Cаба?ты? та?ырыбы: Т?рік ?а?анатыны? ??рылуы, дамуы, ыдырауы
ТаKырыбы: Т_рік KаCанатыныS Kaрылуы, дамуы, ыдырауы
МаKсаты: Т_рік KаCанатыныS Kaрылуы, дамуы,мемлекеттік д‰режеге к™терілуі, саяси тарихы,билеушілері туралы маCлaмат беру.
Міндет:
Тарихи оKиCаларды ж_йелеп, жіктеп айтуCа _йрету
Тарихи оKиCаларды KорытындылауCа даCдыландыру
Ізденіске, шыCармашылыKKа,елжандылыKKа баулу, отанCа деген с_йіспеншілікті арттыру ™з ойын жеткізе білу даCдыландыру .
СабаKтыS т_рі: Аралас сабаK
СабаKтыS ‰дісі: оKушыны іздендіру, сaраK-жауап, тірек - сызбалар, кестемен, оKулыKпен жaмыс, топтау, сто,™здік жобалау.
К™рнекіліктер: видео ,слайд, карта, кесте,сызбалар,суреттер
СабаKтыS барысы: I.^йымдастыру кезеSі.
1.ОKушыларды т_гендеу
2.ОKушылар назарын сабаKKа аудару
ІI.^й жaмысын сaрау: Кесте бойынша,
1.Т_рік KаCанатыныS тариKы кімдердіS еSбектерінде айтылады ж‰не Kандай деректерден білеміз?
2.АлCаш Т_рік KаCанатын зеттеген Cалымдар
№
Baламалар
ЕSбектері
1
Рашид ад-Дин
“Жылнамалар жинаCы”
2
Ибн ХордадбектіS
“Жолдар мен мемлекеттер кітабы”
3
Ата-Малик Жувейни
“€лем жаулаушысыныS тарихы”
4
М.JашCари
“Дивани лaCат ат-т_рік”
5
Ж.БаласаCaн
“JaтадCу білік”
6
€.Баkад_р
“Т_рік шежіресі”
2. В.Томсон; Н.Я.Ядринцев; В.Радлов;В.Васильев т.б
III. ЖаSа таKырып 1.Картамен жaмыс
2. Кестемен жaмыс. 1-ші топKа. Т_рік KаCанаты (552-603 ж)
АумаCы
Астанасы
Билеушілері
JоCамдыK Kaрлысы
ЭтникалыK Kaрамы
€лсіреу себептері
Алтайдан бастап, батыста Каспий теSізіне дейіSгі аралыKты алып жатты
Суяб
Бумын
Jара-Еске
МaKан
Тобо
Иштеми
ЖоCарCы билеуші: JаCан
Т_рік KаCанатыныS негізгі Kaрамы т_ркі тілдес халыKтардан тaрды. ОлардыS ішінде басым к™пшілігі теле (тирек) тайпалары Kaрады. Теле-т_рік тайпаларыныS ортаK атауы
-JаCанат ішіндегі Kарама KайшылыKтардан 581 жылы KаCанатта ™зара соCыс басталды -JытайдыS шапKыншылыCынан. Т_рік KаCанаты 603 жылы екіге Батыс ж‰не ШыCыс Т_рік KаCанаты болып екіге б™лінді
Саяси тарихы
БолCан оKиCалар
542 жылы
-«Т_рік» этнонимі Kытай жылнамаларында атала бастады
545 жылы
-Т_рік Kолбасшысына, Kытай елшісі келіп, к™п aзамай екі ел арасында Kарым-Kатынас орнады
552 жылы
-Т_ріктер мемлекттік д‰режеге жетті, Жужан KаCандыCын талKандап Бумын KаCан «елхан» деген атаK алды
552-554 жылдары
-Бумын KаCан Kаза болып оныS інісі Jара-Еске KаCан болды, Jара-ЕскеніS бастауымен т_ріктер ОрхонныS жоCарCы жаCында -Букрат тауларында аварларды екінші рет жеSді
-Jара-ЕскеніS інісі МaKан KаCанныS тaсында жужандар м_лде бас к™тере алмастай болып жеSілді. Осы кезден бастап т_ріктер `лы даланыS ШыCыстаCы Kожасына айналды
570-580 жылдары
Т_ріктердіS шыCыстаCы саяси ыKпалы к_шті болды
555 жылы
-Т_ріктер Арал теSізіне дейін жеткен
-Jытайдан,АмударияCа,Ташкенттен СырдарияCа дейінгі аралыKты жаулап алды
563-567 жылдары
Эфталиттерді жаулап алды
^І C 70 жылдары
-Т_рік KаCанаты Солт_стік Кавказ бен Jара теSіздіS Солт_стік жаCалауына дейін _стемдік етті
^І C ІІ жартысында
-Т_рік KаCанатыныS билігі АзияныS біраз аймаCын Kамтыды
2-ші топKа . ШыCыс Т_рік KаCанаты (682-744 ж)
АумаCы
Билеушілері
JоCамдыK Kaрлысы
ЭтникалыK Kaрамы
€лсіреу себептері
JазаKстан, Орта Азия, ШыCыс Т_ркістан, ОSт Сібір жерлерін алып жатты
JaтылыK (Елтеріс)
JапаCан
Білге
К_лтегін
Тонык™к Kолбасы
ЖоCарCы билеуші: JаCан
Т_ркі тілдес тайпалар
-Білге KаCан мен К_лтегін мемлекетті д‰уірлетті. -Jытаймен тиімді шарттарCа Kол Kойды. 741 жылы -Білге KаCан ™лгеннен кейін KаCанат ‰лсіреп ыдырай бастады.
