урока по калмыцкой литературе Бор богшурhа. Серый воробушек. (6 класс)

МОБУ «Троицкая средняя общеобразовательная школа им. Г.К. Жукова»
Открытый урокпо калмыцкой литературе
6 класс
Тема: «Бор богшурһа» (тууль)
Кичәлин төр: «Бор богшурһа»
Кичәлин күцл: Олн келн әмтнә туульс шинҗлҗ, әдл учр-утхинь темдглҗ авлһн.
Кичәлин йовуд:
Мендлһн.
1.Багшин цәәлһвр.
Эндр мана кичәлин төр: «Бор богшурһа». Кичәлдән бидн олн келн-әмтнә туульс шинҗләд, әдл-учр-утхинь темдглҗ авхмн. Дассн төрмүдән давтҗ авхмн.
Цуг келн-улс туульс бүрдәһәд, му хамгиг муурулад, сән хамгиг өргәд, дөңнәд йовдг бәәсмн. Тегәд олн келн-әмтнә туульс шинҗләд хәләхлә, әдл эс гиҗ өөрхн учр-утхта туульс харһна. Үлгүрлхлә, «Меклә шорһлҗн хойр» (хальмг тууль) болн орс улсин «Стрекоза и муравей» гидг туульс. Олн келн-әмтнд «Бор богшурһа» гидг туульла әдл учр-утхта туульс бәәнә. Эннь орс келнд «Петушок и бобовое зернышко», англь келнд «Старушка и её поросенок». Эндр кичәлдән бидн «Бор богшурһа» гидг наад хәләхмн.
2. Наадн «Бор богшурһа». Нааднд олн дүрмүд орлцҗана. Һол дүрнь – богшурһа. Наад дүрмүдәр умшлһн.
Авторин үг: Хур орсна ардХурц нарн тусна.
Бор богшурһа байрта,
Босад, бууһад ниснә.
Өвснәс өвснд бууһад,
Өрүлгән арчҗ ясна.
Бүдүн шарлҗн, көөркүг,
Бөөрәрнь зүүһәр хатхна.
Богшурһа: Кишго хатханчг!
Кү шаадг!
Зарһ хөөнд бәрнәв,
Залаһичнь хаз гинәв.
Авторин үг: Догшн уурта богшурһаНисәд хөөнд ирнә.
Богшурһа: Кишго хатханчг Кү шаана!
Түүг сурһ.
Хөн: Әвртә кергтә элмрч,
Әәрхәд нисәд йовнач.
Түүгнчнь сурһх бәәтхә,
Түрәд, түңшәд кевтнәв.
Хөөтндән ир!
Богшурһа: Чонд келнәв! (чон тал ниснә)
Хөн түрәд, түңшәд кевтнә,
Дав деерән унтна.
Түүг сурһ!
Чон: Хө сурһх бәәтхә,
Хорһдад, түңшәд кевтнәв.
Хәәртә мөр шуучсн,
Хәрнь адунас әәнәв.
Богшурһа: Адучд келнәв (нисәд адучд ирнә)
Чон хәәртә мөр шуучҗ,
Түүг сурһ!
Адуч: Чамаг күләҗ бәәләв,
Чадмг күчтәл эрмлч.
Эзн догшн хаанасн Эврән үктлән әәнәв.
Богшурһа: Хаанд келнәв (нисәд хаанд ирнә)
Алдр эзн хан,
Адучан сурһ!
Чини хәәртә мөриг Чонд шуучулҗ.
Хан: Амрл уга бәәнәв,
Адуч нанд юмб?
Әрвңгән дааҗ яднав,
Әәрхәд йовнач үүнд!
Әмд деерән, болһа,
Әрл цааран, богшурһа!
Богшурһа: Хулһнд келнәв (хулһнд ирнә).
Тавта әмтәхн тер,
Тарһн әрвңгинь мер!
Хулһн: Мерхин дурн тусна,
Мел шүлсм дусна.
