?лы Отан со?ысы рухани-патриотты? т?рбиелеу
`лы Отан соCысы батырлары ж‰не олардыS т‰лімінде рухани-адамгершілік пен патриоттыK т‰рбиелеу.
Рамазанова Айгерим Мырзагалиевна
Качир ауданы, БайKоныс жалпы орта білім беру мектебі
1941-1945 жылдардаCы `лы Отан соCысы – XX CасырдыS жаSаша тарихыныS маSызды параCы. БіздіS санамызда ол шексіз KайCы мен KасіреттіS Kaнымен Kол жеткізген, aлы ерлік пен жеSістіS белгісіндей. Бaл адамгершілік ар-намыс ж‰не т‰уелсіздік _шін болCан соCыс.
`лы Отан соCысы туралы естеліктерді саKтау – ‰рі Kарай дамудыS негізі.Тарихты aмытпау ж‰не оны маKтан ету – aлт абыройыныS негізі, оныS aлттыK м_дде, KaндылыKтар мен идеяларын ж_зеге асырудыS Kабілеттілігі. `лы Отан соCысы – бізбен Kатар ™мір с_ріп жатKан ата-бабаларымыздыS, ‰желеріміздіS рухани жеSісі, ол жеSіс болмаса, біз де, біздіS Отанымыз да болмас еді.
`лы Отан соCысыныS жеSіспен аяKталCанына да 70 жыл ™тті. Бaл сол кездегі кеSес халKыныS ерж_ректілігі мен т™зімділіктерін паш ететін, тарихта м‰Sгілік Kалатын к_н. Бaл к_нді соCыстыS алCы шептерінде KайсарлыKпен шайKас ж_ргізіп, ерліктіS сан _лгісін к™рсеткен ардагерлер тойлайды. Бaл мейрамды ™здерініS тылдаCы Kажырлы еSбегімен жеSісті шыSдаCан, станоктыS Kасынан, егін даласында, к_ні-т_ні мал баCып, тынымсыз жaмыс істеген жaмысшылар, ауыл адамдары тойлайды. Бaл мейрамды біздіS аяулы да даSKты ‰йелдеріміз - ™здерініS ‰келерін, ерлерін, aлдарын ж‰не с_йіктілерін к™зінен жасы сорCалай ж_ріп т™зімділікпен к_ткен, олардыS орнын жоKтатпаCан аналар мен жaбайлар, KалыSдыKтар мен Kыздар тойлайды. Бaл мейрамды ™здерініS ‰келері мен аCалары Kанын т™гіп, жанын Kиып баKытты ™мірін Kамтамасыз еткен `лы жеSістіS Kaрдастары тойлайды. `лы ЖеSіс к_ні елі мен жері _шін жанын пида еткен, туCан-туысKандарына, жаKын-жарандарына, туCан жеріне, ауылына оралмай KалCан Kаkарман ерлерді б_кіл елі болып еске т_сіреді.
`лы Отан соCысы халKымызCа т™нген еS ауыр к_ндер болды. Т™рт жыл, 1418 к_н мен т_н бойы ™з жері мен отаны _шін, келешек aрпаK _шін жан Kилы соCыс ж_ріп жатты. Бір к_шке жиналCан орыс пен т‰жік, грузин мен белорус, KазаK пен украин Kарсы алдындаCы жауCа алмас Kамал болып жaмылды...
JазаKстандыKтар соCыстыS алCашKы с‰тінен батыс шекарада жаумен шайKасKа KатысKандардыSарсында да, Берлинде Рейхстаг _йіне шабуыл жасап, ту тіккендердіS Kатарында бар еді. Еліне паналы KорCан болCан батырлардыS, халыK KаkармандарыныS ™негелі ™мірлерін еске алу, оларды болашаKKа aрпаKтарымызCа жарKырата _лгі ету біздіS борышымыз. «Ер тарихы – ел тарихы» -дейді халKымыз. `лы Отан соCысында ерлік к™рсетіп, жеSіске _лес KосKан аCаларымыздыS ™мірін жастарCа _лгі етіп, оларды отанс_йгіштікке т‰рбиелеуіміз Kажет.
