Дыферэнцыяцыя на ўроках беларускай мовы

Дзяржаная станова адукацыі
«Сярэдняя школа №32 г. Магілёва»





АПІСАННЕ ВОПЫТУ ПЕДАГАГІЧНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ
«ДЫФЕРЭНЦЫРАВАНЫ ПАДЫХОД У НАВУЧАННІ
НА ѕРОКАХ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ ЯК СРОДАК ПАВЫШЭННЯ ЯКАСЦІ ВЕДАѕ ВУЧНЯѕ І АКТЫВІЗАЦЫІ ІХ ПАЗНАВАЛЬНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ»




Ганчарова Ірына Аляксандрана,
настанік беларускай мовы і літаратуры
8 (029) 240-74-39;
e-mail: mogilev_school32@tut.by




1. Інфармацыйны блок
1.1.Тэма вопыту
Дыферэнцыраваны падыход у навучанні на роках беларускай мовы як сродак павышэння якасці веда вучня і актывізацыі іх пазнавальнай дзейнасці
1.2. Актуальнасць вопыту
Праблема дыферэнцыраванага навучання працягвае заставацца актуальнай і сёння. Што ж такое дыферэнцыраванае навучанне?
Пад дыферэнцыраваным навучаннем разумеюць форму арганізацыі вучэбнай дзейнасці для розных груп навучэнца.
Індывідуальны падыход – важны псіхолага-педагагічны прынцып, які лічвае індывідуальныя асаблівасці кожнага дзіцяці. Пагаджуся з вядомым псіхолагам Н.А. Мянчынскай у тым, што “ эфект навучання залежыць не толькі ад яго зместу і метада, але і ад індывідуальных асаблівасцей вучня” [4, с. 254].
Развіццё мыслення навучэнца – адна з асноных задач.
Тое, што навучанне так ці інакш павінна быць узгоднена з узронем развіцця дзіцяці, - гэта сталяваны і правераны факт, які немагчыма аспрэчваць.Розныя вучні па-рознаму авалодваюць ведамі, уменнямі і навыкамі. Гэтыя адрозненні абумолены тым, што кожны вучань у сілу спецыфічных для яго мо развіцця, як знешніх, так і нутраных, валодае індывідуальнымі асаблівасцямі.
Псіхафізіялагічныя асаблівасці навучэнца, розныя зроні іх разумовых здольнасцей заканамерна патрабуюць для забеспячэння эфектынага навучання кожнага вучня ці групы дзяцей неаднолькавых умо навучання. Ва мовах класна-рочнай сістэмы навучання гэта магчыма пры індывідуалізацыі і дыферэнцыяцыі навучання.
1.3 Мэта вопыту: павышэнне якасці веда вучня і актывізацыі іх пазнавальнай дзейнасці праз выкарыстанне дыферэнцыяцыі на роках беларускай мовы.
1.4 Задачы вопыту:
– Ствараць аптымальныя мовы для паспяховага засваення сімі навучэнцамі праграмнага матэрыялу.
– Развіваць творчыя здольнасці навучэнца, якія выяляюць цікавасць да вывучэння роднай мовы.
– Павысіць якасць веда вучня па беларускай мове праз выкарыстанне дыферэнцыраваных задання.
1.5 Працягласць працы над вопытам
Працую па дадзенай праблеме на працягу 3-х гадо.
Я прааналізавала літаратуру па дыферэнцыраванаму навучанню на розных этапах урока беларускай мовы, пазнаёмілася з рознымі спосабамі дыферэнцыяцыі. Склала план работы для дасягнення пасталенай мэты.
Вывучыла індывідуальныя асаблівасці і навучальныя магчымасці вучня. Вызначыла крытэрыі дзялення навучэнца на групы. Стварыла групы з улікам выніка дыягностыкі. Рэалізавала дыферэнцыраваны падыход. Правяла кантроль выніка працы навучэнца, у адпаведнасці з якімі мяняла склад груп і характар задання. На аснове атрыманых выніка па кантрольных і самастойных работах, па выніках тэста, а таксама творчых работ зрабіла высновы аб неабходнасці і эфектынасці выкарыстання дыферэнцыяцыі на роках беларускай мовы.
2. Апісанне вопыту
2.1. Вядучая ідэя вопыту
Тэма дыферэнцыраванага навучання на роках беларускай мовы  школе  дадзены час вельмі актуальная, так як з'яляецца патрабаваннем сучаснага грамадства.
Старое дыдактычнае правіла «Вучыць дзяцей вучыцца» ніколі не было так актуальна, як цяпер. Неабходна навучыць дзіця самастойна кіраваць сваёй пазнавальнай дзейнасцю. Д. Б. Эльконін падкрэсліва, што «своеасаблівасць і значэнне вучэбнай дзейнасці школьніка не столькі  засваенні тых ці іншых веда і мення, колькі  змене дзіцём самога сябе» [1, с. 18]. Навучанне дзяцей, розных не толькі па зроні падрыхтокі, але нават па вучэбных магчымасцях, мабыць, самая складаная задача, якая стаіць перад настанікам. І вырашыць яе немагчыма без індывідуальнага падыходу да навучання.
Адным са шляхо рэалізацыі індывідуальнага падыходу з'яляецца дыферэнцыяцыя навучання. Дыферэнцыраваная арганізацыя вучэбнай дзейнасці на роках беларускай мовы з аднаго боку лічвае зровень разумовага развіцця, псіхалагічныя асаблівасці навучэнца. З іншага боку, пад увагу прымаюцца індывідуальныя запыты асобы, яе магчымасці і інтарэсы  канкрэтнай адукацыйнай вобласці. Пры дыферэнцыраванай арганізацыі вучэбнай дзейнасці гэтыя два бакі перасякаюцца.
Сістэматычнае прымяненне розных форма дыферэнцыяцыі на роках беларускай мовы дае магчымасць навучэнцам адчуваць сябе камфортна на року,развівацца, павысіць цікавасць да вучэння, дазваляе справіцца з рашэннем вучэбных задач усім навучэнцам.
2.2. Апісанне вопыту
Адным са шляхо рэалізацыі індывідуальнага падыходу да дзяцей і паспяховага засваення імі праграмнага матэрыялу з’ляецца дыферэнцыяцыя навучання. Таму навучанне павінна быць, па выразе Ш. А. Аманашвілі, «варыятыным згодна з індывідуальнымі асаблівасцямі школьніка». Тэрмін дыферэнцыяцыя (ад лац. differentia адрозненне) – значыць расчляненне, падзел цэлага на розныя формы і прыступкі [5, с. 15].
Дыферэнцыраваным лічыцца вучэбна-выхавачы працэс, для якога характэрны лік тыповых індывідуальных асаблівасцей навучэнца.
