Африка жа?алауында?ы м?хиттар мен те?іздер. Зерттелу тарихы.
СабаKтыS таKырыбы:
Африка жаCалауындаCы мaхиттар мен теSіздер.
Зерттелу тарихы.
СабаKтыS маKсаты:
АфриканыS географиялыK орнына,зерттелу тарихына сипаттама бере отырып, оныS жаCалауындаCы мaхиттар мен теSіздердіS материк табиCаты _шін маSызын т_сіндіру.
ОKыту барысында ‰р т_рлі ‰діс-т‰сілдерді Kолдану арKылы оKушылардыS белсенділігін, KызыCуын арттыра отырып, к™пшілік алдында еркін с™йлеуге даCдыландыру.
ОKушыларды табиCатты KорCауCа,с_юге т‰рбиелеу.
СабаKтыS т_рі: ЖаSа сабаKты меSгерту
СабаKтыS ‰дісі: «Кім к™п біледі» ойыны, «Сен-маCан,мен-саCан» ойыны, ассоциация, с‰йкестендіру тесті сaраK-жауап,іздестіру,‰Sгімелеу.
СабаKтыS к™рнекілігі: Д_ниеж_зініS ж‰не Африка материгініS физикалыK картасы, перфокарта.
СабаKтыS барысы:
`йымдастыру кезеSі.
ОKушылармен с‰лемдесіп, екі топKа б™лу.
^й тапсырмасы
А) «JызыCушылыKты ояту» кезеSі
Б) «Кім к™п біледі» ойыны
1. ОSт_стік Америка материгі Kандай ежелгі материктіS KалдыCы? (Гондвана)
2. МатериктіS солт_стігіндегі шеткі н_ктесі. (Гальинас)
3. Материк пен Отты жер аралын б™ліп тaрCан бaCаз. (Магеллан)
4. МатериктіS шыCысындаCы шеткі н_ктесі. (Кабу-Бранку)
5. МатериктіS еS биік шыSы. (Аконкагуа)
6. ОSт_стік Америка мен Солт_стік Американы б™ліп тaрCан не? (Панама каналы)
7. ОSт_стік АмерикадаCы еS _лкен ел. (Бразилия)
8. Материктегі еS _лкен су шошKасы Kалай аталады ж‰не Kайда тіршілік етеді? ( Капибара, Амазония ормандарында)
9. ЕS мол сулы ™зен? ( Амазонка)
10. Пампа дегеніміз не ? Ол Kай жерге т‰н? ( субтропиктік дала зонасы)
11. Алтын,асыл тастардыS мол Kоры Kайда саKталCан? (Колумбияда)
12. ОSт_стік Америкаа климатыныS Kалыптасуына ‰сер ететін себептер не? ( географиялыK ендік пен Анд тау ж_йесі)
13. Материк жаCалауына алCаш келген саяхатшы кім? (Х.Колумб)
14.€лемдегі еS биік сарKырама. (Анхель)
15. Кампос дегеніміз не? (Бразилия саваннасы)
В) «Карта сыры» ойыны
СандардыS орнына не к™рсетілгенін жазу керек.
С) ШыCармашылыK тапсырма
Д) Бес жолды ™леS
Е) «Сен-маCан,мен-саCан» екі топ бір-біріне сaраK Kояды.
III. ЖаSа сабаK
А) «МаCынаны тану» кезеSі
1. АфриканыS географиялыK орны
2. ЖаCалаудаCы мaхиттар мен теSіздер
3. Зерттелу тарихы
1. АфриканыS жер к™лемі 30,3 млн шK
халKыныS саны 728 млн. Солт_стікке Kарай 8000 шK-Cа, батыстан шыCысKа Kарай 7500 млн шK-Cа созылып жатыр. Материк арKылы жер шарындаCы теS ортасынан экватор сызыCы кесіп жатыр. Материк арKылы жер шарындаCы еS _лкен ш™л Сахара орналасKа,ауданыы 7 млн шK2.
МатериктіS еS биік н_ктесі Килиманджаро жанартауы,биіктігі 5895 м,еS т™мен орналасKан н_ктесі Ассаль к™лініS деSгейі-153 м.
МатериктіS еS ірі аралы-Мадагаскар. ЕS ірі к™лі-Виктория, ал еS тереS к™лі- Танганьика. ЕS ірі сарKырамасы-Тугела, оныS биіктігі 933 м. Африка жер шарындаCы еS ыстыK материк болып табылады, ™йткені онда к_н с‰улесі тік ж‰не мол т_седі.