Jазіргі к_ні жас aрпаKKа адамгершілік, азаматтыK ж‰не патриоттыK т‰лім-т‰рбие беру ісін кешенді, ж_йелі т_рде ж_зеге асыру негізгі м‰селелердіS бірі болып тaр. Осы м‰селені шешуде жас aрпаKты патриотизмге, азаматтыKKа т‰рбиелеу ж_йесін Kaру KазаKстандыK педагогиканыS басты проблемаларыныS бірі болып саналады. JазаK совет энциклопедиясында «патриотизм дегеніміз грек тілінен аударCанда отандас, Отан,, туCан жер, отанCа дегенс_йіспеншілік, бойындаCы к_ш Kуаты мен білімін Отан игілігі мен м_ддесіне жaмсау, ана тілін, елініS ‰дет-Caрпы менд‰ст_рін Kaрмет тaту сияKты патриотизм элементтеріерте заманнан Kалаптаса бастайды», деп к™рсетілген. [1]
JазаK ел басына к_н туCанда жалCыз жанын Kу ш_берекке т_йген жауынгер халыK болCан. `лан байтаK даласыныS бір тaтам жері _шін KорKу деген сезімді ж_регінен жaлып алып тастаCан. Тіпті арыCа бармай-аK кешегі `лы Отан соCысыныS ‰лі сарCайып _лгермеген Kатпарлы параKтарына _Sіліп KарасаK KазаKтардыS Kанды KырCында KаймыKпай соCысKанына аныK к™зіміз жетеді. ОCан мысал айKас алаSдарында ™шпес ерлік жасаCан ж_з KазаKтыS (еS соSCысын арада 50 жыл ™ткен соS Бауыржан Момышaлы алды) КеSестер ОдаCыныS батыры атаCын алCанын айтсаK та жетеді. Бaны сол кездегі 2,5-3 млн. KазаKKа шаKKанда басKа халыKтардыS алдына шыCып кетеді екен. ЕрдіS ері шыдайтын жаSбырша жауCан оK пен Kарша бораCан бомбаныS арасында олардыS н‰зік ж_ректері тасKа айналып, г_л Caмырлары ажалдыS Kанды тырнаCына ілікті. Сол бір сaрапыл жылдары KазаK халKы ™зініS Отанына, жеріне деген патриоттыK сезімін, aлттыK маKтанышын д‰лелдеді. 500 ден аса жерлестеріміз, оныS ішінде 96 KазаK КеSес ОдаCыныS Батыры атаCын алды
РуханилыK адам ‰рекетініS оныS болмысыныS барлыK жаCын Kамтиды. Рухани KaндылыK адамзат болмысы мен іс-‰рекетініS барлыK жаCын KамтитындыCын жоCарыда к™рсеткендей, ол патриотизм сезіміненде тыс Kалмайды. Патриотизм – халыKтыS т‰лім-т‰рбиелік д‰ст_рде ж_ргізілген aлттыK т‰рбие негізінде Kалыптасып, тектілікке жеткізер рухани KaндылыK, адам мен KоCамныS алдына жеткізер киелі Kасиеті. `лы Отан соCысы жылдары да біздіS еліміздіS Kанымен жазылCан Kиын да, Kасіретті жылдар тарихы еліміздіS м‰Sгіге aмытылмас KaндылыCы, ™мірлік т‰жірибесі. Осы отты жылдардаCы ерлік, батырлыK к™ріністері арKылы патриотизмге т‰рбиелеу,жас ™рпаKты отанс_йгіштікке ™з тарихын, Kайраткерлерін Kaрметтеуге баулу шаралары ™ткізіледі. Ол халыKтыS м‰дени-этникалыK тектестегі тарии оKиCаларын _немі еске алу, халыKтыS рухани KaндылыKтарына адалдыKты саKтау, aлттыK батырлар мен кемеSгерлерді Kaрметтеу н‰тижесніде пайда болады. JоCам Kайраткері, философ А. Айталы aлттыK патриотизмніS б_гінгі жастар тaлCасын т‰рбиелеудегі зор м_мкіндігін «`лттану» атты монографиясында жан-жаKты с™з етеді. [2]
СоCыстыS бірінші к_нінен бастап отанды жаудан KорCау жолына ерлермен Kатар ‰йел адамдар да тaрды.1941 жылдыS 18 маусымы к_ні «Правда» газетінде КеSес ОдаCы ‰йелдеріне _ндеу жарияланды. Онда «Гитлеризмнен асKан ‰йелдіS жауы жоK...Фашизм Европа елдерініS ‰йелдеріне, оларды aлдарынан, к_йеулерінен, ‰келерінен айырып, _лкен KайCы ‰келді...» [3]
