технологическая карта урока по тувинскому языку на тему

5-ки класска тыва дыл кичээлиниң технологтуг картазы. Эртем башкызы - Дамба Р.О.Темазы: Чүве адының утказы болгаш грамматиктиг демдектери
Кичээлдиң хевири: проект кезектерин ажыглаан чаа билиг ажыдыышкынының кичээли.
Сорулгалары:
Ѳѳредиглиг сорулгазы –1)Чуве адының дугайында билигни бээри; 2) бодунуң бодалын аас-биле шынзыдып билиринге хевирлээр; 3) чуве адын сѳзуглелден тывары, морфологтуг демдектерин чугаалап билиринге хевирлээр.
Сайзырадылгалыг сорулгазы -1) Деңнеп , аңгылап, туңнеп билирин; 2) материалды хайгаарап, херек медээни бодунга үндүрүп билири; 3) бѳлүкке ажылдап билирин чедип алыр.
Кижизидилгелиг сорулгазы - 1) Тѳрээн дылынга ынакшылды, ону чарашсынып, чоргаарланырынга хевирлээр; 2)улустуң аас чогаалының байлаан бодунуң амыдыралынга ажыглап билиринге кижизидер.
Уругларның чедип алыр билиглериЧаа чүүлдү билип алыры: Чүве адынга хамаарышкан чаа терминнерни, дүрүмнү, чүве адын сѳзүглелден тып билирин ѳѳренип алыр;
Метапредметтиг: Тыва дылда терминнерни орус дылче очулдуруп билир; улустун аас чогаалын амыдыралынга ажыглап билир;
Бот-тускайлаң: кичээлдиң темазын тодарадырда эге класстарга алган билиинге даяныры; бодунуң бодалын аас- биле илередип, тодарадып, сайзырадып, бѳлүкке ажылдап билири;
Харылзаалыг: эжин дыңнап билири, чугаалап турар медээни ѳске кижиге тода дамчыдып бээри.
Ажыглаар арга, методтар:
шинчилел ажыл, хайгаараашкын,беседа, бот-ажыл;
Дедукция аргазы (дүрүмнерден чижектерже), индукция аргазы (чижектерден түңнелче)
Ажыглаан технологиялар: кадыкшыл камнаар технология, информас-коммуникативтиг, проект.
Даянган принциптер: ѳѳредиглииниң, медерелдииниң, кѳргузуглуунуң, дес-дараалашкааның.
Дерилгези:номнар,үн бижиткен ыры,тренажёр оюннар, чурук, компьютер, презентация.
Кол алыр билиглери: чүве ады, грамматиктиг утка, этимология, тодаргай, туугай чүвелер аттары.
Башкының ажыл чорудулгазыѲѳреникчиниң ажыл чорудулгазы1.Чаактар дузазы-биле мендилежири. Бодун таныштырарыШупту чаактары-биле мендилежир2. Уругларның сонуургалын оттурары (мотивация)
Уруг-чаштар, бичии тѳлдерУгаанныг бооп, эрес болзун!
Бурунгунуң соон салгап,
Буянныг бооп ѳзер болзун!
- Кымга турааскаткан одуруглар-дыр, уруглар?
Бистерге.
Угаанныг болгаш эрес, идепкейлиг киржирин, эки кижилер бооп ѳзерин йѳрээп турар.
Бо дээрге тыва улустуң йѳрээл-күзээшкин сѳстери-дир.
3. Чаа билигни бээринче киирери (актуализация)
- Бис бо кичээлде кончуг солун чугаа кезээниң дугайында ѳѳренир бис, уруглар. Кандыг чугаа кезээ дээрзин силер боттарыңар тывар силер.
Клазывыстың иштин долгандыр кѳруптээлиңер. Чүлер бар-дыр?
Кымнар бар-дыр? Самбыра,чечектер, эжик,сонга,чурук,парта, кыдырааш, карандаш…башкылар, аалчылар…
Бо бүгү адаан чүүлдеривис кандыг айтырыгларга харыылаттынып чоруур-дур, уруглар? Кым? Чүү? Кымнар? Чүлер?
Ам сактып кѳѳлүңер,эге класстарга кандыг чугаа кезээ бо айтырыгларга харыылаар ийик? (Эр-хейлер) Чүве ады.
4. Чаа теманың тайылбыры (Слайд 1)
- Бо кичээлде кандыг сорулганы чедип алыксап тур силер уруглар?
Чуве адынга хамаарыштыр эге класска алган билииңерни туңнеп кѳѳлуңер, уруглар.
Чуве ады чүнү илередип чоруурул? (Слайд2) Чуве адының дугайында…
Грамматиктиг демдектериниң дугайында…
Чувелерниң адынЧуве ады чүлерге оскерлип чоруурул? (Слайд3) Саннарга Чангыстың, хѳйнуң1 болук ч.с. сос адаарга, оске болук х.с. оскертирТыва дылда каш падеж барыл? Орус дылда? (Слайд4) Падежтерге,тыва дылда 7,орус дылда 6
Удавас кандыг улуг байырлал кел чыдарыл, уруглар?
Кандыг чылды үдеп, кандыг чылды уткуп алыр ийик бис? Шагаа
Аът чылын үдеп, хой чылын уткуур(Аът, хой деп состерни падежтерге ѳскертир, орфограммалар-биле ажыл )
Ам дараазында состерже кѳрүптээлиңер (Слайд5)
Кандыг болуктерге чарар бис (Слайд 6, дурумнери)
Эрзин, Нарын, Морен, Кызыл-Сылдыс, Бай-Даг, Качык -хуу ч.а.
Суур, кожуун,топ - ниити ч.а.
Дүрүмүн чугаалаар.
