Тема: Ойлымаш ужаш — влак нерген ушештарымаш.

Тема: Ойлымаш ужаш нерген ушештарымаш.
Цель:
Ойлымаш ужаш нерген туналтыш классыште налме шинчымашым ушештараш, пенгыдемдаш да иктешлаш.
Морфологийын мом тунеммыж нерген умылаш.
Кулеш ойлымаш ужашым текстыште кычал муаш туныкташ.
Йоча – влакын мут поянлыкыштым пойдараш тыршаш.
Кутырымо да возымо йылмыште ойлымаш ужаш-влакым чын кучылт моштымым умбакыже вияндаш.
Шочмо мландым, шочмо элым йораташ кумыландаш, тудын верч тургыжланаш да вуйын шогаш туныкташ.
Кучылтмо материал: тест, таблице, картычке, сурет-влак, презентаций.
Урокын радамже:
1.Урокын туналтышыже
- Онгыр йынгыртыш, урокнам туналына. Йоча – влак, урокыштына уна – влак толыныт? Айста нунын дене саламлалтына.
- Слайдышке ончалына, почеламутым тушкан лудына.
Шочмо мланде… Шочмо калык…
Шочмо йылме… Шочмо сем…
Тендан деч посна лач катык
Тылзе мыйын илышем. (1 - ше слайд)
- Кузе тиде почеламутым умыледа?
Шочмо йылме, шочмо мланде, шочмо калык деч посна нигушкат огына кае. Куаным ма ойгым ме эре шочмо йылме дене луктын каласена. Садлан ме шочмо йылмым йоратышаш, пагалышаш да шочмо йылмын поянлыкшым аралышаш улына.
– Таче урокышто мом тунемме нерген ушештарена, садлан ме тендан дене пырля кыртмен пашам ышташ тÿналына.
– А полша мыланна весела айдеме – Смайлик. Кö кузе пашам ышта- тудо аклаш тÿналеш да те шкежат шкендам аклаш туналыда. (2- шо слайд)
– Икте - весыланда весела паша кумылым тыланыза! А мый поро кумылем, тыланымашем тиде пеледыш аршаш гоч тендан деке вончыжо. Лекса доска деке да келшыше пеледышым ойырен налза. Кеч - могай пашамат йолташ дене ышташ онай. Садланак икгай пеледышым ойырышо – влак мужырын парт коклаш шичса.
– Те пашам ышташ ямде улыда? Тугеже ончыко!
2.Ончычсо тунеммым ушештарымаш.
А) Правил – влакым мужырын икте – весылан каласкалымаш.
Мутвож - мутын шелаш лийдыме да тун лексический значенийжым ончыктышо ужаш.
Муттун - мутышто мутмучашым кудалтымек, кодшо ужашыже.
Мутмучаш-мутын вашталтше ужашыже.
Суффикс- мутвож почеш шогышо да утларакше шомак ыштыше ужаш.
Приставке-мутвож ончылно шогышо да вес мутым ыштыше ужаш.
(3 – шо слайд)
Б) Опрос:
- Марий йылмыште мут – влак утларакше могай йонла дене ышталтыт?
- Морфологический йон могай ужаш полшымо дене лиеш?
- Лексико – синтаксический йонлан мо шотлалтыт?
В) Шошо нерген монгышто возымо сочиненийыштым лудыт.
- Йоча – влак, а кызыт могай тылзе кая? Апрельым марлаже кузе маныт?
- Апрельым марлаже вудшор тылзе маныт. А молан тыге маныт?
- Доскаш тыге возем гын, йонылыш ом лий?
Вудшор тылзын латкумшо кечыже.
Классысе паша.
3. Урокын темыжым да цельжым рашемдымаш.
А) Ончылмут. Мут-влакын турло лиймышт нерген мутланымаш.
– Мемнан йылмына кушеч шога?
– Марий йылмыштына мыняр мут уло? (йоча-влакын вашмутышт)
– Шуко. Айста ынде тыге ончалына. Чыла мут ик кугу мешакыште улмаш, мешак почылтеш, чыла мут лектын йогат.
– Мом ышташ? Чын, радамыш кондыман, чыла мутым полкыш чын оптыман.
– А чыла мутым ик полкыш опташ лиеш мо?
– Уке. Тугеже нуным тушкалан шелман. Ала-могай условийым, иктешлымашым муаш кÿлеш.
- Пуымо мут – влакым кум тушкалан шелза. (столбик дене возат)
Книга, лудаш, канде, олык, возаш, у, рвезе, кушкаш, кумда.
(4 – ше слайд – мут – влак, 5 ше слайд – вашмут – влак)
- Мут – влакым тушкаш ойырымыда годым мом шотыш налында?
