Презентация по уйгурскому языку на тему ?едимий уй?ур тили
Ана тили әждатларниң бизгә қалдурған тәвәррүк аманити. Шуңа уни шәрәплик давам әткүзүш муқәддәс борчимиз. Туғлуқжан Талипов
Он йәттинчи ноябрьСинип иши Қедимий түрк йезиғи һәққидә умумий мәлумат.
style.rotation
Мәхсити: 1.Қедимий түрк йезиғи в әшу йезиқтики ядикарлиқлар тоғрисида умумий чүшәнчә бериш 2.Қедимий түрк йезиғиниң алаһидиликлирини ениқлашқа, саватлиқ пикир қилишқа адәтләндүрүш3.Язма әдәбиятимизға, тил тарихиға қизиқишини ашуруш
Қедимий түрк йезиғи1.Бу йезиқ түрк-руна йезиғи дәпму аталған («руна» гот тилида «тилсим» мәнасида)2. Герман қәбилилири ІІ-ІІІ әсирдин оттура әсиргичә руна йезиғини қолланған. Бу йезиқ металлға, ташқа, яғачқа оюп йезилғачқа асасән түз сизиқлардин ибарәт болған.3. Қедимий түрк йезиғи V әсирдә қоллинилған. (Ишиктидә тепилған күмүч тавақ)
style.rotation
Бу йезиқниң келип чиқиши тоғрисида пикирләр:1.Арамий йезиғидин өзләштүрүлгән2.Түркий хәлиқләрниң миллий тамғилиридин пәйда болған.3. Арамей йезиғи вә түрк тамғилириниң бирләшмисидин һасил болған.
Түркий хәлиқләр бу йезиқтики ядикарлиқларни ташларға, металлға оюп язған. Таш ядикарлиқлири Орхон вә Енисей дәриялириниң бойидин тепилған. Улар «Мәңгү таш ядикарлиқлири» дәп атилиду.Х әсирдә уйғур йезиғи қоллинилишқа башлиди. Қедимий түрк (Орхон) йезиғи Уйғурларниң бизгә мәлум болған әң қедимий йезиқларниң бири. Бу йезиқ 38дин 40чә һәрип бәлгүлиридин тәркип тапқан болуп, тәтқиқатчилар уни һәр хил намлар билән атиған. 1) Бу йезиқта оюлған мәшһур мәңгү таш ядикарлиқлири һазирқи Моңғулстан Җумһурийитидики Орхон-Енисей дәрия вадилиридин тепилғанлиғи үчүн, уни Орхон-Енисей йезиғи дәпму атайду. 2) Бу йезиқни шәкли Шималий Европида қоллинилған қедимий руна йезиғиниң шәклигә охшап кәткәнлиги үчүн бәзиләр уни руна йезиғи яки «түрк-руна йезиғи», йәнә бәзиләр уни исламийәттин илгәрки йезиқ дәпму атайду. Биз уни қедимий түрк (Орхон) йезиғи дәп атаймиз. У умумән оңдин-солға тоғрисиға йезилиду. Лекин Енисей вадисидин тепилған мәңгү таш ядикарлиқлирида солдин оңға йезилғанлириму бар. Айрим мәңгү таш ядикарлиқлирида һәтта «қош йол», йәни (бир йоли оңдин солға, йәнә бир йоли солдин оңға) билән йезилған әһвалларму учрайду. Сөзләр бир биридин тик (асма) чекит /:/ арқилиқ айрилиду. Бәзи сөз бирикмилири бир сөз шәклидиму йезилиду. Айрим ядикарлиқларда «~» сөз айрилиш бәлгүси сүпитидә йезилған.
Вилгельм Томсен 1893- жили 15-декабрьВильгельм ТомсенЛингвистВильге́льм Лю́двиг Пе́тер То́мсен — датский лингвист и историк, профессор, иностранный член-корреспондент Российской Академии наук. Родился: 25 января 1842 г.Умер: 12 мая 1927 г.
Көл Тегин мәңгү теши
Мустәһкәмләш. Кластер сизаш.
Йәкүн1.Қедимий түрк йезиғини йәнә қандақ атайду?2. «Руна» сөзи кайсу тилдин елинған?3.Ишиктә шәһиридә мазардин немә тепилди?4.Вилгельм Томсен ким? 5.Униң йеңилиғи немидә? 6.Қедимий түрк йезиғи нәччә һәриптин ибарәт?
Өй тапшурмиси: 33 көнүкмә 90 бәт Параграф №25-26