Як будаваць працэс дыферэнцыраванага навучання? Практыкі кажуць: па ступені разумовага развіцця, працаздольнасці. Тэарэтыкі лічаць: па ступені дапамогі вучню. Дыферэнцыяцыю можна праводзіць па ступені самастойнасці вучня пры выкананні вучэбных дзеяння.
Для сябе я разбіла гэтую работу на некалькі этапа:
1. Вывучэнне індывідуальных асаблівасцей вучня – фізічных (здароя), псіхалагічных, асобасных, у тым ліку асаблівасцей разумовай дзейнасці, і нават умо жыцця  сям'і.
У сувязі з гэтым успамінаюцца словы К. Д. Ушынскага: «Калі педагогіка хоча выховаць чалавека ва сіх адносінах, то яна павінна перш за се пазнаць яго таксама ва сіх адносінах».
Для гэтага я выкарыстоваю асабістыя назіранні, анкетаванне, гутаркі з бацькамі, а таксама абапіраюся на вынікі абследавання, якія праводзяцца нашымі педагогамі-псіхолагамі і сацыяльнымі педагогамі.
2. Выдзяленне асобных груп навучэнца, якія адрозніваюцца:
– розным узронем засваення матэрыялу на дадзены момант;
– узронем працаздольнасці і тэмпам працы;
– асаблівасцямі спрымання, памяці, мыслення;
3. Складанне або падбор дыферэнцыраваных задання, што ключаюць розныя прыёмы, якія дапамагаюць навучэнцам самастойна справіцца з заданнем, або звязаных з павелічэннем аб'ёму і складанасці задання.
4. Пастаянны кантроль за вынікамі работы вучня, у адпаведнасці з якімі змяняецца характар дыферэнцыраваных задання.
Кожны з гэтых этапа па-свойму складаны. У кожнага настаніка свой падыход да выдзялення груп навучэнца.
З майго пункту гледжання, больш правільна будзе не дзяліць дзяцей на «слабых» і «моцных», а аднесці іх да трох умоных груп. Гэтыя групы не сталыя, іх склад можа мяняцца.
1 група – дзеці, якія патрабуюць пастаяннай дадатковай дапамогі.
2 група – дзеці, здольныя справіцца самастойна.
3 група – дзеці, здольныя спраляцца з матэрыялам за кароткі тэрмін з высокай якасцю і аказваць дапамогу іншым.
Дзеці 1 групы адрозніваюцца нізкай і нястойлівай працаздольнасцю, павышанай стамляльнасцю, цяжкасцямі  арганізацыі ласнай дзейнасці, нізкім узронем развіцця памяці, увагі, мыслення. Ім неабходна пастаянная стымуляцыя, яркая матывацыя, дакладнае адсочванне часовага рэжыму, праверка якасці выканання задання, уключэнне задання на развіццё. Гэтым навучэнцам педагогі звычайна надаюць максімум увагі.
Дзеці 2 групы больш за сё падабаюцца настаніку, з імі мала клопату. У іх добрая памяць і вага, хораша развіта мысленне, правільная гаворка, іх адрозніваюць стараннасць, добрасумленнасць, высокая вучэбная матывацыя. Ім не трэба пастаянная надакучлівая вага настаніка, дастаткова невялікай стымуляцыі, уключэнне творчых задання.
Дзеці 3 групы валодаюць «акадэмічнай адоранасцю», якая прадсталяе сабой адзінства пазнавальнай цікавасці, эмацыянальнай уключанасці, матывацыі і здольнасці да рэгулявання сваіх дзеяння.
На сваіх уроках я стараюся стварыць такія мовы для працы, пры якіх стала б магчымым выкарыстанне фактычных і патэнцыяльных магчымасцей кожнага дзіцяці. Таму прыярытэтным напрамкам сваёй работы выбрала дасканаленне спосаба дыферэнцыраванага навучання на роках беларускай мовы.
Працу па дыферэнцыяцыі на роках беларускай мовы пачынаю  5 класе. На аснове дыягностыкі псіхолага школы па адаптацыі пяцікласніка, характарыстыкі класа і рэкамендацый класных кіраніко, па выніках праведзеных мною тэста і асабістых назірання за працай вучня на роках, дзялю іх на 3 групы.
Першыя дыферэнцыраваныя заданні  форме гульні воджу  5 класе, у асноным пры праверцы і актуалізацыі веда вучня, пры праверцы дамашняга задання (Дадатак 1). Паступова колькасць дыферэнцыраваных задання на роках павялічваецца.
У наступных класах асобныя рокі будую, выкарыстоваючы дыферэнцыраваныя заданні на розных этапах урока: праверка дамашняга задання, тлумачэнне новага матэрыялу, замацаванне новага матэрыялу, дамашняе заданне, а таксама пры выкананні самастойных работ.
Пры тлумачэнні новага матэрыялу, калі тэма складаная, я выкарыстоваю трохразовае тлумачэнне.
Першы раз тлумачу сім навучэнцам. Пасля гэтага група моцных вучня пераходзіць да самастойнага выканання дадатковых задання па тэме, напрыклад: прааналізаваць параграф, падрыхтаваць кароткі выклад матэрыялу, усталяваць узаемасувязь з вывучаным раней (тэарэтычнае заданне); падрыхтаваць словы для слонікавага дыктанта па тэме, у прапанаваным тэксце растлумачыць усе арфаграмы і пунктаграмы , напісаць сачыненне - мініяцюру з ужываннем вывучанага матэрыялу.
А  гэты час, пакуль дзеці працуюць, я другі раз тлумачу сярэдняй і слабой групам матэрыял параграфа. Пасля другога тлумачэння самастойныя заданні атрымлівае сярэдняя група. Тут праца павінна быць накіравана на засваенне і замацаванне атрыманых веда, атаматызацыю навыка.
Трэцяе тлумачэнне – гэта праца са слабымі вучнямі. Затым гэтыя навучэнцы працуюць пад кіраніцтвам настаніка або се вучні працуюць у парах. У канцы рока заданні правяраюцца (Дадатак 2).
На этапе замацавання і сістэматызацыі вывучанага таксама можна выкарыстоваць індывідуальны падыход (Дадатак 3).
Дамашняе заданне можна зрабіць дыферэнцыраваным (прычым па жаданні навучэнца): выкананне практыкавання, складанне схем, табліц, складанне плана параграфа, падбор прыклада па тэме з мастацкай літаратуры, сачыненні - мініяцюры з выкарыстаннем матэрыялу тэмы (Дадатак 4).
На року кантролю веда прапаную заданні па выбары вучня у адпаведнасці са здольнасцямі (Дадатак 5).