- Чын, тугеже таче урокышто могай пашам ышташ туналына? Урокын темыже могай? Айста тетрадеш темым возена. (6 - шо слайд)
- Таче ме тендан дене ойлымаш ужаш – влакым ушештарена….
- Турло йоным кучылтын у мутым ыштыза? Нине мут – влак гыч предложенийым чоныза.
4. Теме почеш паша.
А) Ушештарымаш
- Туналтыш классыште ме могай ойлымаш ужаш – влак дене палыме лийынна? Нунын ойыртемышт могай могай?
- Мут могай ойлымаш ужаш лиеш, кузе палыман?
«Лум мутым» ушештарымаш
- Лум мут нерген мом паледа?
1) Мемнан элна мотор пуртусшо, ужар чодыраже, канде ерже да пашаче калыкше дене чаплана.
2) Илышыште шочмо йылмын верже, кулешлыкше нерген ойлат да возат.
(7 – ше слайд)
Ыштышаш паша: Предложений - влакым член дене лончылаш, лум мут – влакым каласаш.
Пале мутым ушештарымаш
- Могай ойлымаш ужашым пале мут манына?
Ужам уремыште порт-влакым,
Кугу заводым, фабриклам.
Ом уж тетла лавырам да лакым –
Асфальт сылнештыш уремлам.
Сылне семым муын шум-кылемже,
Сорал олам моктен мура.
Ужар столица мый денемже
Шумбел авам гай кутыра. (8 – ше слайд)
- Почеламутышто могай ола нерген возымо шонеда?
- А Марий Элыште мыняр ола уло?
Ыштышаш паша: Почеламут гыч пале мут-влакым возен лукташ.
Глагол ден наречийым ушештарымаш (Мужыр дене паша)
- Глаголын ойыртемже могай? Наречийын ойыртемже могай?
Ыштышаш паша: Ик тушкалан текст гыч глагол дене каласалтше мут – влакым возен лукташ, вес тушкалан - наречий – влакым.
Йур эртен кайыш. Кудырчо мундырно – мундырно, кугу чодыра шенгелне, мугыра.
Кече адак угыч ырыкташ тунале. Чыла туня йур дене мушкылтын куштылеме, куаныш. Пушенге лышташ – влак эркын – эркын тарванат, ваш – ваш куанен муралтат, Пеледыш – влак чеверын, кандын койыт, тамлын – тамлын упшалтыт. Пеледыш вуйышто мукш, ошымшулыш ызгалыт, тамле муйым погат. Кайыкат ужар лышташ лонгаште илышым моктен муралта.
( С. Чавайн) (9 – ше слайд)
- Олмештыш мут нерген мом паледа? Могай личный олмештыш мут – влакым паледа?
321 – ше паша( устно)
Б) У материал
322 – шо паша.
- Ойлымаш ужаш – влак могай тушкалан шелалтыт?
- Самостоятельный ойлымаш ужаш – влакым каласыза?
- Служебный ойлымаш ужаш – влакым каласыза?
- Посна тушкашке могай ойлымаш ужаш пура?
- Кузе шонеда, молан кора нине ойлымаш ужаш – влакым тыгеракын тушкалыме?
Предложенийлаште служебный да самостоятельный ойлымаш ужаш – влакым эскерымаш.
Кече чотрак ырыкташ тунале, да ковыра март леве мардежан онжо дене шулалтыш. (10– шо слайд)
Ыштышаш паша: Член дене лончылаш.
- Могай мут нимогай членат огеш лий? Могай мут самостоятельный ойлымаш ужаш дене кучылталтеш да шкетын предложенийын членже огеш лий? Тыгай ойлымаш ужаш – влакым кузе маныт?
- А моло мутшо предложенийын иктаж - могай членже лийыт мо? Нуныжым кузе маныт?
Вывод: (156 стр. умылтарымашым лудмаш)
- Мом уым пален налда? Морфологий мом шымла? Могай мут гычын лийын? (морфе – «формо», логос – мут, туныктымаш») (11 – ше слайд)
5. Пенгыдемдымаш
А) 323 – шо паша (шкевуя тетрадеш)
Б) 324 – ше паша (шкевуя тетрадеш)
В) 325 – ше паша (устно)
Лузга поч – пиреАл- унар, куат, йыжын. (12 – шо слайд)
- Почеламутын темыже могай?
Калыкут – влак дене паша.
Шоя дене торашке от кай.
Шоян корныжо кучык.
Чоян умыржо – чыным вашлиймеш.
Шоя окмак имне дене иктак – торашке от кае. (13 – шо слайд)
6. Иктешлымаш
Таче мый урокышто пален нальым…..
Ынде мый палем….
