Конспект урока по марийской литературе

План-конспект
Класс: 6
Предмет: марий литератур.
Учебник: Марий литератур: 6 класслан учебник-хрестоматий
/ И.С.Иванов ямдылен.-Йошкар-Ола: Марий книга савыктыш, 2008.-204.:ил.
Урокын темыже: «Илыше кЎ» легенде.
Урокын типше: у шинчымашым налме урок.
Цель: «Илыше кЎ» легендын тЎU шонымашыж дене палдараш
Задаче-влак:
Обучающие: «Илыше кЎ» легендын содержанийже дене палдараш,произведенийым лончылымо навыкым вияUдаш, йомак ден легенде кокласе икгайлык да ойыртемым ончыкташ, Чоткарын образшым почын пуаш, легенде-влакым лудаш кумылаUдаш.
Развивающие: калык ойпогым шарналташ, планым ыштыме навыкым вияUдаш, кутырымо йылмым лывырташ.
Воспитательные: шочмэлым й—раташ, тудым аралаш, поро лияш кумылаUдаш.
Могай лектышым вучыман:
Предметный лектыш: текстым выразительно лудмо навыкым вияUдаш.
Метапредметный лектыш: пашан чын але чын огыл корно дене кайымыжым шижшаш, чын корным шке кычалшаш. Шуко вашмут гыч кЎлешанжым ойырен моштышаш. Монолог сынан текстым чоUышаш. Пашам шке семын ыштен кертшаш.
Личностный лектыш: шке вийлан, палымашлан Ўшанымаш; поро чонан герой гай лийшаш, шоналтыде пашан йоUылыш корно дене каен кертмыжым умылышаш.



Урокын эртымыже
Организационный ужаш.
1.Туныктышын саламлалтмыже.
- Поро кече. Мемнан урокышкына уна-влак толыныт. Айста нунын дене палыме лийына. Шке нергенна каласкалена.
2. Класс п—лемын уроклан ямде улмыжо.
3. Йоча-влакын уроклан кЎлеш Ўзгарышт улмым тергымаш.
4. Тунемше-влакым пашаш кумылаUдымаш.
2слайд-Айста йылмына лывыртен колтена. Урокышто шып огына шинче, мутланаш туUалына.
Тумлеган тумер тораште,
Тудо Тумеръял тураште.
Тототлен тушечын Толя
Тыманмешке топкен тольо.
Ончыч тунеммым ушештарымаш.
Калык ойпогын жанрже-влакым пален налаш.
- Могай жанр-влакым шарнеда? ( Йомак, муро, тоштыеU ой-влк (миф, легенде, преданий), тушто, калык пале да ой—р—, калыкмут, калык ойлымаш, калык драме, модыш-койдарчык, илыш-йЎла дене кылдалтше ойпого ( калык календарь, кумалтыш мут, тЎрл— ю шомак)
3 слайд
1. Изи курык Ўмбалныже
Изи тулым оптальым.
Изи тулын олмешыже
Емыж киндым кЎктальым.
Емыж кинде кЎмешкыже,
Чинче погаш пурышым.
Чинче погаш мо й—с—?
Тулыкеш кодаш пеш й—с—. (Тулык еUын мурыжо)
- А мо тыгай муро? (Сем да мут дене каласыме произведений)
4 слайд
2. Шочмо-кушмо мланде ш—ртнь— дечат шерге. (Шочмо мланде нерген калыкмут)
Його-йомдара, паша пойдара. (Паша нерген калыкмыт).
Печым меUге куча, айдемым – айдеме.( Келшымаш да вашполыш нерген калыкмут).
- Чын. Тиде калыкмут-влак улыт. Кузе палышда? Калыкмут-калыкын уш-акылжым, илыш опытшым келгын почын пуышо сылне ой.).
5 слайд
3.Чевер мундыра мландым куча? (Кече).
КеUежым сывыным чия, телылан кудаш пышта.(ПушеUге).
Чондымо чонаным шортара.(Шоган).
- Тушто-влак улыт. А кузе палышда? Туштен каласыме.