Часта  сваёй працы выкарыстоваю рухомую дыферэнцыяцыю. Склад груп змяняецца  залежнасці ад спецыфікі вывучаемага матэрыялу і іншых канкрэтных умо. Клас дзеліцца на групы па зроні веда на сённяшні дзень. Вучні працуюць з задавальненнем і цікавасцю. Для кожнага ёсць пасільнае заданне і прадугледжана своечасовая дапамога. Знікае пачуццё страху, з'яляецца пэненасць у сваіх сілах.
У сваёй працы выкарыстоваю 2 спосабы дыферэнцыяцыі:
дыферэнцыяцыю зместу навучальных задання:
па зроні творчасці;
па зроні складанасці;
па аб'ёме;
выкарыстанне розных спосаба арганізацыі дзейнасці дзяцей, пры гэтым змест задання з'яляецца адзіным, а праца дыферэнцыруецца:
па ступені самастойнасці навучэнца;
па ступені і характару дапамогі навучэнцам;
па характары навучальных дзеяння.
Спосабы дыферэнцыяцыі могуць спалучацца адзін з адным, а заданні прапановацца вучням на выбар.
Дыферэнцыяцыя навучальных задання па зроні творчасці падразумявае розны характар пазнавальнай дзейнасці школьніка: рэпрадуктыны або прадуктыны (творчы).
Я на роках беларускай мовы часцей за сё выкарыстоваю розныя віды прадуктыных задання.
У працэсе работы з моцнымі вучнямі можна павялічваць аб'ём працы не за кошт колькасці запісаных сло, прапано, а за кошт дадатковых задання па фанетыцы, лексіцы, марфалогіі, творчых, комплексных задання (самастойны падбор навучэнцамі матэрыялу, які падобны да практыкавання падручніка; заданні, якія арыентуюць на пошукі розных варыянта выканання задання; заданні на супасталенне і парананне; заданні даследчага характару; заданні, якія фарміруюць навыкі самастойнага набыцця веда; сітуацыйна-творчыя заданні; заданні на пашырэнне кругагляду; гульні, конкурсы і г. д.).
Дыферэнцыяцыя навучальных задання па зроні цяжкасці прадугледжвае складненне альбо спрашчэнне задання для асобных груп навучэнца.
Я выкарыстоваю 3 варыянты задання.
Варыянт 1. Заданні павышанай (узыходзячай) цяжкасці.
Адным навучэнцам прапануецца заданне з падручніка (базавае заданне), а іншым больш складанае  парананні з базавым заданнем.
Варыянт 2. Заданні паніжанай (сыходзячай) цяжкасці.
Адным навучэнцам прапануецца базавае заданне, а іншым (дзецям з нізкім узронем навучання) больш простае  парананні з базавым заданнем.
Варыянт 3. Заданні рознага зроню цяжкасці на выбар вучня
Напрыклад, пры вывучэнні тэмы «Дзеясло» у 7 класе можна прапанаваць такое заданне:
1-2 б. Спісаць сказы, падкрэсліць дзеясловы.
3-4 б. Знайсці  дадзеных сказах дзеясловы, выпісаць, выдзеліць у іх канчаткі.
5-6 б. Выканаць марфалагічны разбор некалькіх дзеяслова (глядзець узор выканання)
7-8 б. Вызначыць, якія словы з'яляюцца лішнімі  кожным шэрагу (пасля выканання словатваральнага аналізу).
9-10 б. Скласці міні-сачыненне,выкарыстоваючы выдзеленыя словы. Адказаць на пытанне: у практыкаванні дадзены аднакаранёвыя словы ці формы аднаго і таго ж слова? Пацвердзіць свае вывады тэарэтычным матэрыялам.
Дыферэнцыяцыя задання па аб'ёме навучальнага матэрыялу прадугледжвае, што частка вучня выконвае акрамя аснонага задання яшчэ і дадатковыя. У якасці дадатковага на адных уроках прапаную заданне, аналагічнае аснонаму, аднатыпнае з ім. На іншых уроках мэтазгодна прапанаваць навучэнцам дадатковае заданне павышанай цяжкасці, якое вучні могуць дарабіць пасля рока і атрымаць за яго адзнаку.
Абавязкова знаёмлю вучня з правіламі работы пры выкананні дадатковых задання (Дадатак 6).
Для выканання дадатковых задання выкарыстоваю сшыткі на друкаванай аснове або асобныя лісты, карткі.
Дыферэнцыяцыя працы па ступені самастойнасці праяляецца на арганізацыйным, а не на змястоным узроні. Усе дзеці выконваюць аднолькавыя практыкаванні, але адны гэта робяць пад кіраніцтвам настаніка, а іншыя самастойна.
Дыферэнцыяцыя працы па ступені і характары дапамогі навучэнцам не прадугледжвае арганізацыі франтальнай працы пад кіраніцтвам настаніка. Усе навучэнцы адразу прыступаюць да самастойнай працы. Але тым дзецям, якія адчуваюць цяжкасці  выкананні задання, аказваецца неабходная дапамога. Гэта можа быць: стымулюючая дапамога, накіраваная дапамога і навучальная дапамога.
На сваіх уроках выкарыстоваю наступныя метады дыферэнцыяцыі, накіраваныя на развіццё пазнавальнай актынасці:
дыферэнцыраваныя заданні, накіраваныя на развіццё псіхічных працэса: увагі, уялення, памяці, лагічнага мыслення;
самастойная дыферэнцыраваная работа (па інтарэсах, па зроні складанасці, прадуктынасці, па індывідуальных картках з заданнямі рознай складанасці);
дыферэнцыраваны кантроль (узроневыя заданні, заданні з выбарам, самакантроль па зорах і крытэрыях);
індывідуалізацыя дамашніх задання (па аб'ёме, па складанасці, па творчай накіраванасці);
дыферэнцыраваны метад заахвочвання;
выкарыстанне нагляднасці  розных відах (Дадатак 7).
Часта  сваёй працы выкарыстоваю тэсты, якія з'яляюцца паказчыкам узроню веда навучэнца і паспяхова дапамагаюць выявіць прабелы  ведах вучня па канкрэтных тэмах.
2.3 Выніковасць і эфектынасць вопыту
Выніковасць вопыту прасочвалася мною на працягу трох гадо.
Аналізуючы вынікі кантрольных работ і адзнак за чвэрць у 5 класе 2015/2016 навучальнага года і  6 класе 2016/2017 навучальнага года, я пераканалася  эфектынасці выкарыстання дыферэнцыраваных задання на роках.
Аналіз гадавых адзнак у дадзеных класах па зронях навучання:

