БАШ?ОРТ ТЕЛЕ Д?РЕСТ?РЕНД? ПСИХИК Я?ТАН ??ЕШТ? ?АЛЫШ?АН БАЛАЛАР МЕН?Н ЭШЛ??.

З.Р. Мурзакаева (18-се урта м‰кт‰бенеS башQорт теле уQытыусыkы)

БАШPОРТ ТЕЛЕ Д€РЕСТ€РЕНД€ ПСИХИК ЯPТАН ^ZЕШТ€ PАЛЫШPАН БАЛАЛАР МЕН€Н ЭШЛ€^.

К_Sел с‰л‰м‰тлеге k‰м хис-тойCо тыныслыCы k‰р уSышлы эшм‰к‰рлек ™с™н, шул и[‰пт‰н уQыу ™с™н д‰, м™kим шарт булыуы k‰р кемг‰ аSлашыла. € хис- тойCо проблемалы балалар ни белем k‰м к_некм‰л‰р _Iл‰штерерг‰, ни яQшы сифатлы ижад итерг‰, ни аралашырCа k‰л‰тле т_гел. ШуCа к_р‰ ошондай балалар мен‰н д‰рес алып барCанда психологик яQтан к_Sел торошон беренсе урынCа Qуйыу мотлаQ.
Й‰мCи‰тт‰ QарауkыI, ололар х‰ст‰рлеген‰н, иCтибарынан ситт‰ QалCан балалар девиант k‰м деликвент ™лк‰г‰ Qы[ырыQлап сыCарыла. ШуCа ла б™г™н юлдан яICан й‰ш балалар и[‰бе артQандан- арта. УларIыS аSkыIлыCы арQаkында к_пме QанkыI, агрессив, законCа Qаршы эшт‰р эшл‰н‰. Был социаль боIоQлоQтоS нигеIенд‰ ш‰хестеS т™п сыCанаCы булCан (“мин” концепцияkыныS, _I-_IеSде тойоу, _I-_IеSде контролл‰_IеS формалашмауы саCылCан) хис-тойCоноS _[ешм‰_е ята. Был балалар мен‰н эшл‰_ ™с™н к_п н‰м‰ талап ител‰. БаланыS йомшаQ, т‰ь[ирле к_Sелен ышандырырCа, _IеS‰ й‰леп итерг‰, образдар, хист‰р донъяkына алып инерг‰ к‰р‰к.
B‰I‰тт‰, психик яQтан _[еше артта QалCан уQыусылар айырым класс булып уQый. ^I программаkы булдырыла. БашQорт телен‰ QалCанда айырым прогграмма юQ. УQытыусылар нормаль кластарCа т‰C‰йенл‰нг‰н программаны ябайлаштыра, яраQлаштыра.
БашQорт теле- еSел _Iл‰штерел‰ торCан тел т_гел. Шул уQ ваQытта тейешле ким‰лд‰ ™йр‰телерг‰ QаралCан. БеIIеS м‰кт‰пт‰ 7-се т™р мен‰н коррекцион кластар бар.
Д‰рестеS маQсатына иреше_ ™с™н т™рл™ дидиктик карточкалар,милли k‰м ™[т‰л уйындары урынлы. БашQортса сыQQан телетапшырыуIарIы Qарау QыIыQ.

Д‰рес ваQытында т™рл™ проблемалар тыуа. УQытыусы психологQа ‰_ерел‰. Т™рл™ юлдар мен‰н сыCырCа тырыша.
“Мин”де башQаларIы аSларCа, аралашыуIа осраCан к‰рт‰л‰рIе еSеп сыCырCа ™йр‰т‰;
^I-_Iен к_рk‰те_ ™с™н м™мкинлект‰р тыуIыра, балалар QурQыуын k‰м неврозын булдырмау сараkын к_р‰;
Аралашыу о[талыCын: эшлекле k‰м тасуири баkалауIы булдыра, “бала- оло кеше ”, “бала- й‰шт‰ш” аралашыуында эшлекле этикет формаларын _Iл‰штер‰;
j‰р социаль шарт, k‰р й‰ш яCынан б_ленг‰н т™рк™мд‰ иS Qулай аралашыу юлын kайларCа ™йр‰те_;
PылыQты тотороQландырыу алымдарына ™йр‰те_.
€лбитт‰, был бурыстарIыS барыkын да бер _к ваQытта, комплекста х‰л итеп булмай. УQытыусы проблеманы х‰л ите_г‰ ижади Qарай.
БашQорт теле д‰рест‰ренд‰ ярkыCан баланы тынысландырыу маQсатында 3-10 минутлыQ яIма эш бир‰м. Бигер‰к т‰, физкультура д‰ресен‰н kуS килk‰л‰р, иCтибарIарын алыр ™с™н д‰. Д‰рестеS темаkына ярашлы р‰_ешт‰ й™км‰ткеkе уQыусыларCа ябайлаштырыла. Т™рл™ типтаCы д‰рест‰р тыуа.
БашQорт теле д‰ресен хеIм‰т мен‰н б‰йл‰_. Аригами, байрамдарCа открыткалар, аппликация эшт‰рен Qулланып була.
БашQорт теле- р‰сем мен‰н д‰ отошло. Был, ‰лбитт‰, Q‰л‰мд‰р ярIамында Cына т™ш™р™_ т_гел. Т™рл™ буяуIар мен‰н традицион булмаCан техник алымдары QыIыQлы. (сей б‰р‰Sген‰н мис‰тт‰р мен‰н, е_еш QаCыIIа кисточка, парафин мен‰н, бармаQ й‰ ус ярIамында k_р‰т т™ш™р™_ k.б.)
БалсыQ й‰ки пластилиндар мен‰н ‰_‰л‰п т™рл™ хайуандар, фигуралар эшл‰_.
Д‰рест‰рI‰ музыка Qулланыу файIалы. УQытыусы ‰[‰рIе тыSлауIан тыш мимика, ым- ишара, й‰Cни пантомима, ярIамында хис- тойCоно “к_рk‰те_Iе” kорай. Музыканы характеры буйынса теге й‰ был персонаждарCа оQшатыу. ЯSынын- яны йырIар отоу.

Телм‰р этикетын балалар уQытыусы ет‰кселегенд‰ _Iл‰штер‰л‰р. М‰[‰л‰н, kаубуллашыу: kау бул, х‰йерле юл, осрашQанCа тиклем;
р‰хм‰т белдере_: ™с™н р‰хм‰т, мин kеIг‰ ™с™н р‰хм‰тлемен;
C‰ф_ _тене_: ™с™н, зинkар, C‰ф_ итегеI, кисерегеI, kеIIеS алда C‰ф_ _тенерег‰ тейешмен;
кире QаCыу: юQ, QыICанысQа Qаршы, эшл‰й алмайым; шатланып, ‰мм‰

B‰I‰тт‰, бындай балалар т‰н‰фес ваQытында ла, д‰рест‰ л‰ _I алдына эшл‰й(уйнай).
15