6 слайд
4.Леве шыже-кужу телылан. (Калык пале. Теле нерген).
Шошо кукшо лиеш гын, шыже йЎран толеш. (Шыже нерген).
Кож пЎгыльм— лиеш-паренге шочеш. (Ялозанлык паша нерген).
-Калыкпале кузе шочын? ( Кугезе марий пЎртЎс кончышым, игече вашталт толмым тЎткын эскерен).
7 слайд
5. «Тумна чашка вуеш пыжашым пышта. Кум игым луктеш. Тушко рывыж толеш да муралта:
Тумна, тум-тум,
Ик игетым кудалте, тум-тум,
КЎзенат кочкам, тум-тум,
Воленат кочкам, тум-тум,
Руэнат кочкам, тум-тум,
Ик игетым кудалте, тум-тум» («Тумна ден рывыж» йомак).
-Тиде могай йомак? Йомак-влак могай тЎшкалан шелалтыт? ( Кум тЎшка: янлык нерген, юзо сынан, илыш-йЎла дене кылдалтше. Тиде йомак янлык нерген).
8 слайд
6. «Тиде кредалмаште осал Керемет Кава Ўдырын марийжым пуштын да капшымат кава гыч кудалтен. ШЎрашын шаланен пытен айдемын капше, а кушко тиде пудырго логалын, тушан шочын шогалын онар тумо да лывырге куэ» («Кавасе Ўдыр-кЎтЎч—». Миф.)
- Мифын могай ойыртмже уло? (Миф-тЎнян ышталтмыжым, янлыкын кузе лиймыжым умылтарыше, пЎртЎсышт—, калык илышыште але ожно лийше иктаж-могай кугу вашталтыш, —рактарыше кончыш нерген акрет годсо калык ойлымаш).
III. Уроклан задачым шындымаш.
9 слайд КЎсле сем. Слайдыште кЎслезын сЎретше.
Ош луман пондашым шаралтен,
Кугыза кЎслежым шоктала.
ШоUго, парнялажым модыктен,
Кусле кылым эркын пералта.
Рвезе-влак, шогалын тудын йыр,
Шошымсо вондерла авырен,
Ваш ончалын, шыргыжалын шыр,
Ныжыл йЎкым колыштыт пагален.
Тошто муро шЎмышк— перна
Эртышым каласал нунылан.
Кож оUа ик семын чытырна,
Пуйто лийын чынжымак чонан.
- К—м сЎретыште ужына? (ШоUго кочам, кЎслезым).
-СЎрет могай шонымашым шочыкта? (КЎслезе кЎсле дене шокта, мура, ала-мом каласкала).
-А мом каласкален кертеш? (Йомакым, тоштыеU ойым).
10-13 слайд Йоча-влак талешке-влак нерген слайд-влакым ончат.
- Тыгеже шоUго коча к— нерген, мом каласкала? (Марий талешке-влак нерген).
-А нуно могай лийыныт? (Кугу капан, тале, патыр, герой).
- Калык ойпогын могай жанрыштыже тыгай патыр-влакым вашлийына? (Йомакыште, легендыште).
14 слайд -СЎретышке ончалза. Тиде могай патыр?( Чумбылат).
-Тугеже таче к— дене палыме лийына? (Чумбылат дене).
- А Чумбылат к— лийын? ( Марий талешке).
-Тугеже тачысе урокнан задачыже-влак могай лийыт? ( Марий талешке Чумбылат нерген легендым лудаш, Чумбылатын образшым шымлаш, легенде ден йомак кокласе ойыртемым муаш).
IV. У темым тунемме корно.
Учебникнам почына, тетрадьышке числам, урокын темыжым серена.
1. Легендым лудын пуаш.
-Легенде тыланда келшыш? Мо шот дене келшыш? (Чумбылат патыр, лЎддым—, пашам й—ратыше, шочмо калык верч тыршыше). Калык ойпогын могай жанржым ушештара? (Йомакым).
2.Йомак дене икгайлыкше да ойыртемже .
