Сын т?р?ысынан ойлау ар?ылы о?ушылар?а музыкалы? т?рбие беру

Сын тұрғысынан ойлауарқылы оқушыларға музыкалық тәрбие беру
Қазіргізаманталабынасайжаңаинновациялықәдіс - тәсілдеренгізуарқылығана, оқушылардыңпәнге, жалпыөмірге, қоғамғадегенқызығушылығыноятааламыз. Осындайжаңалықтыңбірі-«Сынитұрғысынанойлаудыдамыту» жобасы. Бұлжобанысеминарларғақатысажүріп, әдістерінүйреніпқанақоймай, жалпыжобаныңфилософиясынтүсінебастадым. Әрине, еңбіріншіөзіміңқызығушылығымоянып, музыка сабағына осы әдіс - тәсілдердіқолдануүшін, көпоқып, ізденіп, осы тұрғыдағысеминарларғақатысабастадым. Бұрынғыәдістердіқолданыпжүргентәжірибеліұстаздардың да сабақтарынақатысып, өзіміштейқорытындығакелдім.Сабақтақырыбынасайәдістерді, әрсыныптыңжасерекшеліктерінесайжинақтап, кезектісабаққақаттықобалжумен, қалайболарекен, балалартүсінеқоярмекендегенойменқорқакірдім. Оқушылардытопқабөліп, тапсырмаларынбергенненбастап, сабаққадеген бар зейін - ынталарын, қызығушылықтарынкөріп, көңіліморнынатүсті. Балаларғабұләдістербұрыннантаныс, күнделіктісабақтақолданыпжүргендей, топтасып, ақылдасыпөзойларынайтыпжатты. Сабаққадайындықсызкелетіноқушыларға, бірлесіп, топтасыпәрекетжасаукәдімгідейәсеретебастады. Келесісабаққадайындықпенкелгеноқушыға, басқаларыбіріншіреткөргендей, таңырқайқарағанкездері де болды.Сабақта тек қанаәнайтып, күйтыңдапқоймай, әннің, күйдіңшығутарихын, композитордың, өздерінеұнағанәншілердің де өмірбаянын, шығармашылығынөздеріқосымшаәдебиеттерденоқып, зерттеп, жазабастады. Біртіндеп, әрсыныптаншығармашылықпенжұмысістейтіноқушыларіріктелебастады. Бесіншісыныптағы «Қазақхалқыныңмузыкалықаспаптары» тақырыбыбойынша, оқушылардыңбілімдеріннақтытексереалдым.
АспаптарШертпеліаспаптарҮрмеліаспаптар
Ұрмалыаспаптар
ДомбыраҮскірік
ДабылҚобыз
Сыбызғы
ШертерАсатаяқ
ЖетігенСазсырнайДаңғыра
Күнделікті осы әдістердісабаққатиімдіпайдаланудыңарқасында, оқушылардаболған, мынадайжаңалықтар мен өзгерістердібайқадым.
1. Оқушылардыңкелесісабақты, тағатсызданакүтіп, өзініңізденісін, білімінкөрсетугеасығуы (сабақкестесінеқарамастан, мағанкеліп, өзініңтапсырманықалайорындағанынбаяндайды).
2. Оқушылардыңбілімсапасыкөтерілді.
3. Жаңасабақты аз уақыттатүсініп, игереалды.
4. Кітапханағажиібаратынболды.
5. Өзойларынашықайтуғаүйренді.
6. Шығармашылықпенжұмысістейбастады.
7. Ғылымижобағақатысушыталапкерлердің саны өсті.
Балалардықэстетикалықсезіміменұғымын, көркемдікшығармашылыққабілетінүдіксіздамытуүшін, озхалқыныңмузыкасынаөнерінедегенсүйіспеншілігіеоятуымызкерек.
Өзхалқыныңмузыкасынтыңдайотырып, бала бойындақуаныш пен тебіреніс, қорқу мен үмітқатаржүреді. Бұлсезімдербалаларды, алдағыөмірдегітүрліқиыншылықтарменкүресугеүйретеді.