Кольк. вучня
5 узров.
9-10
4 узров.
7-8
3 узров.
5-6
2 узров.
3-4
1 узров.
1-2

5 «Б», год
25
5
20 %
6
24 %
10
40 %
4
16 %
-
-

6 «Б», 3 чв.
25
6
24 %
9
36 %
7
28 %
3
12 %
-
-

Адсочваючы  працэсе працы паспяховасць вучня і якасць веда па беларускай мове, магу сказаць пра рост гэтых паказчыка.
Дынаміка якасці веда вучня па беларускай мове  5, 6 класах за 2 гады:

5 «Б» клас
2015/2016 навуч. год
6 «Б» клас
2016/2017 навуч. год

Чвэрць /год
I
II
III
IV
год
I
II

Колькасць вучня
25
25
25
25
25
25
25

Якасць веда, %
48
52
52
56
60
60
64

Асаблівасцю нутранай дыферэнцыяцыі на сучасным этапе з’ляецца яе накіраванасць не толькі на дзяцей, якія патрабуюць увагі, але і на адораных дзяцей. Вучні прымаюць удзел у розных конкурсах і алімпіядах, паказваюць сталыя вынікі на працягу трох гадо.
Конкурсы і алімпіяды
2014/2015 навуч. год
2015/ 2016 навуч. год
2016/2017 навуч. год

2 этап рэспубліканскай алімпіяды па беларускай мове (гарадскі зровень)
Гроднікава Дар’я
Дыплом 3 ступені
9 клас
Гроднікава Дар’я
Дыплом 3 ступені
10 клас
Гроднікава Дар’я
Дыплом 2 ступені
11 клас

2 этап рэспубліканскай алімпіяды па беларускай мове (раённы зровень)
Крываносава Дар’я
Дыплом 2 ступені
6клас

Бліннікава Аліна
Дыплом 2 ступені
5 клас
Ганчарова Вераніка
Дыплом 1 ступені
5 клас