Икгайлык. «Илыше кЎ» легенде калыкын илышыштыже моткоч шукерте лийше пеш кугу событийым шарныкта, садлан тудо йомак семынак йоUгалтеш. Вет арамланак огыл тыште кЎ курык чытырналт почылтеш, тушечын Чумбылат лектын шогалеш, шкетынак шучко тушманым кырен шалата.
Ойыртем. Шукерте ожно марий калыкланат тЎрл— тушман дене кредалашыже верештын. Тыгай кредалмаште калык кокла гыч лекше могай-гынат кугу куатан, лЎддым— патыр еU шкенжын усталыкшым ончыктен. Ик тукым гыч вес тукымыш тыгай еU нерген поро каласкалымаш шарлен. Тыге Чумбылат, Онар да моло патыр-влак калыкын й—ратыме еUышкышт савырненыт. Садланак шке ойыштыжо тыгай патыр-влакын имньыштым, вургемыштым, с—й Ўзгарыштым ончыкта. Чумбылат гай патыр-влак шочмо калыкым чаманеныт, шке куатышт дене тушман деч араленыт.
-Мо тыгай легенде? (Легенде-эртыше илыш гыч кугу событийым, лЎмл— патыр-влакын чапле, геройло пашаштым сЎретлыме, тошто ор, ял да ола-влакын чоUалтме жапышт да лЎмышт дене палымым ыштыше калык поэтический произведений). Тетрадьыш возыкташ.
-Айста легендым икмыняр ужашлан шелына.
Легендым тыгай ужашлан палемдаш й—нан:
15-17 слайд 1.ТЎUалтыш гыч «Жап эртен» ойлончо марте.
18-19 слайд 2. «Жап эртен» гыч «Икана кугырак еU-влакын Чумбылатым ужмыштым йоча-влак ужыныт» марте.
20 слайд 3. «Икана кугырак еU-влакын Чумбылатым ужмыштым йоча-влак ужыныт» гыч «Тылеч вара калыкын аралышыже уке лие» марте.
21 слайд 4. «Тылеч вара» гыч мучаш марте.
Тунемше-влак ужашлам почела лудыт.
22-25 слайд 3.Физкульминутка.
4.Мутланымаш.
- Тушманын вийже ваштареш кучедалмаште Чумбылатын патырлыкшым кузе ончыктымо? (Чумбылат патыр, имньыжат виян, тул гай. Тушман кугу вийже денат тудын ваштареш шоген ок сеUе, Чумбылатын патырлыкышкыже чумыр калыкын вийже, эрык верч шогаш шонымашыже ушнен. Тушман ваштареш кучедалмаште тыгак Чумбылатын имньыжат, умдыжат, кердыжат чот полшат).
Текстыште муаш. «Йот эл гыч толшо тушман-влак Ўмбаке тудо мардеж семын кудал колтыш, лЎдын —рмалгыше тушманым умдо дене шуркален , керде дене руэн, имне дене тошкен пытарыш. Шукат ыш лий, тушман куржын шаланыш»
- Чумбылатым калык молан пагален, калык ушеш тудо могай еU семын кодын? (Чынак, Чумбылат-калыкын й—ратыме еUже. Пагалымашым тудо шке поро кумылжо , пашаже, шочмо калыкше верч тыршымыж дене налын).
Текстыште муаш. «Тыныс жапыште Чумбылат пеш поро, ЎUыш—, пашамтыршен ыштыше айдеме улмаш. Но шочмэл Ўмбаке керылтме годым патыр еU шке элже верч кредалаш тарванен, лузга чал оржан сар имньыжым кушкын шинчын, кердым налын, шке калыкше ончылно сарыш лектын».
Садланак калык кеч-могай неле жапыштат тудым вуча, пагален шарна, Ўшанен ила.
-Молан произведенийым «Илыше кЎ» манын лЎмдым—? Тыге могай шонымашым иктешлен каласыме? ( Легендыште Чумбылат нерген ойлалтеш. Тудо илымыж годымат, колымекыжат, шочмо калыкшылан полша да варажым полшымыжы чарна. Лач тидым легендын темыжлан шотлыман. Патыр лЎддым— Чумбылатын поро пашаже, лЎмж— калык коклаште ила, тудын полшымыжлан Ўшан огеш йом. Тиде-дегенды тЎU шонымашыже, идейже.