Музыка - адамзаттыңтілменайтыпжеткізеалмайтынұшқырқиялы, нәзіксезімі. Музыка сабағында, халықмузыкасын тек тыңдатыпқанақоймай, музыкалықшығарманың композиторы туралыжаңадеректержинап, шығарманыңшығутарихымен де таныстырыпотыруарқылыбаланыңбіртіндепшығармашылықпенайналасуынаықпалетеміз. Музыкағадегенқызығушылығыарқылы, балалардыңсезімталдығын, мәдениеттілігінқалыптастырамыз. Соныменбірге, бала бойындашығармашылықдарынныңкөктеп, гүлденіпжемісберуінежолашамыз.
Күйшілер
күйлері
Құрманғазы
«Сарыжайлау»
Дина
«Көкіл»Дәулеткерей
«Сарыарқа»
Ықылас
«Той бастар»
Тәттімбет «Қосалқа»
Сүгір«Ерден»
Қазанқап «Телқоңыр»
Төлеген
«Ақсаққұлан»Абыл «Салтанат»
Күнделіктісабақбарысында, тақырыпқабайланыстыоқушыларөздерінің ой - толғанысынсұрақтарғажауап беру арқылыбілдіріпотырады. Мысалы: Берілгеншығармашылықжұмыстыорындауқиынболдыма? дегенсұраққаоқушыларбылайжауапберді. біріншітапсырманыорындауқиынболды. Өзімніңқандайтапсырмағашамамкелетінінбілмедім. Барлықтапсырманыорындауғатырыстым. Сабаққакелгенде, өзтапсырмамдытаныстырудаөзқатемдітүсіндім. Кітапханағабарып, газет - журналдарды, кітаптардыоқыптанысып, жалпыоқуғадегенқызығушылығымартты. Композитордыңөміріментанысуарқылы, кезкелгенәннің, күйдіңшығутарихынбіліп, соләндінемесекүйдітыңдауғаасықтым... шығармашылықтапсырмаларарқылы, өзімдайындағанжұмысымарқылыеркінсөйлеудіүйрендім. Өзойымдыашықайтатынболдым... Мағанкітапханағабарыпкітапоқуөтеұнайды. Шығармашылықтапсырманығанаорындапқоймай, бұрынестімеген, білмегентұлғарментанысыпқоймай, олардыңөміріарқылыкөпкөмекалдым... сияқтыжауаптарыарқылымынадайнәтижегежетуі:
- шығармашылыққабілеттерінтанибілуге;
- жылдамшешімқабылдауға;
- жаңашыләрекетжасауға;
- білімгедегенқұлшынысынарттыруға;
- күнделіктікездесетінқиыншылықтыөзішешебілуге,
- жаңанәрсенітаныпбілугеқұлшынысын, қабілетініңоянуынаәсеретуіміздіңөзі, заманталабынасайұрпақдайындапжатқанымыздепесептеуімізгеболады.Күнделіктісабақбарысында, шығармашылықтапсырмалар беру арқылыоқушыбойынамынадайқасиеттердіқалыптастыруымызғаболады:
• шығармашылыққасиет;
• белсенділікқасиет;
• ой - өрісінің даму қаситі;
• мәдениеттісөйлеуқасиеті;
• халықмузыкасынадегенқызығушылыққасиет;
• шыдамдылыққасиеті;
Әринемузыканыжақсыкөрмейтін, әндітыңдамайтынадам кем де кем. Бірақ, қазіргікезде, батысмузыкасынтыңдап, еліктейтінқазақжастары да аз емес. Өкінішкеорай, өзхалқыныңдәстүрліәнімен - күйінтыңдамайтын да жастар бар. Міне, осы сияқтымәселелерге де оқушыларсынитұрғыданқарап, салыстыраотырыпзерттейалды. Сабақтан ой түйіпкеткенбалалар, тіптен ары қарайөздерізерттеп, келесікүніөзойларынайтыпжатты. Оқушыларөтілгенсабаққабайланыстымынадаймәселелердізерттеп, салыстырды:
- Халқымыздыңдәстүрліәні мен күйін, қазіргіжастаркүнделіктітыңдауүшін не істеугеболады?