РеспубликаныS партия, комсомол ж‰не ‰скери комитеттеріне соCыстыS алCашKы к_ндерінен бастап Kыз-келіншектерден ™з еркімен соCыс майданына жіберу туралы мыSдаCан ™тініштер т_сіп жатты. Кейбір деректерге с_йенсек, Отан соCысыныS майдандарындаCы aрыстарCа JазаKстаннан 6 мыS ‰йел KатысKан. ОлардыS ішінде гвардия лейтенаты, штурман Хиуаз Доспанова, зениттік-артиррелиялыK бригадасыныS KарулыK есеп командирі АKима АKжолова; «Jызыл ‰скер аKиKаты» майдан газетініS Kызметкері Рахима Жанбекова; медицина KызметініS капитаны Мариям Сырлыбаева; радистер Орынкеш Мысырова, Ш‰кір Ботаханова, Бикен Садуакасова; барлаушы Р‰хила Ералина, мерген М‰лик‰ ТоKтамысова, танкист Жамал Байтасова, К_лкен ТоKбергенова, Г_лжамила ТалKанбаева, пулеметші Жамил‰ Байсенбаева ж‰не таCы басKалары. Жаумен соCыста к™рсеткен ерліктері _шін еS жоCары атаK КеSес одаCыныS батыры атаCын алCан «шыCыстыS Kос жaлдызы» атанCан KазаK Kыздары €лия МолдаCaлова мен М‰нш_к М‰метова. Хиуаз ДоспановаCа `лы Отан соCысында aшKыш ретінде бірKатар к_рделі жауынгерлік тапсырмаларды орындауда к™рсеткен ерлігі _шін 2005 жылы ХалыK Jаkарманы атаCы берілді. [4]
`лы Отан соCысы жылдары республикамыздыS еS _здік ‰йелдері ордендер мен медальдармен марапатталды. ЖоCары марапат – Ленин орденімен 28 ‰йел, Jызыл Жaлдыз орденімен – 25, «Jaрмет белгісі» орденімен – 196, «ЕSбек ерлігі _шін» медалімен – 400-ден астам ‰йелдер марапаттау Kaрметіне ие болды. JазаKстан ‰йелдері майданCа кеткен ерлердіS орын басып, к_ні-т_ні фабрикалар мен зауыттарда, шахталар мен рудниктерде, колхоздар мен совхоздарда КеSес ‰скерін барлыK керек-жараKпен Kамтамамсыз ету _шін ереS еSбектіS _лгісін к™рсетті. Сонымен Kатар ‰йелдердіS _лесіне эвакуацияланCан отбасыларын KамKорлыKKа алу, жаралы ‰скерді к_ту тиген еді. Майданды азыK-т_лікпен, киім-кешекпен Kамтамасыз етуде олардыS _лесіне тиді. СоCыстыS Kиын да Kыстау алдыSCы кезеSінде ‰йелдердіS Kатысуымен ел экономикасы ‰скери баCытKа к™шірілді. JазаKстан Kаkарман Kыздары аянбай еSбек етіп, республиканыS еSбек ™німділігін _здіксіз арттырып, `лы ЖеSіске Kажырлы еSбегімен _лкен _лес Kосты.
`лы отан соCысыныS ардагері, тарихи-™лкетану мaражайыныS бaрынCы директоры Михаил Кондратьевич ГапонныS жинастырCан м‰ліметтері бойынша, 8 павлодарлыK ДаSK орденініS толыK иегерлері атанCан. Олар Павел Пантелеевич Больбот, Иван Денисович Ворушин, Василий Степанович Орлов, Петр Васильевич Пешин, Григорий Устинович Ткачев, БаKыт Хайдарaлы Хайдаров, Василий Тимофеевич Христенко ж‰не Сапар Рубаев. Сапар Рубаев – І Украина майданыныS 60-шы 302-ші атKыштар дивиязиясыныS KaрамындаCы 232-ші танкіге Kарсы атKыштар дивизионыныS жауынгері, старшина.
JазаKтыS Kайсар баласы Сапар Рубаев 1919 жылы Павлодар Kаласында KазаK отбасында д_ниеге келді. Анадан жастай айырылCан ол мектепке к™пке дейін бара алмады. Тек 1932 жылы Cана он _ш жасар Сапар бірінші сыныпKа оKуCа т_седі. Сапар РубаевтыS еS жоCары солдат марапатыныS – Алтын ДаSK орденініS толыK кавалері екендігін халыKтыS к™бі біле бермейді.