Мылам утларак келшыш… (14 – ше слайд)
- Мо тугай морфологий?
- Морфологий кок тушка ойлымаш ужаш – влак гыч шога. Могай тиде тушка?
- Самостоятельный ойлымаш ужаш тушкаш мо пура?
- Служебный ойлымаш ужаш радамыш мо пура?
- Морфологийыште эше ик тушкам ойырат. Тиде могай ойлымаш ужаш?
7. Рефлексий.
Чыла умылен, моштен пашам ыштенда гын, весела Смайликым налза.
Чылажак чын ыштен моштен огыдал гын – шонышо Смайликым.
Эше тендалан полыш кулеш гын – ойганыше Смайликым.
Оценкым шындымаш.
8. Монгысо паша
328 – ше паша але «Марий литератур» книга гыч лу предложенийым возаш да палыме ойлымаш ужаш –влакым палемдаш.
Тест «Мутын ужашыже – влак. Мут ышталтмаш»
_______________________________________________________________
1) Мутын тун значенийжым ончыктышо ужашым … маныт.
А) муттун Б) мутвож В) мутмучаш
2) Муттунышко пурат…
А) мутвож ден суффикс Б) мутвож веле Г) мутвож ден мутмучаш
3) Формым ыштыше суффиксан мут - влакым палемдыза.
А) пашазе Б) пашазе – влак В) пашаче
4) Нине мутла гыч иктыжын приставкыже уке.
А) ала – могай Б) нимом В) кузе – гынат
5) Могай мутым состав дене чын лончылымо?
А) школышто Б) школыштем В) школлан
6) Ошалге мут могай йон дене ышталтын?
А) Суффикс полшымо дене Б) алге- формым ыштыше суффикс дене
7) Молрфологический йон могай ужаш полшымо дене лиеш?
А) суффикс да приставке полшымо дене
Б) ушалтмаш да мужыралтмаш дене
8) Лексико – синтаксический йон дене ышталтше шомакым ойыраш
А) кугорно Б) ошемаш В) оласе
9) Пуымо предложенийым член шот дене лончылаш
Чевер кече шыма йолжо дене мландым чыгылта. ( Ш. Осып)
10) Пуымо мут – влакым состав шот дене лончылаш.
Имнем, имньым, имнешке.
Тест «Мутын ужашыже – влак. Мут ышталтмаш»
_______________________________________________________________
1) Мутын вашталтше ужашыжым … маныт.
А) муттун Б) суффикс В) мутмучаш
2) Мутын шелаш лийдыме да тун лексический значенийым ончыктышо ужашым … маныт.
А) мутвож Б) муттун Г) суффикс
3) У мутым ыштыше шомакым палемдыза.
А) кол- влак Б) колызо В) колжо
4) схемылан келшыше шомакым ойыро.
А) олыкышто Б) олыкысо В) олыкла
5) Могай мутым состав дене йонылыш лончылымо?
А) тумырзо Б) тумырым В) тумыретым
6) Могай радамыште чыла мут – влак суффикс полшымо дене лийыныт?
А) пашаче, пашазе, пашасе
Б) ялла, ялысе, ялже
В) модыш, модмаш,модшо
7) Молрфологический йон могай ужаш полшымо дене лиеш?
А) суффикс да приставке полшымо дене
Б) ушалтмаш да мужыралтмаш дене
8) Морфологический йон дене ышталтше шомакым палемдаш
А) шемалге Б) шемемаш В) пелганде
9) Пуымо предложенийым член шот дене лончылаш
Ужар озым торашке волгалтеш.
10) Пуымо мут – влакым состав шот дене лончылаш.
Ялемлан, нигудыжым, каем.
Аклымаш кагаз
№п/п Отметке
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Аклымаш кагаз
№п/п Отметке
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Аклымаш кагаз
№п\пОтметке
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Правил-влакым ушештарымаш
1)Мутвож - мутын шелаш лийдыме да тун лексический значенийжым ончыктышо ужаш.
2)Муттун - мутышто мутмучашым кудалтымек, кодшо ужашыже.
3)Мутмучаш-мутын вашталтше ужашыже.
4)Суффикс- мутвож почеш шогышо да утларакше шомак ыштыше ужаш.
5)Приставке-мутвож ончылно шогышо да вес мутым ыштыше ужаш.

Марла календарь
Шорыкйол (январь)
Пургыж (февраль)
Ӱярня (март)
Вӱдшор (апрель)
13 – Воштыр пазар Кичке пайрем. (Вербное воскресение. Неделя до Пасхи).Ага (май)
Пеледыш (июнь)
Сӱрем (июль)
Сорла (август)
Идым (сентябрь)
Шыжа (октябрь)
Кылме (ноябрь)
Теле (декабрь)