Рэспубліканскі конкурс “ Буслік”
3 дыплома 3 ступені
1 дыплом 4 ступені
6 дыплома 3 ступені
2 дыплома 4 ступені


Аналізуючы матэрыял па тэме, я пераканалася  тым, што дыферэнцыраваныя заданні на роках беларускай мовы даюць магчымасць вучням, якія навучаюцца па адзінай праграме, засвойваць матэрыял на розных узронях, але не ніжэй узроню абавязковай падрыхтокі. Гэта сведчыць пра выкананне вучнямі мінімальна неабходных патрабавання да засваення навучальнага матэрыялу. На яго аснове фарміруюцца больш высокія зроні авалодання беларускай мовай.
Значыць, дыферэнцыяцыя навучання здольна выклікаць змены дзейнасці, развіццё навыка самакантролю, што вядзе за сабой павышэнне дзейнасці навучэнца.
Сістэматычнае прымяненне мною розных форм дыферэнцыяцыі дазволіла навучэнцам адчуваць сябе камфортна на року, павысіла цікавасць да рока беларускай мовы, дало магчымасць справіцца з рашэннем вучэбных задач усім навучэнцам.
Такім чынам, атрыманыя мною вынікі дазваляюць зрабіць выснову аб эфектынасці і неабходнасці выкарыстання дыферэнцыяцыі на роках беларускай мовы.
2.4. Заключэнне
Сённяшняе дзіця - гэта дзіця свету. 21 стагоддзе- гэта час іншых магчымасцей, час іншых захаплення – і вучні зусім іншыя. Нездарма, хтосьці з мудрацо зазначы: “ Не навязвайце свае спосабы, метады, прыёмы навучання вашым дзецям, бо яны нарадзіліся  іншы час”.
Як сучасны настанік, я лічу, што дыферэнцыраванае навучанне дае магчымасць для стварэння аптымальных умо для паспяховага засваення сімі навучэнцамі праграмнага матэрыялу. Я пераканалася  тым, што дыферэнцыраваны падыход дапамагае стварыць спрыяльную абстаноку для дзяцей з рознымі зронямі навучання, так як ажыццяляецца індывідуальны падыход да навучання кожнага дзіцяці і ствараюцца мовы для таго, каб кожны вучань мог цалкам рэалізаваць сябе, хаце і ме вучыцца.
Я пэнена, што выкарыстаныя мною спосабы развіцця творчых здольнасцей дазволілі павысіць узровень матывацыі навучэнца, далі магчымасць кожнаму вучню вучыцца на зроні сваіх здольнасцей. На роках з дыферэнцыраванымі заданнямі рэалізуецца жаданне моцных навучэнца хутчэй і глыбей рухацца  навучанні. Моцныя вучні пэніваюцца  сваіх здольнасцях, а слабыя атрымліваюць магчымасць зведаць навучальны поспех.
Павысілася і якасць веда вучня. Пра гэта сведчыць аналіз кантрольных работ і адзнакі за чвэрць, а таксама вынікі алімпіяд і конкурса па беларускай мове. Працуючы над дадзенай тэмай, я пераканалася  неабходнасці і эфектынасці выкарыстання дыферэнцыяцыі на роках беларускай мовы. Актуальнасць абранай тэмы добра прасочваецца  асабістых распрацоках урока, якія друкуюцца  часопісах, а таксама  маіх напрацоках, якія змешчаны на асабістым сайце (Дадатак 8). Атрыманыя вынікі маёй працы па дыферэнцыраванаму навучанню пераконваюць у эфектынасці яе выкарыстання  школе на роках беларускай мовы. Я думаю, што дыферэнцыяцыя дае вялікія магчымасці для актывізацыі пазнавальнай дзейнасці вучня і развіцця іх здольнасцей.
Дадатак 1
Гульня «Хто пільны?»
Група 1. Прачытайце сказ (тэкст). Літары, якія ставілі?
Група 2. Якія арфаграмы «схаваныя»  практыкаванні (тэксце)?
Група 3. Ці можна згрупаваць словы з прапушчанымі літарамі па арфаграмах. Прадставіць спосабы праверкі.

Дадатак 2
Прывяду прыклады магчымых віда работы, якія могуць быць выкарыстаны пасля тлумачэння новага матэрыялу пры вывучэнні тэмы: “ Спосабы тварэння прыметніка”
1група. Прачытайце параграф, перакажыце яго, прывядзіце па аднаму прыкладу. Абазначце прыстакі і суфіксы  словах асенні, прыгарадны, прыморскі, бязводны, гарадскі.
2 група. Прачытайце параграф, складзіце табліцу “ Спосабы тварэння прыметніка”. Утварыце прыметнікі, пазначце марфемы:
Пры дапамозе прыставак (водны, адукаваны, сціплы);
Пры дапамозе суфікса (машына, восень, журавель);
Пры дапамозе прыставак і суфікса (мора, памер, снег);
Шляхам складання (рускі і беларускі, чорныя бровы, лес вазіць).
3 група. Прачытайце параграф, складзіце табліцу “ Спосабы тварэння прыметніка”. Паранайце спосабы тварэння назоніка і прыметніка. Вызначце спосаб утварэння дадзеных сло, зрабіце словатваральны аналіз.

