?ожа Ахмет Яссауи кесенесі

Jожа Ахмет Яссауи кесенесі

[ Cкачайте файл, чтобы посмотреть картинку ]

ОSт_стік-JазаKстан облысы: Jожа Ахмет Яссауи кесенесі, XIV Cасыр [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ]KаласындаCы Ахмет Яссауи Cимараты – орта CасырлыK с‰улет ™нерініS к™рнекті ескерткіші. Ол XII Cасырда ™мір с_рген б_кіл ШыCысKа аты ‰йгілі к™не т_ркі аKыны, софизмді уаCыздаушы Ахмет ЯссауидіS (Яссы-дан шыKKан деген маCынада) бейітініS басына орнатылCан. ОSт_стік JазаKстанда Сайрам деген жерде туCан Ахмет Яссауи сол кездегі Cылым мен аCартудыS орталыCы ретінде белгілі болCан Отырар Kаласында білім алады да, кейіннен БaхардаCы Юсуп Хамадани басKарCан сопылар Kауымына кіріп, д‰руіштік мектептен ™теді. 1140 жылы Юсуп Хамадани, ке»іннен оныS екі м_риті д_ние салCан соS Kауымды Ахмет Яссауи басKарады. БіраK к™п aзамай-аK «м‰ртебелі» Kызметін тастап, ™зініS туCан ™лкесіне біржола Kайтып оралады. Софизм иддеяларын уаCыздап, ™зі де оны берік aстана отырып, жоKшылыKта ™мір с_реді. СондыKтан да, оны жергілікті халыK €зірет Сaлтан деп атап кетеді. Ахмет ЯссауидіS уаCыздаушы ж‰не аKын ретінде атаCы кеS жайылып, оныS «Диуани Хикмат» («ДаналыK жайындаCы кітап») атты діни ™леSдер жинаCы к™не т_ркі тілінде жазылCандыKтан, жергілікті халыKKа т_сініктілігі арKасында талай м‰рте Kайта к™шіріліп, бірнеше рет басылCан... Бaл сияKты уаCыздыK ™леSдерініS философиялыK ж‰не діни-мисттикалыK мазмaны, ондаCы жаKсылыKKа, ‰ділеттілікке шаKырCан _нмен aласады, халыKтыS KайырымдылыK сезімін ояту, оны басKа діндегілермен жауласудан саKтандырумен Kатар дін иелерініS ашк™здігін, зaлымдыCын ‰шкерелеумен жалCасып жатады. Ахмет ЯссауидіS ™леSдері Kaнды ‰деби ескерткіш, кейіннен KазаK халKыныі Kaрамына енген KыпшаK, оCыз, KарлыK сияKты к™не т_ркі тайпалары зерттеудіS к™зі болып табылады. ХалыK аSыздарында Т_ркістандаCы ‰улиеніS аруаCын атаKты Kолбасшы, б_кіл ШыCысты тітіренткен АKсаK ТемірдіS айрыKша сыйлап ™ткені айтылады. ОныS ‰мірімен Ахмет Яссауи Kайтыс болCаннан екі ж_з жыл кейін Kирап бітуге таянCан кішкене Cана мазардыS орнына, д_ние ж_зілік с‰улет ™нерініS белгілі ескерткіші орнатылды. ТемірдіS ™мірін Зафарнама, «ЖеSіс кітабы» авторы Шараф-ад Дин €ли Мазди растайды. ЕскерткіштіS салынуын оныS Ахмет ЯссауидіS Kабырына зиядат етіп KайтKан 1397 жылдыS аяCындаCы оKиCалармен байланыстарыды. «ЖеSістер кітабында» Темір, сол жылы Яссыда болCан кезінде, мaнда ™зіне Kарайтын елдердіS тегінде Ахмет ЯссауидіS атына лайыK з‰улім Cимарат салу жайлы жарлыK берген еді делінеді. Ол ислам дінініS даSKын асыруда, оныS кеS таралуына, аса _лкен ™лкен басKаруды жеSілдетуге тиіс болCан. ХІV CасырдыS аяCында бaл к_мбез біткен соS €мір Темір к™реген €зірет СaлтанныS Kорын aйымдастырып, ™зі арнайы Kол Kойып бекіткен. Дегенмен, JазандыKтыS ішкі есіктерініS біріндегі халькаCа жазылCан «1394-1395 жылдар» ТемірдіS ™зі белгілеп берген. Бaл – CимараттыS басKа б™ліктерініS кіндігі. Темір уйдіS ішкі с‰ні мен салтанаты Kалай болуы керегтігін