Материк атауы
Африка
Жер к™лемі(млн.шK)
30,3 млншK
ЕS ірі аралдары (мыS шK)
Мадагаскар(590)
Шеткі н_ктелері
Солт_стік Эль-Абьяд
ОSт_стік Ине
Батыс Альмади
ШыCыс Рас-Кафун
ЕS биік шыSдары
Калиманджаро 5895
Кения 51999
ЕS т™мен жері
Ассоль-153
ЕS _лкен ш™лі
Сахара 7 млн
Ливия 2млн
Колохари 1млн
ЕS aзын ™зендері
Ніл 6671
Конго 4320
Нигер 4460
Замбези 2660
ЕS ірі к™лдері
Виктория 68
Танганика 34
Ньяса 308
Чад 1026
2. Материкті солт_стігінде Жерорта теSізі,батысында Атлант мaхиты, шыCысында ^нді мaхиты мен Jызыл теSіз сулары шайып жатыр. Ірі аралдарыныS к™пшілігі ^нді мaхитында орналасKан, оларCа Мадагаскар, Занзибар,Сокотра аралдары мен Комар, Сейшель, Маскарен аралдарыныS тобы жатады. Атлант мaхитыныS сулары АфриканыS батыс жаCалауыншайып жатыр. МатериктіS экваторлыK жаCалауы арKылы Гвинея жылы аCысы ™теді, оCан солт_стіктен Канар суыK аCысы жалCасады. МaхиттаCы суыK ж‰не жылы аCыстар материк табиCатына т_рліше ‰сер етеді. ^нді мaхитыныS Сомали т_бегі жаCалауына Мадагаскар аралыныS солт_стігінен басталатын Сомали суыK аCысы ‰сер етеді. АфриканыS оSтстік-шыCысы Мозамбик ж‰не Мадагаскар жылы аCыстарыныS ыKпалында болCандыKтан,жауын-шашын біршама мол т_седі.
Васко да Гама. Б_кіл Африканы, Сомали т_беі арKылы айналып ™тті.
Н.И.Вавилов 6000 т_рлі м‰дени ™сімдіктерді жинаKтары.
Давид Ливингстон 1849 жылы Замбези ™зенін кесіп ™ткен. 1855 жылы Викторияны зерттеді.
Генри Стэнли к™лдерін, Конго ™зеніндегі сарKырамалар ж_йесін ашKан.
€бу ибн Баттута Сомали, Тимбукту,Мали жерлерін зерттеді.
Зерттелу тарихы
3. Еуразия халыKтары Африка жайлы ерте кезден-аK м‰ліметтер жинаCан. €сіресе, Жерорта теSізі жаCалауында орналасKан ірі мемлекеттер туралы грек ж‰не рим оKымыстыларыныS еSбектерінде к™п кездеседі. Ал материктіS ішкі аймаKтары туралы м‰ліметтердіS жеткіліксіздігіне солт_стікте aшы Kиыр жоK ш™лдердіS болуы себепші болCан.
Б) С‰йкестендіру тестісі
Шеткі н_ктелері бойынша:
Солт_стігінде Эль-Абияд
ОSт_стігінде Ине
Батысында Альмади
ШыCысында Рас-Хафун
Зерттелу тарихы бойынша:
1. €бу ибн Баттату Сомали, Тимбукту, Мали жерлерін
2. Васко да Гама Б_кіл KaрлыKты Сомали т_бегін
3. Давид Ливингстон Замбези ™зені,Виктория сарKырамасы.
4.Н.И.Вавилов М‰дени ™сімдіктерді
В) Венн-диограммасы
III.Бекіту.
А) С™зжaмбаK «Африка»
1. МатериктіS еS _лкен аралы? Мадагаскар
2. МатериктіS шыCысындаCы шеткі н_ктесі? Расхафун
3. €лемдегі еS _лкен ш™л? Сахара
4. МатериктіS еS биік шыSы? Килиманджаро
5.Давид Ливингстон ашKан сарKырама? Виктория
6. МатериктіS м‰дени ™сімдіктерін зерттеп, таптаCан Cалым? Вавилов
Б) БаCалау.
^йге тапсырма: Африка материгін картаCа т_сіру.
15