Дадатак 3
Замацаванне і сістэматызацыя вывучанага па тэме: « Правапіс не (ня), ні з назонікамі” ( 6 клас):
1 група. Выпішыце з тэкту назонікі, якія не жываюцца без не. Складзіце словазлучэнні з гэтымі назонікамі ( 2-3 на выбар).
2 група. Выпішыце з тэксту толькі тыя назонікі з не(ня), да якіх можна падабраць сінонімы. Падбярыце. Складзіце 2-3 сказы з назонікамі на выбар.
3 група. Згрупуйце назонікі адпаведна правілам правапісу: асобна ці разам. Растлумачце. Складзіце невялікі ( 5-6) тэкст- апісанне, выкарыстайце некаторыя назонікі на выбар.
Дадатак 4
Дыферэнцыяцыя дамашняга задання для вучня 5 класа, тэма “ Сказы са звароткамі, інтанаванне, знакі прыпынку”
1 група. Выконвае практыкаванне з падручніка: спісаць, знайсці звароткі,растлумачыць знакі прыпынку.
2 група. Перабудаваць сказы так, каб дзейнікі сталі звароткамі, расставіць знакі прыпынку, скласці схемы. Выкарыстаць этыкетныя словы калі ласка, будзь ласкавы, будзь ласкавыя ( выдзяляйце іх,як і звароткі, коскамі)
3 група. Напісаць віншаванне са святам 9 Мая, выкарыстоваючы звароткі і этыкетныя словы, або выканаць практыкаванне, пазначанае зорачкай ( практыкаванне павышанай цяжкасці)

Дадатак 5
На року кантролю веда прапаную заданні па выбары вучня у адпаведнасці са здольнасцямі. Напрыклад, розназроневае дадатковае заданне да кантрольнага дыктанта  5 класе па тэме “Фанетыка”:
1. Пастаце націскі  словах апошняга сказа другога абзаца.(Многія народныя мсціцы тыды загінулі)
2. Падзяліце слова многія спачатку на склады, а потым для пераносу.
3. Запішыце  транскрыпцыі слова новенькі.
4. Зрабіце фанетычны разбор слова свае.
5. Выпішыце з другога абзаца два словы, у якіх літара я абазначае 2 гукі і два словы, дзе колькасць літар і гука не супадае. (Выйшлі яны з вёскі. Тут ля дарогі стая абеліск. Бацька спыніся ля помніка і расказа сыну пра бой партызана з фашыстамі. Многія народныя мсціцы тыды загінулі).

Дадатак 6
Правілы работы пры выкананні дадатковых задання:
не прыступайце да выканання дадатковага задання, пакуль не праверыце аснонае заданне;
дадатковае заданне не з'яляецца абавязковым, таму можна выканаць яго часткова, не цалкам;
калі  класе праводзіцца праверка аснонага задання, то варта адкласці выкананне дадатковага задання і працаваць разам з настанікам;
да выканання дадатковага задання можна вярнуцца на іншых этапах урока.

Дадатак 7
9 клас (беларуская мова)
Тэма: Цытаты,роля цытат у выказванні, афармленне іх на пісьме.
Мэта: Садзейнічаць засваенню сэнсу, які кладваецца  слова “цытата”, растлумачыць ролю цытаты  выказванні,фарміраваць уменне дарэчна падбіраць і ключаць цытаты  сваё маленне,пунктуацыйна правільна афармляць іх на пісьме, развіваць уменне публічна выказвацца, ужываць у мове цытаты,выховаць павагу да Бацькашчыны, да роднага слова.
Абсталяванне: Карта Беларусі, лірычная музыка, стыкеры  выглядзе сэрца,карткі з заданнямі, праверачны тэст,выстава кніг беларускіх пісьменніка, чые творы будуць гучаць на року,партрэты гэтых атара, прэзентацыя “Цытаты, роля цытат у выказванні,афармленне іх на пісьме”.

Ход урока
Арганізацыйны момант
Гучыць музыка і загадзя падрыхтаваныя вучні з месца пачынаюць выразна чытаць на памяць урыкі з твора беларускіх пісьменніка:
“Спадчына” Я.Купала- 1 слупок
“Родныя вобразы” Я.Коласа-1 слупок
“Не шукай” Я.Купала- 1 слупок
З прадмовы да кнігі “Юдзіф” Ф.Скарына – таму што звяры
Настанік:
Рабяты, а ці вядомы вам творы,урыкі з якіх зараз прагучалі? Назавіце іх.
Але ж зараз не рок беларускай літаратуры, а рок беларускай мовы.Як вы думаеце, навошта тады гучалі гэтыя творы?( Каб прыгожа пачаць урок, Каб успомніць творы, якія вывучалі на роках літаратуры, Я заважыла, што се гэтыя творы на адну тэму , у іх гаворыцца пра Радзіму, А можа, наш урок будзе звязаны з выказваннямі беларускіх пісьменніка)
Сапрады, рабяты, наш сённяшні рок будзе прысвечаны вось такім прыгожым выказванням, інакш кажучы, цытатам
Дата---- Класная работа------- Тэма
А як вы думаеце, ці спатрэбяцца вам веды па гэтай тэме  жыцці? (Да, таму што цытаты робяць мову больш прыгожай, насычанай, Выкарыстанне цытат паказвае на культурны зровень чалавека, Спатрэбіцца пры далейшай вучобе - напісанне сачынення, розных прац у інстытуце, тэхнікуме)
Вучні фармулюць мэту рока.
Мэта нашага рока:
Навучыцца дарэчна падбіраць цытаты і ключаць іх у сваё маленне
Правільна афармляць іх на пісьме
Выховаць у сябе павагу і любо да Радзімы, роднай мовы

