1.
Фразеологик синонимдары: й0р2к 2рне1, й0р2к майы 3ы6лау, й9р2к яныу, 7ара к0й01.
Функция3ы: фекер6е аны7лау, те12л са4ылдырыу.
«Й0р2кк2йем кит2 060л0п» ши4ырын тикшер2бе6.
)60л0п 316е мен2н 30йл2мд2р6е к1сереп я6ы4ы6 , синтаксик анализ эшл2ге6;
?ыйы7тар6ан к1к тамсылар т0ш2 060л0п. Й0р2кк2йем кит2 060л0п.
- Былар6ы8 7ай3ы3ы фразеологик бер2мек? Ни 0с0н?
- Икенсе3е фразеологик 7ушылма, ул к1см2 м242н2л2 кил2.
Й0р2к 060л2 – 2сендер2, 2рнет2.
Функция3ы м0н2с2б2тте белдер2.
- У7ыусылар, ут йотоп, й0р2ге 060л0п й2ш2г2н кешене8 й0р2ге нинд2й булла тип уйлай3ы4ы6?
- Ша4ир й0р2ге 2рней, тим2к, ул – яралы.
- Т. Йосоповто8 1994 йылда я6ыл4ан ши4ыр6арына бер 7араш ташлап, Баш7ортостанды8 халы7 ша4иры Н. Н2жми «Тынлы7та уйланыу6ар» исемле м272л2 мен2н сы4ыш я3а4айны. Т. Йосоповто8 бер йылда 25 ши4ыр ижад ите1ен 3ы6ы7 09т0н2 алып, уны 216ем эшл21се ша4ир, ти ул. Я84ы6 ултырып у7ы4анда к18ел тула тиг2н юлдары ла бар. К18ел тулыу ним2не а8лата?
Д2фт2рг2, та7та4а я6абы6: к18ел тулыу – ила4ы киле1, той4о – хист2р мен2н тулыу.
« б0й0к хис ним2 ул? Ул – той4о. Тыу4ан илен2, милл2тен2, телен2 м0х2бб2т той4о3о 2сене1 аша, й-р2к 2рне1 аша бирелг2н.
В) 39- сы битт2ге исем3е6 ши4ыр6ы у7ы4ы6, фразеологик бер2мект2р6е к1сереп я6ы4ы6. М242н23ен й2 синонимик фразеологизм, й2 антонимик фразеологизм Аша а8латы4ы6:
Юлда к2рт2 бул4андар – юл4а ар7ыры т0шк2нд2р;
К2м2 тейг2н 7ырсын4а – к2м2 7ом4а тер2лг2н;
Й2не т166е – й2не т16м2й;
Башына етте – башын ашаны;
Алла 7аш7а3ы – алланы8 7аш7а т2к23е.
Функция3ын билд2л2ге6. Кем 42йепле бе66е8 к2м2 7ом4а тер2лг2нг2?
60-сы битт2ге «Сит к0й62рг2 бу6ла4анда» ши4ырын у7ы4ы6, фразеологик бер2мект2рен табып, алфавит т2ртибенд2 я6ы4ы6, функцияларын билд2л2ге6.
Йом4а7лау. Ф. К1зб2ковты8 31662рен2 (эпиграф) и4тибар итеге6 Т. Йосоповты8 292р62ре к1ренеп торма4ан епт2ре мен2н халы7 ижадына барып тоташа, к1кр2п й2ш21се ижад а4асы ата – бабалар 7аны 3е8г2н ер62н 3утлана.
Нинд2й епт2р тоташтыра Т. Йосоповты8 ижадын халы7 ижадына?
«лбитт2, фразеологик бер2мект2р. Шулай итеп, Т. Йосопов 16 хал7ыны8 тере к162н2ге булып сы4ыш я3ай 32м быны8 мен2н сик3е6 4орурлана:
?абат япра7 ярам 2ле
!6емде8 т0б2гемд2.
!6 7ояшым яна х26ер
Ауылым т1б23енд2.
Заголовок 1 Заголовок 2 Заголовок 3 Заголовок 4 Заголовок 515