Саяси тарихы
БолCан оKиCалар
679-689 жылдары
-ШыCыс т_ріктері Jытаймен ж_ргізген соCыстыS н‰тижесінде МоSCолияда ™з мемлекетін Kалпына келтірді
646ж
Тонык™к Jытайда д_ниеге келген
752ж
ТаS империясыныS 50мыS Kолын талKандады, ‰скербасын тaтKынCа алды.
691ж
JaтылыK (Елтеріс) д_ниеден ™тті
709-710ж
Солт_стік Jытай, Енисей KырCыздарын баCындырып,т_ргештерді жеSді.JапаCан Орта АзияныS Kожасы болды.
711ж
Тонык™ктіS тaсында т_ргештерді ™зіне Kаратты
716ж
Білге KаCан тaсында Jытай ‰скерлеріне соKKы берді
686-731ж
Білге,К_лтегін KаCандар Jытаймен соCыста жеSіске жетіп,шекеаралыK саданы жаKсы дамытты.
734жылы
-Білге KаCан д_ниеден ™ткеннен кейін мемлект ыдырай бастады
744-745 жылы
Орхон aйCырлары мен KарлaKтар талKандады.
3-ші топKа. Батыс Т_рік KаCанаты (603-704 ж)
АумаCы
Астанасы
Билеушілері
JоCамдыK Kaрлысы
ЭтникалыK Kaрамы
€лсіреу себептері
Жетісу
ОSт шыCысында: Іле, Шу ™зендерінен бастап
Солт-батысында: Еділ мен Кубан ™зенініS т™менгі аCысына дейін
ОSт-батысында: Тарым, Амудария ™зеніне дейінгі аралыKты Kамтыды
Суяб
ЖазCы ордасы МыSбaлаK
Тардуш (Дато)
Шегу (610-618 )
Тон (618-630)
ЖоCарCы билеуші: JаCан
JаCан сайлау `лыKтыS Kолында берілді.
JаCан руынан шыKKандар-ЯбCу, Шад,Елтебер
ЯбCу-KаCан мaрагері
Шад-тайпа к™семі
Елтебер-ру басы
Сот ісін-бaйрыKтар мен тархандар
Тархан-Kала ‰кімі
Т_менбасы-Kолбасшы
Бектер-жергілікті жердегі KаCанныS тірегі
Селиф-салыK жинаушы жергілікті адамдар атKарды
Jара бaдындар-Kарапайым халыK
Тат-Kaлдар
Будун с™зі-ел, халыK деген маCынаны білдіреді. Негізгі этникалыK саяси aйытKысы-«ОS оK Будун» немесе «оS тайпа»
Нушебилер мен дулуларды-Іле, Шу ™зендері б™ліп тaрды
-Ішкі-талас тартыс. --Jытай империясыныS Kысымы
Саяси тарихы
БолCан оKиCалар
610-618 жж.
-Шегу KаCан билік Kaрды
618-630 жж.
-Тон KаCан билік Kaрды
627 жылы
-Тон KаCан ВизантияCа к™мек беру _шін ™зініS KалыS Kолын аттандырды
630 ж.
-Билік _шін к_рес басталды (дулулар мен нушебилер)
634 жылы
-Нушеби тайпасыныS Kолдауымен Ешбар Елтеріс KаCан билікті ™з Kолына алды
640-657ж.
-Дулулар мен Нушебилер арасындаCы соCыс KаCанатты ‰лсіретті
659 жылы
-Елдегі ™зара тартысты к™ріп отырCан Jытай ЖетісуCа басып кірді Ешбар KаCан KолCа т_сіп соCыста, Kаза болды
699 жылы
-Т_ргеш тайпалары к_шейе бастады
704 жылы
-JытайлыKтармен соCыста т_ргеш тайпасыныS KаCаны ^шлік жеSіске жетті
3. Видео «К_лтегін»
4. СабаKты бекіту: тапсырмалар орындау.