де айтKан. «Jолхаты» (грамота) жазылCан. «Jолхатта» €мір Темір к™регендікпен жаSа біткен Cимарат туралы «ешKашан да, Kандай болCан жаCдайда да сатуCа, жекеменшік секілді aрпаKтан-aрпаKKа уаKытша немесе т_бегейлі біреуге беруге болмайтынын Kатты ескерткен». BимараттыS кіре беріс есігініS ішкі маSдайшасында Kазірге дейін жаKсы саKталCан жазудан мынадай с™здерді оKуCа болады: «Бaл ‰улие мекен алла таCаланыS рахымы жауCан падиша €мір-Темір К™регенніS жарлыCы бойынша орнатылды... Алла таCала оныS ‰мірініS Cасырлар жасауына н‰сіп етсін!» Jожа Ахмет Иассауи кесенесі талай Cасырдан бері мaсылманшылыKтыS алтын бесігі болып келеді. Оны б_кіл KазаK жaрты, т_ркі ‰лемі ерекше Kасиет тaтады.Jожа Ахмет Иассауи кесенесі – т_ркі ‰лемініS рухани орталыCы. JорыK – мaражай алып жатырCан жердіS жалпы к™лемі 90 га. JорыK – мaражай Jожа Ахмет Иассауи кесенесімен бірге ^лкен Kылует (жер асты мешіті, XII C.), Сегіз Kырлы кесене (XIV-XVI CC.), `лыKбектіS Kызы, €білхайыр ханныS зайыбы РабиCа Сaлтан Бегім кесенесі (XV C.), ШыCыс моншасы (XVI-XVII C.), Есімхан кесенесі, Жaма мешіті т.б. археологиялыK, тарихи, с‰улет ж‰не бейнелеу ™нерініS _здік ескерткіштерін Kамтиды. JорыK – мaражай Kaрамына кіретін 20 жуыK археологиялыK, тарихи ж‰не с‰улет ескерткіштерін Kайта Kалпына келтіру ж‰не оларды ашыK аспан астындаCы музейге айналдыру «Казреставрация» РеспубликалыK мемлекеттік к‰сіпорны атKаруда. Ахмет Яссауи ескерткіші – Орта Азия мен JазаKстандаCы біздіS занамызыCа дейін саKталCан еS з‰улім к_мбезді, Kыштан соCылCан Cимарат. ОныS к™лдененеSі – 46,5 м, aзындыCы – 62,5 м. СыртKы к™рінісі симметриялы жинаKы келген бaл KaрылысKа _лкенді-кішілі 35 залдар мен б™лмелер сыйып тaр. ОлардыS барлыCы бір-бірімен Kос Kабатты 8 д‰лізбен ж‰не ‰р т_рлі ™тпелі баспалдаKтармен жалCасып жатады. Ахмет Яссауи CимаратыныS KaрылымындаCы таCы бір ерекшелік: JазандыKты KоршаCан блоктар-залдар мен б™лмелер к_мбезді мызCытпай aстап тaратын тіреу (контрфорс) іспетті. JабырCаныS KалындыCын белгілегенде де _йдіS берік тaруы к™зделген. BимараттыS павильондарда б™лінуі олардыS ‰рKайсысыніS салмаCы ™зіне т_сіру ниетінен туCан. ^йдіS KаSKасы т_рліше KиюластырылCан доCа немесе к_мбез т‰різді элементтерден Kaрылады, бaл ‰діс кейін Орта Азия мен JазаKстан архитектурасында одан ‰рі дамытылды. Б™лмелердіS ішкі т™бесі мен кіші к_мбездеріненбастап, _йдіS барлыK б™лігі т™рт бaрышты, сапалы к_йдірілген 25х25х5 см ж‰не 26х26х6 см, Kыштан KалаSCан. Бaларды бір-бірімен байланыстыру _шін (Cаныш) ерітіндісі пайдаланылCан. Аса мaKиятпен жасалCан Kaрылым, CимараттыS жалпы схеманынS д‰лдігі, Kaрылыс материалдары мен жaмыстарыныS сапалалыCы _йдіS Cасырлар бойы тапжылмай мыCым тaруын Kамтамасыз еткен. Темір д‰уірініS с‰улет ™неріне сай ескерткіш геометриялыK ™сімдік іспеттес ою-™рнектермен ж‰не жазу-суреттермен безендірілген. Тепе-теSдіктіS кемелденген с‰тімен ерекше к™з тартатын сол жаK Kанат сол кездегі с‰улетші-Kaрысшылар талCамыныS жоCары д‰режеде болCандыCын танытKандай. Сол