Разработка урока по татарской литературе на тему Ана хакы по повести АмирханаЕники ?йтелм?г?н васыять в 7 классе
7 сыйныфта ‰д‰бияттан
ачык д‰рес
Тема: Ана хакы (€.ЕникинеS “€йтелм‰г‰н васыять” ‰с‰ре буенча)
Тема: Ана хакы.
Максат : Укучыларга ™лк‰н h‰м яшь буынныS _зара б‰йл‰неше, милл‰т h‰м халык язмышы м‰сь‰л‰сен аSлату; яшьл‰рд‰ олы буынга карата ихтирам тойгысы т‰рбиял‰_,
€д‰п башыныS туган телд‰ булуына басым ясау;
УкучыларныS с™йл‰м телен, фикерл‰_ с‰л‰тен _стер_.
Fиhаз: €мирхан Еники портреты, китаплары; плакатлар, укучылар р‰семн‰ре, иншалары.
ТСО магнитофон
Форма: д‰рес – конференция
Предметара б‰йл‰неш: Башкортстан м‰д‰нияте
План
Оештыру моменты
- ис‰нл‰ш_.
- максат бел‰н танышу.
Укучылар без сезнеS бел‰н €мирхан ЕникинеS «€йтелм‰г‰н васыять» диг‰н повестен ™йр‰ндек. Язучы ‰с‰рне 1965 елда язып т™г‰лли. Повестьта халыкныS бай тормыш т‰Gриб‰се, тарихи _тк‰не, милли рухы Gирлеге турында уйланулар урын алып тора. Язучыны гореф – гад‰тл‰рнеS югалуы, тел м‰сь‰л‰се h‰м яшь буынныS милл‰т язмышына карата битарафлыгы кебек проблемалар борчый, дип билгел‰п _тк‰н идек. Б_ген д‰рест‰ шушы проблемаларны тир‰нр‰к h‰м т™г‰лр‰к итеп тикшереп _т‰рбез.
2.Тема.
а) Текст буенча эшл‰_.
- €йтегез ‰ле, укучылар, ‰с‰рнеS _з‰генд‰ нинди образ тора? Кем ул Акъ‰би?
-Акъя‰би - иS кешелекле, иS ш‰фкатьле, бала Gанлы ана, ирне ир итеп тоткан, балаларына т‰рбия бирг‰н, хезм‰т с™юч‰н; ил ™чен файдалы, укымышлы балалар _стерг‰н ‰би. Ул гомер буена х‰л‰л к™че бел‰н яш‰г‰н. Авылдашлары арасында зур х™рм‰тк‰ казанган.
€бинеS исеме д‰ Gисемен‰ туры килеп тора, аны кыз чагында Аксылу дип й™ртк‰нн‰р, кия_г‰ чыккач, Аккилен булган, аннары АкGиSг‰, олыгайгач Акъ‰би, - дип й™рег‰нн‰р.
- Балалары нинди шартларда h‰м ничек т‰рбиял‰н‰л‰р?
- Акъ‰би балалары Юлкотлыда туалар, аныS киS урамнарында чабышып, чир‰мд‰ аунап,уйнап _с‰л‰р. Yс‰ т™шк‰ч, алар кылганлы яланнарда, тау – чокыр буйларында й™реп, бозау к™т‰л‰р, киз‰к Gыялар, ‰рл‰н куалар. Башка балалардан бер яклары бел‰н д‰ аерылып тормыйлар.
Fиде – сигез яшьк‰ Gитк‰ч, Юлкотлы м‰кт‰бен‰ укырга баралар. Шунда тел ачкычы табалар, шунда к_Sел к_зл‰ре д‰ ачыла. М‰кт‰пне бетерг‰ч, калага юл алалар. €ти – ‰нил‰ре каршы килми. Бер - бер артлы яннарыннан Gиб‰р_ авыр булса да, уку-изге эш, без к_рм‰г‰нн‰рне балаларыбыз к_рсен, безг‰ насыйп булмаган аларга насыйп булсын дип, х‰лл‰ренн‰н килг‰нчe h‰ркайсысыныS ™с – башын юн‰теп, акчасын да аннан – моннан табып, аларны ерак юлга озаталар.
Балалардан аерылгач, ‰ти – ‰ниг‰ бик ямансу була. Ул чакларда нарасыйлары кошлар кебек туган якларына очып – очып кайталар. Л‰кин вакытлар _т_ бел‰н юлны акрынлап оныта башлыйлар.
- Ни ™чен соS алар бик сир‰к кайталар?
- €бинеS к_Sеле h‰рчак балалары янында. Шуларны уйлап, шуларны сагынып, шыксыз озын к™зл‰рне д‰, салкын кышларны да уздырып Gиб‰р‰: сабыр гына G‰йне к™теп ала. € G‰ен бер улымы яки кызымы балалары бел‰н кайтып кит‰рг‰ тиеш аныS.