Праверка арфаграфічнай граматнасці вучня
Зараз, з мэтай выпрацокі арфаграфічных навыка і мення, мы напішам з вамі слонікавы дыктант:
Нарэшце, раз-пораз, таксама,якраз, паціху, па- таварыску,калісьці, дзе-небудзь, па пояс, дзясятка, васямнаццаты, пяцьдзясят, семдзесят, абедзве, дзвесце, медаль, легенда, герой, камп’ютар,інтэрнэт,шынель,абы- як, абы з кім, на памяць, вінчэстар, мядзведзь, каменьчык, чамаданчык, не спяшаючыся, здарое. (Ажыццявіць самаправерку, ключ падаецца)
Рабяты, яшчэ раз звярніце вагу на тыя словы,у якіх вы зрабілі памылкі. Дома выпішыце іх у свой слонік і запомніце правапіс.
Тлумачэнне новага матэрыялу
А вось цяпер пераходзім непасрэдна да нашай тэмы рока. Адкрыйце,калі ласка, падручнікі, параграф 41, прачытайце правіла, падкрэсліце ключавыя словы. Зрабіце вывад: цытата – гэта
Перад вамі на парце карткі з цытатамі. Давайце прачытаем іх і выведзем правіла афармлення цытат на пісьме:
І. Мележ піса: “Той, хто не паважае родную мову, не паважае роднага народа”
А: “Ц”. ( Як простая мова)
Віталь Вітка неаднаразова напаміна,што” з усіх сродка выхавання, якія ёсць у нас, людзей,самым выпрабанавым і надзейным было і будзе слова”.
[ ], ( што “ц”). (Як складаназалежны сказ)
У вершы “Родныя вобразы” Я.Колас шчыра выказвае любо да сваёй Радзімы:
Вобразы мілыя роднага краю,
Смутак і радасць мая!
Што маё сэрца да вас парывае?
Чым так прыкованы я.
А:
Верш. цытата ( Не бярэцца  “ “)
Як каза Ф.Багушэвіч, “не пакідайце ж мовы нашай беларускай, каб не мёрлі”
Як п.с., “ц”. (Пабочны сказ і цытата)

Вучні фармулююць правіла, складаюць схему  сшытку
Фізкультхвілінка (Успамінаем геаграфію, рукамі малюем абрысы Беларусі,Сэрцам нашай краіны з’ляецца Мінск (рукі на сэрца), на поначы размяшчаецца Віцебск (цягнемся да яго), на подні - Брэст і Гомель (нахіляемся ніз),на захадзе – Гродна (нахіляемся бок), на сходзе Магілё (нахіляемся  другі бок ). Мы, беларусы, шчыры і гасцінны народ. Сябруем на поначы з Літвой і Латвіяй ( памашам ім рукамі), на подні- з Украінай( нізкі паклон нашым сябрам), на захадзе павітаем жыхаро Польшчы (паціснем руку суседу злева), на сходзе размяшчаецца наша сястра – Расія (паціснем руку суседу справа) і апладысментамі павітаем саміх сябе – жыхаро горада Магілёва).
Замацаванне новага матэрыялу
А зараз замацуем тэарэтычныя веды на практыцы. Задача: запісаць сказ на дошцы, расставіць знакі прыпынку. Звярнуць увагу на правапіс асобных сло.
Народная мудрасць сцвярджае: “Чалавек без Радзімы,як салавей без песні”.
У вершы “ Не шукай” Я. Купала зрабі своеасааблівы заклік:
Не шукай ты шчасця, долі
На чужым, далёкім полі
М. Танк, гаворачы пра паэзію Я.Купалы, падкрэсліва, што “гэта квітнеючы і чароны сад, дзе сабраны водар беларускай зямлі”.
Як гаворыць прыказка, “толькі таму пашана будзе, хто Радзіму не на словах любіць”.
2. Заданне па групах. Мэта наступнага задання навучыцца падбіраць цытаты і жываць іх у вусным маленні.
1 група – выпісаць з практ. 207 (2 частка) цытаты, якія можна жыць пры размове з сябрам пра сваю краіну, пра Беларусь.
2 група - практ.209, складзіце цытаты  выглядзе простай мовы, замяніце яе скоснай.
3 група - творчае заданне. Вучні рыхтуюць невялікі тэкст( 5-6 сказа) на пэныя тэмы, уводзячы  яго цытаты( цытаты змешчаны на картках.Можна выкарыстаць тыя, што жо гучалі на року).
Тэмы:
1.Прырода Беларусі


