Презентация к открытому уроку Т1етуху предложени по чеченскому языку
НОХЧИЙН ДЕШАРАН БЕЛХАХОЙН КОРМАТАЛЛИН ГОВЗАЛЛА ЛАКХАЯККХАРАН ИНСТИТУТ УРОКАН ПРЕЗЕНТАЦИ НОХЧИЙН МЕТТАН А, ЛИТЕРАТУРАН А КАФЕДРА ХЬЕХАРХО : Заруева Залина Хусейновна НЕНАН МОТТ ЯЗЛО САН Ц1ИЙЦА, НЕНАН МОТТ БЕКА САН СИЦА, САН БАКЪО Ю ИЗА БИЙЦА, АММА ЯЦ, БАКЪО И ХИЙЦА. С -М. КАСУМОВ ЧОЛХЕ—КАРАРА ПРЕДЛОЖЕНЕШ. Т1ЕТУХУЧУ ПРЕДЛОЖЕНИЙН ТАЙПАНАШ. УРОКАН ЧУЛАЦАМ: УРОКАН 1АЛАШО: 2.Т1ЕТУХУЧУ ПРЕДЛОЖЕНЕШЦА ХУЬЛУЧУ СИНТАКСИЧЕСКИ Г1ИРСЕХ (ХУТТУРГЕХ, ХУТТУРГИЙН ДЕШНЕХ ) ЛАЬЦНА КХЕТАМ БАЛАР. 1. Т1ЕТУХУ ПРЕДЛОЖЕНИН КОЬРТА ШИНА БИЛГАЛОНАХ ДЕШАРХОЙ КХЕТОР. 3.Т1ЕТУХУЧУ ПРЕДЛОЖЕНИЙН ТАЙПАНИЙН СХЕМА ЙОВЗИЙТАР. 1. ДЕШАРХОШКА ЛО ХАТТАРШ: -МУЬХАЧУ ГРАММАТИКАН ДЕКЪЕХЬ 1АМАЙО ЦХЬАЛХЕ А, ЧОЛХЕ А ПРЕДЛОЖЕНЕШ? -Х1УН БАШХАЛЛАШ Ю ЧОЛХЕ-ЦХЬАНАКХЕТТАЧУ ПРЕДЛОЖЕНИН? - СТЕНАХ ОЛУ ПРЕДИКАТ? -Х1УН ТАЙПА ДОЗАРАН Г1ИРС ХУЬЛУ ЧОЛХЕ - ЦХЬАНАКХЕТТАЧУ ПРЕДЛОЖЕНЕШКАХЬ ПРЕДИКАТИВНИ ДАКЪОШ ВОВШАХТУХУШ? 2.Керлачу урокан чулацамах кхетам балар. Т1етухучу предложенин билгалонаш. 1.КОЬРТАЧУХ ША Д1АХУТТУШ БОЛУ СИТАНТАКСИЧЕСКИ Г1ИРС ХИЛАР (КАРАРА ХУТТУРГ Я ХУТТУРГАН ДОШ). 2.ШЕН СКАЗУЕМИ МУЬХХАЧУ А ЦХЬАНА САТТАМЕХЬ ХИЛАР (БИЛГАЛЧУ, Т1ЕДОЖАРАН, ЛААРАН). 2.Хьехархочо йоьшуьйту и таблица. 1.Хьехархочо д1ауллу х1ара тайпа гайтаран г1ирс. 3. Ц1ахь кхочушйинчу упражненин 1-ра предложени толлу:-Муьлха синтаксически г1ирс бу т1етухучу предложенин коьртачух д1ахуттуш? -Муьлхачу саттамехь ю т1етухучу предложенин сказуеми? Таблици т1ехь болх бар: -Дийца, х1ун тайпа синтаксически г1ирсаш хуьлу т1етуху предложени коьртачух д1ахуттуш?-Еша карара хуттургаш. Дагахь 1амае уьш.-Еша карара хуттурган дешнаш. Дагахь 1амае уьш. -Деша хуттурган дешнаш. Дагахь латтаде уьш. -Царах муьлханаш хуьлу предложенин меженаш? Предложенешна т1ехь таллам бо: И церан муха нисло, хаа г1ертара иза. -Еша х1ара предложени. Х1ун тайпа ю иза?(чолхе-карара).-Билгалъяккха коьрта предложени ( хаа г1ертара иза )-Муьлхачу коьрта предложенин межена т1ера ло хаттар т1етухучу предложенина -(хандош-сказуеми- хаа г1ертара)-Х1ун хаттар ло т1етухучу предложенина –х1ун?(И церан муха нисло),х1ара т1етуху предложени ю я коьртачух дозуш долу предикативни дакъа.-Муьлхачу синтаксически г1ирсаца д1ахоттало иза коьртачух? -Муха? Бохучу хуттурган дашца. СИНТАКСИЧЕСКИ ТАЛЛАМ БЕ Х1ОКХУ ПРЕДЛОЖЕНИН. Иза ялоза 1ийр ма вац ша аьлла, ч1аг1о йина к1анта. Д1аеша предложени.-Х1ун тайпа ю иза?-Билгалъяккха коьрта предложени. (Ч1аг1о йина к1анта).-Х1оттаде хаттар т1етухучу т1етухучу предложенига(х1ун? –ч1аг1о бохучу даша т1ера).-Нагахь санна цуьнга луш долу хаттар «Муха?» хандош т1ера делахьара т1етухуш ерг муьлханиг хир яра?(Даран-суьртан предложени).-Муьлха къамелан декъа т1ера делла ду и хаттар?(Ц1ердашна т1ера).-Х1ун маь1на ду кху т1етухучу предложенин? Лур вай хаттар: «Муха? ч1аг1о?Жоп: Иза ялоза 1ийр ма вац ша аьлла. 4. Дагаяийта т1етухучу предложенин коьрта ши билгало: 1.шена чохь муьлхачу цхьана саттамехь сказуеми хилар2.шена чохь хуттург я хуттурган дош хиларМеттан 1илманехь и санна билгалонаш йолу предложенех - маркированни гипотаксис олу (хуттург я хуттурганн дош делахь).Немаркированни гипотаксис вайн маттахь ца хуьлу 5.1амийначун жам1 дар: --Чолхе –карара предложени мас предложенех лаьтта?-Коьрта предложени кхетош, цунах йозуш йолчу предложенех х1ун олу?-Муха кхета шу предложенин предикативни юкъ бохучух?-Муха къаьста хуттурган дош а, хуттург а?--Т1тухучу предложенин тайпанаш схьайийца?--Муха кхета шуна маркировнни гипотаксис бохучу дешнийн цхьанакхетарх?--Муьлха коьрта ши билгало ю чолхе-карарчу предложенин?-Даладе масех хуттурган дош,муьлханаш предложенин меже хуьлу? Т1етухучу предложенин тайпанаш Кхачаман т1етуху предложени Латтамийн т1етуху предложенеш Хенан Дарансуьртан Бахьанин 1алашонан Хуттургашбохуш,аьлла. Хуттургашбохуш,аьлла. Хуттурган дешнашмелмосазза. Хуттургаш бохуш,аьлла. Хуттургаш х1унда аьлча,бохуш,аьлла. Хуттургашнагахь,нагахьсанна. Хуттургашбохуш,аьлла. Бехкаман Къастаман т1етуху предложени