жаK KабырCаныныS _йлесім тапKан тaстары сaлу иіндер мен с_беленіп, бояуы KаныK ™сімдік ™рнектерімен безендіріліп алты Kырлы майоликалы таKшалармен тысталCан. Б_йір жазыKтары (батыс ж‰не шыCыс) т_рлі т_сті к_йдірілген ‰шекейлі Kыштармен к™мкерілген. К™гілдір таKталармен ™рілген геометриялыK ™рнектер (гирих) ™те айKын, бояу ренініS _йлесімен айнла KоршаCан н‰зік сызыKтар шашыратпай тaтас композицияCа _ндестіріп тaр. BимараттыS оS жаK порталы б™лігініS басKа KабырCаларыныS биіктігі 13 метр келетін жоCары жаCында екі 2,5 м келетін эпиграфикалыK басKaр берілген. Ол Kaран сурелерінен тaратын с™здер геометриялыK ™рнектермен _йлесім тапKан. JабырCалардыS т™менгі жаCы бес-бaрышты Kыш таKшаймен Kаланып, жaлдыз іспеттес ™рнектермен к™мкерілген. Ескерткішті тaрCызCан шеберлер ™здері KарастырCан архитектуралыK ж‰не KaрылымдыK шешімдері к_мбездіS ішін сталактиттермен KабырCа ‰шеке‰лерімен _йлестіре білген. Bимарат негізгі орталыK зал болып табылатын KазандыKтыS айналасына топтасKан ‰р т_рлі маKсатта бірнеше жайлардан тaрады. Бaл – Ахмет Яссауи бейіті немесе KабырCахана, асхана Kызметшілер б™лмелері. JазандыK – комплекстегі еS с‰улет зал. Бaл диаметрі 18,2 метрге жуыK шар конус формалы асKаK к_мбезден жабылCан. ЯCни жобалыK шешімдерге сай келеді. JазандыK KабырCаларыныS д‰л т™бесінен aштары т™мен т™нген Kатпар-Kатпар сталактиттер биіктігі 39 метрлік аK к_мбезге барынша сaлу, мейлінше асKаKтыK к™рік беріп тaр. ЗалдыS наK ортасында аSыз бойынша Т_ркістаннан 25 шаKырым жердегі JарнаK KыстаCында жеті металдыS Kосындысынан KaйылCан алып тай Kазан тaрCан. BимаратKа кірер бас KаKпаCа Kарама-Kарсы т™ргі бетте (JазандыKпен зиратханадан сон) Kабірхана - Ахмет ЯссауидіS бейіті орналасKан. Бaл т™рт бaрышты (7,5х7,5 м), KабырCаларында таяздау Kуыстары бар кеS б™лме. ОрталыCында аK-жасыл тастармен (3,25х1,2х2,2) тысталCан биік саCана тaр. Кезінде бaл жерге ешкім жіберілмеген. JабірханаCа кірер босаCада Cана Kaран оKылатын болCан. Мешіт CимараттаCы Kaрылысы, наKыш безендерімен аса тартымды. ЖоспардаCы кейпі т™рт бaрыштылау (6,4х9,4 м), жарыK т_сетін к™здері мол к_мбезден тaрады. МешіттіS ішкі интерьері де арнайы ізденістен туCан. КеS иыKтыC с_йір aшты иіндермен тaтасKан, Kырлы сталактиттермен жабылCан, алты aшты ™рнектермен геометриялыK д‰лдікке ™рілген. МешіттіS михрабы (Мекеге баCышталCан мешіт иіні) KaбылаCа KараCан иіні негізінен к™гілдір ренде оюланCан. Мaнда тік-т™рт бaрыштар мен _шкір иіндердіS к™гілдір ™Sіндегі жазулар сан алуан реSді ™сімдік ™рнектермен сабаKтасып жатыр. Алтын т_сті бояуларын шуда жіптей иірімі к™зге шалынады. Міне, осындай ™рнек KоюлыCы мен ізденісініS сол архитектурамен жымдаса с_беленуі таCы да Темір д‰уірін заманына саяды. ^лкен ж‰не Кіші АKсарай деп аталуына сай екі залдан тaрады. Кітапхана, KaдыKхана ж‰не ™зге б™лмелері екі Kабатты иіндер болып салынCан да, ™зара баспалдаKтармен жалCасып жатыр. XVI-XVIII Cасырларда, Т_ркістан Kаласы `лы ж_з, Орта ж_з хандарыныS орталыCына айналCан