Марий мланде, шочмо эл!

Открытый урок по марийскому (государственному) языку в 6 классе
Дата: 28 октября 2015 года.
Тема: Марий мланде, шочмо эл!
Цель урока : продолжить работу по развитию речевых навыков.
- Марий кундем нерген шинчымашым шараш;
- Йоча-влакым Марий Элын шочмо кечыж дене, кўчыкын историйже дене палдараш;
- Шочмо кундемым йöраташ, пагалаш, аралаш кумыландаш;
Задачи:
1.Обучающие – формирование лексических навыков говорения, формирование способности вступать в общение на марийском языке;
2. Развивающие – развитие языковых способностей, сопоставление марийского языка с русским ; 3. Воспитательные – воспитывать любовь к родному краю;
Уроклан кўлеш материал: компьютер, экран, проектор, презентаций, магнитофон, «Шернурем шўмбелем» муро кассет.
Ход урока.
1.Орг.момент. Приветствие.
- Поро кече, йоча – влак! Тачысе урокнам весела, ныжыл марий муро дене тўналына. Тиде мурым Шернур районын ик эн уста мурызыжо Вячеслав Дудин шергылтара. Ўшанен кодам, тиде ныжыл сем тачысе урокнам эртараш кумылдам нöлталеш В.Дудинын «А мый моктем Марий элем» мурыжо йонга.
II. Тема да цель дене палдарымаш.
- Тиде сылне мурыжо мо нерген ыле? (Марий Эл нерген). Марий калык шке шочмо кундемжым «МАРИЙ ЭЛ» манын лўмда. Марий мланде, шочмо элна мыланна эн лишыл, эн мотор, эн шерге.
1-ше слайд «Марий мланде, шочмо эл!».
Ужар чодыра ден Элнет серыштет Ужар сывынла леведалтын шогет.
Мотор йöраталме Марий кундемна Ме тыйым моктен мурена.
Таче ме тендан дене Марий Элна мучко ушна ден коштын савырнена, тудын кумдыкшо, границыже (чек), тыште илыше калыкше нерген; пуртус поянлыкше да тыгак Республикысе ола-влак нерген мутланаш туналына.
Чыланат тетрадьым почына да урокнан темыжым возен шындена.
- Марий мланде, шочмо эл!
Урокнан темыже рушла кузе йонгаш туналеш.?
- Марийский край – родной край!
III. Темышке куснымаш. Марий Эл нерген мутланымаш.
2-шо ден 3-шо слайд-влак «Марий Элна картыште».
Марий тўр гае возын лыкын-лукын,
Копа наре веле картыште элна.
Ужар тўс налын эн кугу ужашым Йыр чодыра мемнан поянлыкна.
Марий Эл Республик Россий Федерацийыш пура. Тудо Российын покшел ужашыжым, Эрвел Европын тöр вержым, авалтен. Айста картым ончалына. Марий Эл тушто кумда мландым айлен огыл. Тудын кугытшо – 23300 квадратный менге, тиде пўтынь Россий мландын 0,13 ужашыже веле. Ужар чодыра Марий кундемын пеле утла мландыжым айлен. Марий Эл гоч Европын эн кугу энерже – Юл йога. Тушко кундемысе 14 энер йоген пура: шола велым 9 энер, пурла могырым – 5.
Марий Элыште 4 ола (Й-Ола, Волжск, Звенигово (самырык ола), Козьмодемьянск (тошто ола)), 14 район уло. Йошкар-Ола - Марий Эл Республикын рўдö олаже. Ий гыч ийыш мотор олана чотрак виянеш, моторештеш.
4-ше слайд «Марий Элнан пошкудыжо-влак».
- Республикнан йўдвел чек (границе) вес велныже Киров, касвелыште Угарман (Нижегородский) область-влак верланеныт, кечывалвелыште да эрвелыште Чуваш ден Татар республик-влак.
Словарная работа: ( на доске написать)
Йудвел - север
Касвел - запад
Кечывалвел - юг
Эрвел - восток
Чек - граница
Угарман область - Нижегородская область.
5-ше слайд «Марий кундемыште илыше калык».
- Марий кундемыштына марий, руш, суас (татар), чуваш, удмурт, мордва-влак, моло национальностьын представительышт ныл курымат пеле пырля келшен илат. Марий калык кок тўшкалан шелалтеш: олыкмарий-влак да курыкмарий-влак.
6-ше слайд «Марий Элын шочмо кечыже».
- Кажне ийын 4 ноябрьыште марий кундемнан шочмо кечыже палемдалтеш. Тений Марий Эллан 95 ий темеш. Тиде кече марий калыкын эн волгыдо пайремже. 1920 ий 4 ноябрьыште В.И.Ленин ден М.И.Калинин Марий областьым ыштыме нерген Декретым подписатленыт. Рўдö олалан Краснококшайск олам коденыт. Марий кундемынат шке флагше, гербше шочын.
Марий кундемнан лўмжö вашталтеш.
1920 ий 4 ноябрь – Марий автономный область.
1936 ий – Марий автономный республика.
1992 ий – Марий Эл.
- Молан ме таче Марий мланде, шочмо эл! урокым эртарена?
- Вашке Марий Элын шочмо кечыже лиеш .Сандене кызыт тетрадьышкына текст гыч Республикын шочмо кечыж нерген возен налына.
А мый тыланда Л.Сидоркинан «Шочмо кече» мурыжым колышташ шындем.
7-ше слайд «Марий Элнан символикыже».
- Марий Эл Республикнан шке гимнже, гербше, флагше уло. Республикнам президент вуйлатен шога. Тиде - Леонид Игоревич Маркелов.
- Марий Элын шочмо кечыжым муро дене моктышна гын, почеламут аршашымат полеклена. ( йоча – влакын тунем толмо почеламут – влакыштым колышташ).
Марий Эл-шочмо вер
Уло ош туняште
Шуко эл.
Мыланем эн шергеМарий ЭЛ
Марий Эл-шочмо вер,
Сылнын пеледалт.
Марий Эл-шочмо вер,
Шерге пеш улат.
Пеш поян садерже,
Ерже-ший.
Чодыраште шукоТамле сий.
Уло калыкемжеКелша ваш.
Тек эреак лийжеКелшымаш!
(Ольга ЭльтемероваКроссворд “Марий кундем”.