І тапсырма с‰йкестігін тап. БаCалау критериі 5 балдыK
№
СaраK
Дaрыс жауабы
№
Жауабы
1
Т_рік империясы KaрылCан жыл
4
1
Чжоу мен Цин империялары
2
Т_рік империясыныS негізі Kаланды
5
2
МaKан
3
Т_рік империясыныS Kaрылды
2
3
СасанилыKтар
4
МaKан кезінде жылына 100 000 юань т™леген.
1
4
552жыл
5
Т_ріктерге жылына 4000 рим аKшасына теS салыK т™леген
3
5
Бумын
2 топKа тапсырма. С‰йкестігін тап. БаCалау критериі 5 балдыK
№
СaраK
Дaрыс жауабы
№
Жауабы
1
Т_рік KаCанатыныS ШыCыс ж‰не БатысKа б™лінуі
5
1
Jара теSізге дейін
2
ШыCыста шекарасы басталады
4
2
Суй
3
Батыста шекарасы
1
3
VI C.80ж
4
Алым-салыK т™леуден бас тартKан Kытай империясы
2
4
Хинган тауы
5
Саяси бытыраSKылыK басталды
3
5
603жыл
3 топKа тапсырма. С‰йкестігін тап. БаCалау критериі 5 балдыK
№
СaраK
Дaрыс жауабы
№
Жауабы
1
ЖазCы ордасы
4
1
Тон
2
«Он оK будын»
5
2
Суяб
3
АуCанстан мен ^ндістанныS сол-бат. басып алды
1
3
Тархан,бaйрыK
4
Шу бойындаCы орталыCы
2
4
МыSбaлаK
5
Сот істерін ж_ргізген
3
5
Дулу, нушеби
1-топKа тапсырма.ЕсіSе т_сір, кестені толтыру
Jашан?
Jайда? Кім?
Не болды?
552-603жж
Алтайдан Каспий теSізі аралыCы
Т_рік KаCанаты Kaрылды
545 ж
Т_рік KаCаны
Jытаймен бейбіт
байланыс орнатты
563-567 жж
Т_ріктер
Эфталиттерді жаулап алды
552-554
МaKан KаCан
Жужандар бас к™терместей болып жеSілді
VIC. 70ж.
т_ріктер
Солт_стік Кавказ,Jара теSіздіS солт_стік жаCалауына _стемдік етті
2-топKа.ШыCыс т_рік KаCанаты
Jашан?
Jайда? Кім?
Не болды?
679-689
ШыCыс т_ріктері
- Jытаймен ж_ргізген соCыстыS н‰тижесінде МоSCолияда ™з мемлекетін Kалпына келтірді
691ж
ШыCыс т_ріктері
ТаS империясыныS 50мыS Kолын талKандады, ‰скербасын тaтKынCа алды.
716ж
Білге KаCан
Jытай ‰скерлеріне соKKы берді
711ж
Тонык™ктіS
т_ргештерді ™зіне Kаратты
734ж
Білге,К_лтегін KаCандар
Jытаймен соCыста жеSіске жетіп,шекеаралыK сауданы жаKсы дамытты.
3-топKа тапсырма.ЕсіSе т_сір, кестені толтыру Батыс Т_рік KаCанаты (603-704 ж)
Jашан?
Jайда? Кім?
Не болды?
627 жылы
Тон KаCан
ВизантияCа к™мек беру _шін ™зініS KалыS Kолын аттандырды
630жылы
дулулар мен нушебилер
-Билік _шін к_рес басталды
634ж
Ешбар Елтеріс KаCан
-Нушеби тайпасыныS Kолдауымен билікті ™з Kолына алды
659ж
Jытай
Елдегі ™зара тартысты пайдаланып ЖетісуCа басып кірді Ешбар KаCан KолCа т_сіп соCыста, Kаза болды
704ж
^шлік KаCан
JытайлыKтармен соCыста т_ргеш тайпасыныS KаCаны жеSіске жетті
Jорытынды: б_гінгі сабаKтан ‰р топ Kандай аKпарат алCанын пысыKтап,топтыS балдарын санап,белсенді топты аныKтау.€р топ б_гінгі сабаKтан алCан материалдарын т™мендегі кестеге т_сіреді.
1-ші топKа
ШыCыс т_рік KаCанаты
Батыс т_рік KаCанаты
2-ші топKа
Т_рік KаCанаты
Батыс т_рік KаCанаты
3-ші топKа
ШыCыс т_рік KаCанаты
Т_рік KаCанаты
БаCалау:
`йге тапсырма: §23 оKу,хронологиялыK кесте жасау
15