Б_гінде Сапар РубаевтыS Kaрметіне ЗеленстройдаCы ПавлодардыS бір к™шесіне аты берілген. Павлодар KаласыныS Бірінші май алаSында батыр барельефісалынCан стелла орнатылCан. Чуваш мемлекеттік к™ркем™нер мaражайыныS Kорында орыстыS белгілі суретшісі Макаров Василий Макарович слаCан Сапар РубаевтыS портреті салынCан. [5]
БатырлыK пен батылдыKтыS, aлтын с_йіп, халKын KадірлеудіS ерен _лгісін к™рсеткен aлы тaлCалардыS бірі – Бауыржан Момышaлы. АKиыK аKын М.МаKатаевтыS:
Jандай сый тартсам екен, аCа, саCан,
Бір сый бар, аCа саCан тартылмаCан!
`рпаKтар аSыз етіп айта ж_рер,
Сыйдан да он есе артыK даSKын маCан,- деуі хас бастырдыS KазаKпен Kатар м‰Sгі жасайтынын к™рсетсе керек. Бауыржан МомышaлыныS батырлыCы мен дарыныныS тaтасKан сипатынан KазаK ™ркениетініS арCы-бергі тарихындаCы дара тaлCалар д‰ст_рініS жалCасын танимыз. К™сем тaлCалы Kайраткерлігі мен жауынгер KолбасшылыCына шешендік Kасиеті Kоса дарыCан ол KазаK ‰скери Cылымын aлттыK ж‰не жалпы адамзаттыK деSгейде танытты. ОныS бaл еSбегіне туындылары арKылы да KаныKпыз: «ОфицердіS к_нделегі» (1952), «Бір к_нніS тарихы» (1954), «Москва _шін шайKас» (1958), «ЖауынгердіS тaлCасы» (1962), «Генерал Панфилов» (1963), «Т™леген ТоKтаров» (1965), «Jанмен жазылCан кітап» (1991).
Бауыржан Момышaлы – JазаK елі тарихындаCы Kолбасшылар – СалKам Ж‰Sгір, ЖалаSт™с Баkад_р СейітKaлaлы, Абылай хан, €білKайыр хан, Jабанбай, Ж‰нібек т.б батыр KолбасшылардыS ‰скери-жауынгерлік ‰дістерін зердесіне тоKып ™скен, aлттыS елдік, ерлік д‰ст_рлерін тереS сезіммен с_йіп, Kaрметтеп ™ткен халыK перзенті. Бауыржан МомышaлыныS ‰скери CылымдаCы дара тaлCасы, т‰жірибесі, шет мемлекеттер тарапынан KызыCушылыK Kaрметіне ие болды. JазаK халKыныS к™п CасырлыK тарихындаCы арCы-бергі ‰скери-жауынгерлік д‰ст_рлерді ХХ CасырдаCы соCыс мамандарымен aштастыра білген ОтанымыздыS дарынды перзенті – біздіS aлттыK маKтанышымыз. [6]
JазаK халKыныS Kаkарман батыры Бауыржан Момышaлы сынды дара тaлCалар таCылымы арKылы т‰уелсіз KазаK мемлекеттілігін ‰лем ™ркениеті кеSістігінде ныCайта танытамыз. Бaл- біздіS aлттыK-оташылдыK aлы мaратымыз!
Баяндамамды Kорыта келе, KазаK халKыныS намысын KорCаCан батыр да батыл аCа-апаларымыздыS ерен ерліктері ой санамызда тaрып, олардыS батылдыK іс –‰рекеттерінен ™зімізге т‰лім-т‰рбие алып, маKтан тaтамыз. БолашаKтаCы жас aрпаKKа _лгі болар батырларымыз есімі ешKашанда aмтылмас.
€дебиет
«Ешкім де, ештеSе де aмытылмайды»// `лы Отан соCысы тарихын зерделеудегі Kазіргі к™зKарастар» конференция. – Павлодар 2010
З‰кенов J «JaштарлыK пен KайсарлыK» // Коммунизм туы. -1975 мамыр
Нурбекова Г.Д. Женщины Казахстана – фронту. – Алма-Ата: Казахстан1988 -168 с..
Кан Г.В., Шаяметов Н.У. JазаKстан тарихы. ОKулыK. – Алматы, 2007.-264 бет.
Гапон М. Сапар Рубаев// Новое время.-2003. -14 мая.
Тебегенов Т. // «ТаS-шолпан» журналы, №4, 2009 ж.