Эн кугу янлык, чодыра оза.
Республикын эн изи районжо.
Могай кайык мемнан дек тылым толеш.
Эн кугу ер.
Эн мундыр район рудо.
Йошкар-Оланэн тошто лумжоМарий Турек, Параньга район да Киров область гоч йогышо энер.
Могай энер мемнан республикыште телымат ок кылме.
Мемнан республикысе пуртус национальный парк.
Е
Пеледам-ошемам, тамле пушым шарем. Могай пушенгым мый шарныктем.

IV. Викторина.
9-ше слайд «Марий калыкын талантан ўдырышт ден эргышт-влак».
- Марий Элыштына илыше калык ваш-ваш келшен ила, паша дечат огеш лўд, шочмо кундемжым моктен почеламутым воза, мурым мура, сўретым сўретла. Марий кундемна талантан ен-влаклан пеш поян. Кызыт, йоча-влак изирак викториным эртарен колтена. Руш да марла кинолаште модшо марий артист-влакым паледа але уке терген налам.
10-шо ден 13-шо слайд-влак.
Йодыш-влак.
Икымше йўкан киношто Мустафан рольжым модшо марий артист.
(Й. Кырля).
Тиде актриса «Перегон» руш киношто Валентинан рольжым да «Салика» марла киношто Саликан рольжым модын. (С.Строганова)
«Особенности национальной рыбалки» киношто модшо марий актёр.
(В. Домрачев).
Шернур районын ўдыржо, «Чоныштем илет» икымше марий телесериалыште модшо артистка. (Л.Купсольцева)
V. Урокым иктешлымаш.
- Таче мо нерген кутырышна? Марий Эл могай калыкын мландыже? Марий Элын столицыже могай ола? Йошкар-Олам ончыч кузе маныныт? Марий Элнан шочмо кечыже кунам? Марий кундемналан мыняр ий темеш?
Урокым туныктышо почеламут корнылам лудын мучашла.
14-ше слайд.
Мотор Юл серет, олык тайылет,
Ужар чодыражат - йöрталме кундемет.
Марий кундемет – шерге кумылет,
Керек-кушко кай – шочмо мланде пеленет!

Монгылан заданий: с. 32-33 упр.1 лудаш, каласкалаш.