Авамның аржыылы, клазымның башкызы, эжимниң ному
Аржыыл,… кымга(чуге) хамааржып турарыл?
Авамга,клазымга,эжимге Чүзү? деп айтырыгга харыылавышаан хамаарылга хевиринге ѳскерлип чоруур.
Түңнептээлиңер, уруглар.
Ч.а. чүнү илередип чоруурул?
Чүлерге ѳскерлип чоруурул?
Чүве адының саннарга , падежтерге, хамаарылга хевиринге ѳскерлирин, хуу, ниити болурун чуве адының грамматиктиг демдектери деп адаар. Чүвелерниң адынСаннарга,падежтерге, хамаарылга хевиринге ѳскерлир, хуу, ниити болур.
5. Проблемалыг айтырыгны тургуспушаан, чаа теманы билиндирери. (Слай 7-дүрүм-биле ажыл)
5.1 «Тодаргай чуве аттары долгандыр турар делегейде хол-биле тудуп, дээп болур, кижиниң караанга костур, кулаанга дыңналыр, думчуунга чытталып кээр чүүлдерни илередир.Чижээ: шугум, тон, даг,дилги,чугаа, аялга,чыт»
«Туугай (абстрактылыг) чуве аттары кижилернин аразында харылзааларны, сагыш-сеткилиниң байдалын,угаан медерелиниң ажылын илередир. Чижээ: найырал, бүзүрел, ѳѳрүшкү, муңгарал, бодал, ынакшыл»
Тодаргай, туугай ч.а. база грамматиктиг демдээнге хамааржыр. (Слайд8) Чажыт үлегер домакты тывар:
«Эжишкилер …
Эртине … тургузар» (найыралы -туугай, дагны-тодаргай)
5.2. Чүве ады бүрүзү аңгы-аңгы уткалыг темаларлыг боор.
1.Класста ѳѳреникчилерниң аттарын адаар,
Ѳѳреникчи, уруг, оол2. Инек, угу,кас,шортан3.Шиви, шагар-оът,терек4.Кочал,эжик,аптара,тавак
5.Мѳнгун,алдын,чес,дой,чугай
6.Чаъс,булут,хун,ай,хат
7. Чыргал-Хаан, Хѳндей, Дагылды, Тѳре-Хѳл(слайд-биле ажыл) Уруглар тыварга слайдыда коргузуп турар1.Кижилерниң хуу, ниити аттары2.Черлик,азырал дириг амытаннар
3.Үнүштер,ыяштар
4.Эдилелдер
5.Бүдүмел чувелер аттары6. Бойдустун болуушкуннары7. Черлер, даглар, хемнер, хѳлдер аттары6.Аялгалыг чапсар- Бо ырыда кандыг чуве аттары бар-дыр, уруглар? Чечектер аттары: роза, шенне, мак, василек
Кижилерниң хуу аттары: Рома, Мерген, Долума7.Быжыглаашкын кезээНом-биле ажыл. Мергежилге-215
Словарьлыг ажыл:
Хомут - тергелээр аътка мойнунче кедирип алыр херекселОгланай - тергелиг, шанактыг аъттын кыдыгларында ыяштарын быжыглаар баг
- Улегер домак, тывызык, - ниити ады чул, уруглар? Кандыг чувелер аттарыл?
(Слайдыда аът чуруу)
- Аът дугайында улегер домактардан болуктер аайы-биле бижиптээлинер. (уени бээр)
- Чүве адының дугайында алган билиглеривисти бо оюн-биле хынаптаалы. Уруглар билири- биле тайылбырлаар-Тыва улустуң аас чогаалы-Тодаргай.
1.Эки кижээ эш хой,
Эки аътка ээ хой2.Ада ѳлур-оглу артарАът ѳлур-баглааш артар3.Хоюган аъттың кара коску,
Кортук кижиниң кулаа дыыжы.
4.Харам кижээ эш ырак,
Чоржаң аътка чер ырак5.Эртежи кижи
Эзерлиг аътка таваржыр.
6.Ада турда ,чон таныыр,
Аът турда чер кѳѳр.

(эки ажылдаан бѳлукту демдэглээр)
- Уруглар, бѳгун бистин кичээливисте Аксагалдай кырган-ачай келген-не болгай. Ол силерниң эки идепкейлиг ажылдап турарыңарны кѳргеш ѳѳруп, амырап тур. Ынчангащ ол бодунуң онаалгазын силерге кылдыртыр деп шиитпирледи. Кылып шыдаар бис бе?
- Аксагалдай деп аттын иштинден чуве аттары тывар.
Чижээ: сал…
- Аксагалдай кырган-ачай силерге бажыңга кылыр даалганы арттырып каан, бижип алыылыңар уруглар, чогаадыг-тоол«Бир-ле черге чүве ады чурттап чораан…» Ийе.
Сал,кас,салаа, саглай,лаа,аал,даай,кадай,ай, даг,дагаа,ай,аас…
8. Түңнел кезээ (Рефлексия)
- Кичээлди сонуургадыңар бе, уруглар?
- Бо кичээлде чаа чүнү билип алдынар?
- Кичээлдин кайы кезээ сенээ солун болду?
- Бодуңнуң бѳлүүнге кандыг демдекти салыр сен?
- Кичээливистиң эгезин чуден эгелээн ийик бис? (йѳрээлче эглир). Силер бѳгун угаанныгбайлар, эреспейлер болдуңар бе?
Эр-хейлер, уруглар. Менээ база силер биле ажылдаары дыка солун болду. Улуу-биле четтирдим.
Уругларның харыылары.
- Йѳрээл сѳстер - биле.
- Ийе 5-ки класска тыва дыл кичээлинин технологтуг картазы.