Л‰кин балалар бик кыска вакытка гына кайталар, k‰рчак ашыгалар. КайсыныS эше к™т‰, кайсыныS курортка кит‰се була, аннары балаларыбыз авыл Gиренд‰ авырып – нитеп кит‰ к_рм‰сен дип куркалар.
- Язмыштан узмыш юк диг‰нд‰й, Акъ‰бинеS д‰ авылдашлары бел‰н саубуллашып ш‰h‰рг‰ кит‰р вакыты Gит‰. Изге туфрактан, авылдашлардан аерылу _т‰ кыен була. Ни ™чен соS ‰би Юлкотлыны ташлап кит‰рг‰ тел‰ми?
- Ч™нки ул шушы авылда туып _ск‰н, шушы нигезг‰ килен булып т™шк‰н, илле биш ел буе гомере шунда узган, шунда ул – кызлар _стерг‰н. Шушы Юлкотлы туфрагында аныS атасы, анасы, к_пме туганнары, яшьли _лг‰н сабыйлары, гомер итк‰н карты ята.
- Д™рес, укучылар. Акъ‰би ят туфракны _з ит‰лм‰м h‰м гомер итк‰н ™ем‰ йозак салып китм‰м,- дип уйлый иде. Туган яктан аерылу h‰ркем ™чен д‰ авыр. € олы кеше ™чен ул икел‰т‰ авыр.
Акъ‰би балаларына килде, _зе ген‰ бер булм‰д‰ ята.
Урын – Gире чиста, тамагыннан да ™змил‰р, тик ‰бинеS Gаны тыныч т_гел, н‰рс‰ борчый соS ‰бине, ул ниг‰ моSлана?
(Шагыйрь бел‰н ‰бинеS диалогын рольл‰рг‰ б_леп уку).
- €би бел‰н шагыйрьне борчыган уртак м‰сь‰л‰л‰рне билгелик. (Гореф – гад‰тл‰рнеS югалуы h‰м туган телне оныту м‰сь‰л‰се).
- Ни ™чен шагыйрь «Их генерал, генерал!» дип уфтанып куя?
-Акъ‰би олы улы СуфиянныS рус кызына ™йл‰н_ен яратып житкерми.€би моны башкорт халкыннан й™з ч™ер_, н‰сел ыруыннан читл‰ш_ дип саный. Д™рест‰н д‰ оныклары бел‰н ‰би с™йл‰ш‰ алмый, ч™нки алар башкортча белмил‰р. Акъ‰би борчылып болай ди: «Аh, бу тел юклыгы! КарчыкныS тел ™йр‰нер вакыты к_пт‰н _тк‰н шул инде, ‰мма бу Суфиян, юньсез, балаларына , ичмасам, ‰бил‰рен‰ д‰ш‰ алырлык _зебезч‰ бернич‰ дист‰ с_з ™йр‰тм‰де ик‰н соS?!» - дип уйлана.
б) (Туган тел турында шигырь яттан с™йл‰п _тел‰).
- €йе, укучылар туган телне h‰ркем белерг‰ h‰м ™йр‰нерг‰ тиеш, ч™нки «‰д‰п башы тел䉻 ди халык.€ сез, укучылар, тел турында нинди м‰кальл‰р бел‰сез? (Укучылар Gавабы)
- Сир‰к кен‰ булса да оныклар да ‰би янына кереп чыккалыйлар. Ул вакытта ‰би аларга к_зл‰рен тутырып карый, Gанын борчыган с_зл‰рне ‰йтерг‰ тели. Л‰кин оныклары:
«Ха бабушка!» яки «Пока, бабушка» - диюд‰н ары кит‰, башкортчалап ‰бил‰рен юатырдай с_злeр ‰йт‰ алмыйлар.
в) – Балалар, кадерле ‰бил‰ребезг‰ (н‰н‰йл‰ребезг‰) н‰рс‰л‰р ‰йтер идегез, сез алар турында н‰рс‰л‰р бел‰сез ик‰н?
(Укучылар иншаларын укыйлар).
- Р‰хм‰т, укучылар, матур эчт‰лекле иншалар, язып килг‰нсез.
Акъ‰бинеS сулыш алуы к™нн‰н-к™н кыенлаша бара, ‰би балаларына н‰рс‰л‰р ‰йтерг‰ тели?
- Бер тамырдан чыккан Юлкотлы халкыннан ераклашканнары ™чен гаепли. Yзл‰рен‰ гомер бирг‰н аталарыныS каберен д‰ белм‰г‰н, белерг‰ д‰ тел‰м‰г‰нн‰ре ™чен Gаны сыкрый. Машина сатып алырга х‰лл‰ренн‰н кил‰, аталарыныS каберен‰ бер таш кына яздырып куярга кулларыннан килмимени. – дип борчыла ана.