шаKта, осы АKсарай хана сарайы ретінде пайдаланылCан. Кітапхана, Кіші АKсарай секілді KазандыKтыS екінші иыCынан яCни батыс б™лігінен орын алCан. Ал, KaдыKхана мен асхана кіре беріс KаKпаныS екі Kанатында. Ахмет Яссауи мавзолей-мешіті мейлінше тамаша Kол ™нер шыCармаларыныS _лкен бір Kоймасы іспеттес. М‰селен, Kазандар, Kaйма майшамдар, шыраCдандар, _лкен ту, алтын-к_міс жалатылCан, аCаш оюмен ‰рленген _лкенді-кішілі есіктерді айта аламыз. Тай Kазан – бірлік пен KонаKжайлыK символы. ОныK диаметрі – 2,4 метрде, салмаCы – екі тонна. JазанныS к™лемі кеS болуы к™не т_ркі тайпаларыныS діни сеніміне байланысты – Kазан ернеуі т_реген тaрCан кісініS иегімен тaстас болуCа тиіс деген aCымнан туCан. Тай KазанныS _стінгі жиегіндегі _ш Kатарлы белбеулі безендер сан алуан ™сімдік іспеттес ою-™рнекпен наKышталCан да к™не араб жазуларымен толысKан. Бірінші KатардаCы жазулар Ахмет Яссауи ескерткіші _шін су Kaйылатын Kазан ретінде ТемірдіS сыйCа тартKанын айтса, ортаSCы Kатарда «МерейіS _стем болсын!» ж‰не «1399 жылы» Тебриздік шебер Абду-л €зиз ибн ШарафуддинніS соKKаны жайлы жазылCан. Ал, т™менгі белбеуде «Алла-аKбар» деген Kорытынды бар. JазаK KaлаKтары Лотос Kауызы іспеттес шыCыSKы д™Sес боп біткен. 1934 жылдан бері бaл тай Kазан ЛенинградтаCы (Kазіргі Санкт-Петербург, Ресей) мемлекеттік Эрмитажда саKталанCан. БылтырCы жылдары KазаK _кіметі бKл тай Kазанды мемлекетімізге оралдырды. ТаCы да ТемірдіS сыйы шыраCданныS с_белі тaлCасы, ™сімдік тектес н‰зік ™рнектердіS с‰нді жарасымы, алтын-к_міс жалатылCан жазулар бaйымCа Kайталанбас тaтастыK сыйлаCан. МaндаCы жазулар 1397 жылы Изуддин ибн Таджуддин шебердіS жасаCандыCын баяндайды. Мейлінше жоCары сауаттылыKтан н‰зік к™ркемдік талCамнан туCан CимараттыS барлыK есігі, ‰сіресе KазандыK пен Kабірхана KаKпаларына, еS таSдаулы аCаштар іріктелген де ол с_йекпен наKышиалCан. Есіктер мен ке»бір с‰улет б™лшектерінде д‰ст_рлі KазаK ою-™рнектерініS сарыны сезіледі. Ахмет Яссауи Cимараты Темір д‰уірініS айтулы т™рт ескерткішінен, олар – Шахрисябздегі АKсарай, Доруссиядат (Темір ‰улетініS зираты), СамаркандтаCы Бибі ханым мешіті, бізге жеткен жалCыз Kaрылыс екендігімен де Kымбат. ОныS композициялыK ауKымдылыCы, пропорциялыK ™лшемніS д‰лдігі, KaрылымдыK шешімініS aтKырлыCы, бaCан Kоса, мейлінше бай безендірілуі XIV CасырдыS аяCы мен XV CасырдыS басындаCы Орта Азия с‰улет ™нерініS с_белелігінен сыр шертеді. Сондай-аK, ол ™зінен бaрынCы Kараханидтер д‰уіріндегі Kaрылыс ™нерініS сол кезде Kалыптаса бастаCан кейбір ерекшеліктерін бойына сіSірген. Бaл ескерткіштіS JазаKстан мен Орта Азия с‰улет ™нері тарихында алар м‰н-маSынасы жоCары. Талай Cасырлар бойы Kaрылыс м‰дениетіне _лкен _лгі боп келгендігі де рас. 1978 жылы Ахмет Яссауи архитектуралыK комплексі музей болып ашылды. Музей экспозициясы ескерткіштіS Kaрылымы мен безендірілу ерекшеліктермен, ежелгі Т_ркістан Kала Kaрылысымен, JазаKстан жеріндегі жазба м‰дениетініS тарихымен, KазаK халKыныS Kол-™нерімен таныстырады.

Заголовок 115