- Күйді тек домбырааспабынданемесеөңдеуарқылыбасқааспаптарменбіргеойналғанынақалайқарайсың?
- күнделіктіотбасындахалықәнін, күйлердітыңдаудықолғаалуға, кімкедергіжасайды?
- Халықаспаптарында, әсіреседомбырааспабындаойнап - үйренугебалалардыңқызығушылығынқалайарттырамыз?-дегенсұрақтарғажауапбереотырып, өздерішешімінтабады.
Мысалы:
- дәстүрліән, күйтыңдапкелгеноқушылар, музыка тыңдаупарағынтолтырады;
- күйдіқайаспаптатыңдағанын, не себептіұнағаныжайлыбаяндайды;
- үйдеата - аналарыменбіргетыңдағанын, композиторы жайлытүсінікбергенінмақтанышпенбаяндайды;
- оқушыларбіртіндеп, домбыраүйірмесінеқатысабастайды;
Оқушылардыңшығармашылыққабілеттерінқосымшаүйірмежұмыстарындадамытыпотырудыңарқасында, музыкалықтәрбиежұмысыөзжемісінбереді. Балалардыңәндеріоқушылардыңдүниетанымынқалыптастырады. Ән - әуенарқылыдүниенітанып - білуадам, табиғат, қоғамарасындағыбайланыс, осылардыңбарлығыәнарқылы, музыка арқылыбалалардың сана - сезімдері тез қабылдап, ой - өрісініңдамуынаүлкенәсерінтигізеді.
- Қазақхалқыныңәндерінайтып, үйрену;
- Ұлттықмузыкалықаспаптарда( домбыра, қобыз т. б.) ойнапүйрену;
- Қазіргізаманмузыкаларынсүйіптыңдауарқылымузыкалықесту, тыңдауқабілеттеріндамыту;
- Қазақхалқыныңхалықмузыкасынадегенқұрмет, сүйіспеншілікдарынды, мәдениетті, сезімтал, ұлттықмузыкасынқастерлейалатын, өзОтанынсүйетінжекетұлғанықалыптастыруболыптабылады.
Оқушылардыңшығармашылыққабілетінарттырып, ынталандыруүшінсабақтардымынадайжолдарменөткізугеболады:
- Сабақтакеңкөлемдекөрнекіқұралдардыпайдалану;
- Сабақтытүрлендіріпөткізу;
- Сабақтаоқушыларөздеріжасағансуреттер, схемалардыпайдалану;
- Техникалыққұралдардытиімдіқолдану;
- Сабаққақатыстыбейнетаспаларды, фильмдердікөрсету.
Болашақұрпақтыңалғақарайұмтылуы, іс - әрекеттегіжаңашылдығына, жаңаныойлаптабуына, шығармашылықпенжұмысістеуінебайланысты. Ал шығармашылықіс - әрекет, жаңашылдыққабағыттылық тек қанашығармашылыққызығушылықтанбасталады.
Жасжеткіншектіңұлтретіндеқалыптасуы, ұлттыңшығармашылықәлеуеті де әржекетұлғаныңшығармашылықдеңгейіменанықталады. Сондықтан, өркениеткежетудіңжолыноқушылардыңшығармашылыққызығушылықдеңгейімен, жаңашылдықболмысыменбайланыстыруымызкерек..Мектепоқушыларынамузыкалықбілім мен тәрбиеберуді тек «Музыка» сабағындағанашектеліпқоймай, қабілеттерінеқарайшығармашылықтарындамытыпотырупәнмұғалімдерініңбастыміндетіболып, табылады.