(Текст бел‰н эшл‰_ 230 бит II абзац).
- €бинеS тагын бер васыяте бар. Нинди васыять соS ул? («Улым, _тен‰м сезд‰н, мине, зинhар, _зебезч‰, м™селманча Gирли к_регез инде»).
- €бинеS васыяте _т‰л‰ме? (Юк, балалар м™селманча к_м_не артык м‰ш‰кать дип саныйлар. Х‰тта ‰бинеS ист‰лек ™чен калдырган б_л‰кл‰рен д‰ театр гардеробына тапшыралар).
- Берг‰л‰шеп иск‰ т™шерик ‰ле, ана балаларга т™се итеп сакларлык н‰рс‰ калдырырга тели. (Камзулын – Г™лбик‰г‰, кашмау бел‰н ч‰чкабын – Сылу бик‰г‰,камчат бyрекне - Суфиянга.
Т™рле т™ст‰ге ташлар бел‰н биз‰лг‰н б™ятне (х‰сит‰не)- марGа киленен‰ (Р‰семн‰н ‰йберл‰рне к_рс‰терг‰).С_злекл‰р бел‰н эш. .
г)- Шулай итеп, ана хакы хакландымы?
€с‰р н‰рс‰ турында?
Язучы ‰с‰ре бел‰н н‰рс‰ ‰йтерг‰ тел‰г‰н?
«€йтелм‰г‰н васыять» ‰с‰ре безне н‰рс‰г‰ ™йр‰т‰? €с‰рне укып чыккач _зегез ™чен нинди ф‰hем алдыгыз? (Укучылар Gавабы).
Д‰реск‰ йомгак ясау.
а) – Д‰реск‰ йомгак ясап филология ф‰нн‰ре кандидаты, доцент, Р‰_ф ИдрисовныS «ИGат ш‰хест‰н башалана» диг‰н м‰кал‰сенн‰н ™зек укып ишеттер‰сем кил‰.
«Башкорт халкыныS гасырлар буе туплаган рухи х‰зин‰сен саклаучы чал кылганнар иленд‰ге ап-ак к_лм‰кле – яулыклы Акъ‰би х‰зер инде б™тен т™рки д™ньясыныS анасы булып та кабул ител‰. Ул гына да т_гел, д‰валап булмый торган авыруга тарыган м™лаем башкорт Акъ‰бие инде гомумкешелек биеклегенд‰ге м‰hаб‰т образга ‰верел‰. Милли характерныS мондый триумфка иреш_е – ‰д‰биятыбызныS да, ‰дипнеS д‰, халкыбызныS да соклангыч казанышы ул».
Д‰рес «€ние쉻 Gыры бел‰н т‰мамлана.
4. Укучылар ясаган р‰семг‰ б‰я бир_ h‰м билгел‰р кую.
Башкортстан РеспубликасыныS
Авыргазы районы муниципаль районыныS
Солтанморат урта гомум белем бир_ м‰кт‰бе
6 сыйныфта ‰д‰бияттан
ачык д‰рес
Тема: ГалимGан Ибраkимов- иGат к_генд‰ иS якты йолдыз.
Yтк‰рде: татар теле h‰м
‰д‰бияты укытучысы
€лимб‰кова €мин‰
Хисамутдин кызы
2009 ел
Башкортстан РеспубликасыныS
Авыргазы районы муниципаль районыныS
Солтанморат урта гомум белем бир_ м‰кт‰бе
5 сыйныфта татар теленн‰н
ачык д‰рес
Тема: F™мл‰ кис‰кл‰рен гомумил‰штереп кабатлау
Yтк‰рде: татар теле h‰м
‰д‰бияты укытучысы
€лимб‰кова €мин‰
Хисамутдин кызы
2009 ел
Башкортстан РеспубликасыныS
Авыргазы районы муниципаль районыныS
Солтанморат урта гомум белем бир_ м‰кт‰бе
5 сыйныфта татар теленн‰н
ачык д‰рес
Тема: Омонимнар
Yтк‰рде: татар теле h‰м
‰д‰бияты укытучысы
€лимб‰кова €мин‰
Хисамутдин кызы
2009 ел
Башкортстан РеспубликасыныS
Авыргазы районы муниципаль районыныS
Солтанморат урта гомум белем бир_ м‰кт‰бе
Татар теле k‰м ‰д‰бияты д‰ресл‰ренд‰ тер‰к схемалар куллану
(М‰кт‰п методик берл‰шм‰сенд‰ ясаган чыгыш)
2009 ел
Рисунок 1Рисунок 115