2.Мая Радзіма Беларусь


3.Родная мова


Некалькі вучня чытаюць свае тэксты
Беларусь – мая краіна, мая любо, маё жыццё Маю Радзіму здана называюць сінявокай, чаронай і зялёнай прыгажуняй. І гэта , безумона, так, бо столькі казачных мясцін, прыгожых рэк і азёр, лясо і луго не сустрэнеш нідзе! Як можна не любавацца зялёнымі лясамі, напоненымі сонечнымі зайчыкамі, якія прабіваюцца праз густую зеляніну дрэ. Заходзіш - і ты быццам у зачараваным царстве. Жыццё ідзе, бурліць, кіпіць І нельга не пагадзіцца са словамі Я.Коласа:
Мой родны кут, як ты мне мілы!
Забыць цябе не маю сілы!
Беларусь Як шмат значыць гэта слова для нас – яе дзяцей. Гэта і родныя з дзяцінства краявіды, і працавітыя, сціплыя людзі, і мілагучная беларуская мова, і мама, і клёкат бусло І нельга імкнуцца  іншыя месцы адтуль, дзе сё так сэрцу міла, люба і знаёма! Бо , як кажа народная мудрасць, “ дзе нарадзіся, там і згадзіся”.
Ф. Багушэвіч піса: “Не пакідайце ж мовы нашай беларускай, каб не мёрлі”. Я понасцю згодна з гэтым выказваннем, бо мова – гэта вопратка народа. Без мовы народ голы, бездапаможны, слабы. Мова выховае людзей, фарміруе нацыю, надзяляе народ мудрасцю, годнасцю. Жыве мова – жыве народ! Шануйце, беражыце, паважайце беларускую мову! Шануйце і паважайце сябе, беларусы!)
Выніковы кантроль
З мэтай праверкі веда па тэме вучні працуюць над тэстам .
Тэст
1.Адзначце правільнае сцвярджэнне:
Цытата – гэта
А) чужая мова, перададзеная ад імя атара са змяненнем граматычных прымет непасрэдна сказанага;
Б) даслоная вытрымка з выказвання або твора, прыведзеная атарам для пацвярджэння ці тлумачэння сваёй думкі.
2.Адзначце сказы, у якіх цытата ведзена  атарскую мову як частка сказа:
А) Якуб Колас піса:” Паэзія Я. Купалы- гэта квітнеючы і чароны сад, дзе сабраны водар беларускай зямлі”
Б) Якуб Колас вельмі вялікае значэнне надава роднаму слову. Ён называ яго
“ першай крыніцай, праз якую мы пазнаём жыццё і акаляючы свет”.
В) У нас любяць цытаваць радкі Я.Коласа” Мой родны кут, як ты мне мілы!”
3.Адзначце сказ з цытатай:
А) А дзядзька Ігнат сказа: “ Не разумею я тых людзей, якія адракаюцца ад Радзімы!”
Б)” Глядзі дзяцей і маці, сынок,” - сказа Ігнат Дзянісавіч, пацалавашы Петруся.
В) “ Падзел мовы на літаратурную і народную,- піса М. Горкі, - азначае толькі тое, што мы маем, так сказаць “ сырую” мову і апрацаваную майстрамі.”
4. Цытаты афармляюцца:
А) Як простая мова
Б) Як просты сказ
В) Як сладаназалежны сказ
5. Цытаты засёды бяруцца  двукоссе:
А) Да, абавязкова
Б) Не, вершаваныя цытаты  двукоссе не бяруцца.
Ключ:
1.Б); 2.Б); 3.В); 4.А) В); 5.Б);
Падвядзенне выніка. Высталенне адзнак.
Д/З : 1 група – параграф 41 –правіла ( кластар вывучыць),2 група - практ.208, 3 група - творчае заданне: праект або прэзентацыя на тэму : “Цытаты, іх роля  маленні”.
Рэфлексія
Перад Вамі карта Беларусі, на парце  кожнага стыкер у выглядзе сэрца. Напішыце 1 сказ пра Беларусь, мову і падарыце сваё сэрца Радзіме.( Вучні выходзяць,чытаюць сказ і клеяць сэрца на карту). Прыкладныя адказы:
Я ганаруся тым, што жыву  Беларусі
Мой родны кут, як ты мне мілы
Я люблю сваю Радзіму
Дзе нарадзіся, там і спатрэбіся
Няма лепшай вадзіцы, як з роднай крыніцы
Радзіму, як маці, не выбіраюць
Не шукай ты шчасця, долі на чужым,далёкім полі
і г.д.

Дадатак 8
1. Пяць публікацый на сайте “ Інфарок”( адкрыты асабісты сайт па выніках публікацый).
2. Публікацыя рока ( электронны дадатак) у рэспубліканскім навукова-метадычным часопісе “ Народная асвета”.
3. Публікацыя рока па беларускай мове “Цытаты,роля цытат у выказванні, афармленне іх на пісьме”  часопісе “ Беларуская мова і літаратура”.
4. Удзел у е-mail-канферэнцыі для настаніка беларускай мовы і літаратуры. Публікацыя тэзіса( электронны дадатак) “ Выкладанне беларускай мовы на 3 ступені агульнай сярэдняй адукацыі на павышаным узроні”
(знешняя дыферэнцыяцыя).
Спіс літаратуры.
1. Алфёрова Е.И. Изучение индивидуальных особенностей личности школьников/ Е.И.Алферова. – Тобольск, 2004. – 265 с.
2. Анолупо Н.Н. Дифференцированный подход к учащимся в процессе обучения/ Н.Н.Анолупо// Начальная школа. - 2003. - №3.
3. Кларин М. В. Педагогическая технология в учебном процессе. Анализ зарубежного опыта. – М.: Знание, 1989.- 80 с.
4. Менчинская Н. А. Проблемы учения и развития // Проблемы общей, возрастной и педагогической психологии. М. 1978.- 254 с.
5. Осмоловская И. М. Организация дифференцированного обучения в современной общеобразовательной школе/ И. М. Осмоловская. - М.: Изд-во Институт практической психологии; Воронеж: НПО “Модэк”, 1998. – 265 с.
6. Унт И. Э. Индивидуализация и дифференциация обучения / И.Э.Унт //Педагогика. - 1990. - №7.
7. Штейнберг В. Э. Дидактические многомерные инструменты: Теория, методика, практика. М.: Народное образование, 2002. - 304 с.













13PAGE 141315