Мусг инәдтә мисс
Мусс нанд болдм.
Богшурһа: Миист келнәв (миист ирнә).
Хулһн бутхлзҗ бәәнә,
Түүг сурһ!
Мис: Көвүд альвлхан хәәтхә,
Көөлдәд һардгаснь әәнәв.
Хулһн дәәлх бәәтхә,
Хутхлзад үкҗ бәәнәв.
Богшурһа: Көвүдт келнәв (көвүдт нисч ирнә)
Көвүд, күүкд!
Көөтн миисиг!
Көвүд: Туһлмуд экләнь ниилүлсн,
Туслң бурута болна.
Богшурһа: Ээҗнрт келнәв (ээҗнрт ирнә).
Ээҗнр, ээҗнр!
Эднән сурһтн!
Ээҗнр: Бор богшурһа, сахньнач,
Болшго хүүвтә йовнач,
Үрдән сурһх бәәтхә,
Үрдг ноосн бутрна.
Ноосан дуусҗ авхар,
Ноолдад кевтнә бидн.
Богшурһа: (салькнд ирнә).
Дорд үзгин салькн,
Дорасн шуукрад эрг.
Ноосн, тоосиг сергә,
Нойрхг хамгиг сурһ!
Авторин үг: Деед үзг хәләһәд,
Дегдрәд салькн гүүнә.
Түүдгтә ноосиг өргнә.
Эмгд үрдән шоодна,
Көвүд миисиг көөнә,
Хурдлҗ мис зулна,
Хулһнын ард дорна,
Хулһн хаана әрвңгинь мернә,
Хәәкрәд хан сернә.
Аюлта дууһинь соңссн Адуч һарад довтлна.
Чон түүг үзн,
Чочн үргҗ зулна,
Тарһн хөөнә сүүләс Таслад өрәлинь авна,
Өрәл сүүлтә хөн Өвкәҗ хатханчгиг хазна.
Дегдрәд салькн давна,
Делсәд богшурһа ниснә.
Өвснәс өвснд бууһад,
Өрүлгән арчҗ ясна.
Күүкд, эн тууляр дарук кичәлдән бидн наад тәвхмн. Ода болхла, девтртән көдлхмн.
Үгин көдлмш:
Шинҗлх – анализировать
Учр-утх – сюжет
Темдглх – уточнить
Диглх – заполнить
Дорд үзг – север
өмн үзг – юг
Тууль шинҗләд, хальмг келәр дассн келлһнә хүвсән давтад, матриц диглҗ авлһн. Багш сурһульчнрт түрүн 3-4 дүр диглҗ үзүлснә хөөн, цааранднь күүкд бииснь диглҗ чадх. Эврән күцәсн көдлмшән хәләһәд, күүкд бийдән темдг тәвх зөвтә. Самбрт баллмуд бичәтә, балл болһна темдг бәәнә:
1-10 үг күртл – «3» темдг11-20 үг күртл – «4» темдг21-30 үг күртл – «5» темдг5969013318800 Дүрмүдин чинрДүрмүд
(бәәлһнә нерн) Чинрлгч нерн(ямаран?) Үүлдәгч(ю кенә?, яһна?)
Богшурһабор, байрта, догшн ууртаниснә, һарна, ирнә,
ясна, чишкнәХатханчгкишго, кү шаадг, бүдүнХатхнаХөнтарһнкевтнә, унтна, хазна, келнәчонәәмтхәәәнә, хорһдна, кевтнә, зулнаадучзалхуәәнә, довтлнахандогшн, алдрядна, сернә, адрнахулһн(хумхан зуусн) миисшңкелнә, бултна, мернәмисмусг инәдтәбәәнә, зулнакөвүдальвнхәәнә, көөнә, медүлнәээҗнрнойрхгзүткнә, шоодна, кевтнәсалькндорд үзгинэргнә, гүүнә, өргнәIII. Герин көдлмш: Туулиг дүрмүдәр дасх, учр-утхинь медх.