Тыгеже «Илыше кЎ»- тиде эрык верч кучедалмаште ончыко Ўжын шогышо, шочмо мландын калыклан куатле патырлыкым пуэн шогышо вий.
5. Чумбылатын образше.
-Чумбылат могай лийын?
Чумбылат-шЎмбел калыкше верч шогышо пеш тале патыр. Тыныс, эрыкан жапыште тудо пеш поро, ЎUыш— да пашам тыршен ыштыше айдеме. Шочмэл Ўмбаке тушман-влак толын керылтме годым Чумбылат пеш чолган, лЎддымын нунын ваштареш кредалаш лектын да шочмо калыкшым, элжым кеч-кунамат утарен коден. Чумбылатым тушман-влак нигунамат сеUен кертын огытыл, да шкештат куржын гына утленыт. Чумбылат колымекыжат, шке элже да калыкше нерген шонымым ок чарне, кЎлеш лийме годым полшаш ямде. Вет арамланак огыл патырым тойымо верым Илыше ку маныт. Тиде кЎ коргыште кугу вий ила, да калык коклаште пиалан ончыкылыклан Ўшанымаш огеш пыте).
Ме патыр еU-влакнам мондышаш огынал. Нунын лЎмыштым шарнаш кЎлеш.
-Могай кечын ме нуным шарналтена? (26 апрельыште-Марий талешке кече).
V. Тунемшын шке ыштыме пашажым, умылымашыжым тергымыже.
26 слайд 1. Пазлым погаш.
Чумбылат-тале, куатле патыр. «Тунам марий-влак коклаште Чумбылат лЎман пеш тале да куатле патыр илен»
Поро кумылан еU. «Мый, колымекемат, тендам ом мондо»
Шочмо элжым да калыкшым й—ратыше. «Шкенжын шочмо-кушмо элжым да калыкшым арален»
Тушман деке шыде. «Шыдештше Чумбылатым тушман-влак нигунамат сеUен кертын огытыл».
Ондалымылан сыра. «Шарнен лийза: ынде мый тендан деч й—ршеш каем. Те мыйын тыршымем ода акле».
VII.Иктешлымаш.
-Улыт мо кызыт Чумбылат гай айдеме-влак? А тыгай айдеме могай лийшаш? Могай койыш-шоктыш дене ойыртемалтшаш? Лач виян кап-кылан улмыж дене веле огыл очыний? (ПЎс— ушан лийшаш, писе, чулым, чолга, чоя).
-Тиде чын. Но виян еUлан эше могай койыш-шоктышым ешарыман? (Порылык).
Порылык кеч-кунамат айдемын, коллективын виян улмыж нерген ойла. Поро айдеме вес енлан чонжым почеш, пайдам ышта. Айста порылык нерген калыкмут-влакым шарналтена.
27 слайд
1.Поро шЎман еUын йолташыже шуко.
2.Поро мут корштышо шЎмым паремда. 3.Поро деч ит курж, осалым ит кычал.
4.Поро мут-эм, шакше мут-аяр.
5.Поро паша кок Ўмыран.
6.Поро паша нерген лЎдде ойло.
7.Поро пошкудо родо гаяк.
8.Поро пашам эр кече дене ышташ тЎUалман.
-Эше Чумбылат гай айдеме могай лийшаш? (Шочмэлым й—ратыше).
VII. Тунемшын шке пашажым аклымыже.
- Урокна мучашке лишемеш. Те таче пашам сайын ыштенда. Отметкым ваш-ваш шындыза.
28 слайд Ойлончо-влакым кошартыза:
Мый таче пален нальым
Неле ыле
Мый умылышым
Ынде мый кертам
Мыйым —рыктарыш
VIII. М—Uгыс— пашам умылтарымаш
«3» Текстым лудаш да кЎчыкын каласкалаш.
«4» 9стр. улшо кок йодышлан вашмутым пуаш.
«5» Шке шочмо кундем нерген легендым возен толаш.













15