Разработка урока по татарскому языку Фонетика

5нче сыйныфта “Фонетика” темасы буенча үткәрелгән татар теле дәресе.

Тема: Дәрес-сәяхәт. Фонетика темасын кабатлау. Максат: 1. Укучыларның “Фонетика” буенча алган белемнәрен системага салу, гомумиләштереп кабатлау, фонетик анализ ясый белү күнекмәләрен үстерү. 2. Тартык һәм сузык авазларны классификацияли белүләрен ныгыту, транскрипция ясау күнекмәләрен үстерү, 2 авазга билге булып йөрүче хәрефләрне кабатлау . 3. Туган як табигатенә җылы караш тәрбияләүҖиһазлау: “Алфавит”, , V сыйныф өчен дәреслек , ноутбук, телевизор.
Дәрес барышы. I. Оештыру моменты.
 1.Дежур отчеты
2.Кышкы табигать турында әңгәмә (рәсем)(слайд)
3. Өй эшен тикшерү. Тизәйткечләрне әйттереп карау(слайд)
Кара карга
Кунган карга.
Карга кунган
Ак карга.
Шул карганы
Карар өчен,
Карга җыелган карга
II. Дәрес темасын ачыклау(фоаиктен)
1.Дәфтәрләргә теманы яздыру,  дәреснең темасы буенча максатын билгеләү.
2.Аудирование (аудиоязма “Беренче кар”)
3. Биремнәрне үтәү
Тәрҗемә итү
Эчтәлеге буенча сораулар
Бүген без дә сезнең белән чаңгы шуарга чыгабыз.
Чаңгылар алу өчен сорауларга җавап бирергә кирәк: 
Дәрестә биремнәрне җиңелрәк эшләр өчен төркемнәрдә эшләрбез.
Төркемнәрдә без дус, бер-беребезгә ярдәм итеп эшләрбез.
1нче төркем- сузыклар, 2нче төркем- тартыклар
3. Актуальләштерү . Фонетик анализ ясау өчен кирәк булган белемнәрне кабатлату.
1.- Фонетика нәрсәне өйрәнә? (авазларны) - Авазлар ничә төрле була? (сузык, тартык) - Сузык авазлар нинди ике төркемгә бүленә?(калынлыкка,нечкәлеккә)
Атап чыгу.
- Тартык авазлар шау, тавыш катнашуга карап, ничек классификацияләнә? (саңгырау, яңгырау);- Кайсы сузык аваз хәрефләре берничә авазга билге булып йөри? (е,ё, я,ю,ы,э,о) - Кайсы тартык аваз хәрефләре 2 шәр авазга билге булып йөриләр? (в, к,г) 
- [м],[н],[ң] авазларын нинди авазлар диләр?
Сингармонизм законы?
Ирен гармониясе?
- Транскрипция нәрсә ул? (әйтелешне язуда чагылдыру) - Түбәндәге сүзләрнең транскрипциясен яздыру: Тормыш[тормош], юрган[йурган], елга[йылгъа], табигать[табигъәт],
2. Карточкалар белән эш
3. Җырлап чыгып китәбез
(слайд “кыш”)Табигатьнең матурлыгын күзәтү
4. Бу тауга менер өчен, шигырь өстендә эшләргә кирәк.
Р.Миннуллинның “Ак кыш”дигән шигырен укыйк(слайд)
Яратам мин
Ап-ак төсне
Бөтен дөнья
ап-ак төсле
Куяннар да ак тун кигән,
Каеннар да ак туннан.
Шундый якты, шундый нурлы –
Бөтен дөнья ак кына...
Ап-ак була белә шулай
Безнең туган як кына.
5. Шигырь буенча биремнәр:
Тәрҗемә итү, укып күрсәтү, шигырь нәрсә турында? Автор нәрсә дип бетергән шигырь юлларын?
(Чынлап та укучылар, карагыз әле, шундый матур җирләр бездә генә.)(слайд)
Сингармонизм законына буйсынган сүзләрне табырга(яратам)
Ирен гармониясенә туры килгән сүзләр(төсне)
Тикшерү....

III. Физминутка (фонетик уен) “Ничә аваз?”
(кар, чаңгы, ява, ямьле, елга, дәрес)
. “Ун, син кайда?” - без аңа утырабыз: у- -н--- - без аның белән уйныйбыз: у-н--- - ул безгә еш килә: -ун—- жирафның ул озын: -у-н
- анда агачлар күп: у---н - ул безне елата: -у—н - аның кола
Кыш бабай белән бию
6. Тауга мендек, алга таба китик инде. Карагыз әле, нинди кар өемнәре алдыбызда. Җил бөтен мәкальләрне ботап бетергән, шуларны дөресләргә кирәк
Кар турында нинди мәкаль беләсез?
7 Дәфтәрләрдә эш
(мәкаль җыю төркемнәрдә)
Кышкы кар- көзге икмәк
(нинди рус мәкаленә туры килә?)
(много снега-много хлеба)
Нинди мәкаль туры килә? (слайд)
Калган эшкә кар яуган
(аңлату)
8. Фонетик анализ
1команда- кыш
2команда- кар
9. Текст өстендә эш (үзалдына эш).  Яңа сүзләр белән танышу (слайд)
Төркемнәрдә эшлиләр, алышып тикшерәләрКар ява. Тышта кар я.а. Мамык т.сле й.мшак кар бөрт.кләре һавада бөт.реләләр. Алар йолдозлар кебек җемелдиләр. Илясның .шел төстәге й.мшак җылы тунына к.р төшә. а) Текстны укыгыз. Тәрҗемәитү Сорауларга җавап бирегез. Орфограммаларны аңлату Бу хикәядә елның кайсы фасылы сурәтләнә?  Кыш.  Өзектә нәрсә сурәтләнә?  Кар яву вакыты. Кар бөртекләре нинди?  Тексттагы орфограммаларны тактага чыгып язу: ява, йомшак, бөртекләр, һава, бөтерелә, йолдыз, өстенә, өйләренең, яшел, төшә 
10. Тест биремнәрен үтәү.
1. Фонетика нәрсәне өйрәнә?
   А) телнең аваз төзелешен өйрәнә;
ә)   сүз ясалышын өйрәнә;
2 . Сузык авазлар нәрсәдән ясала?
в)     тавыштан һәм шаудан;
г)      шаудан ясала;
  ф) тавыштан ясала;
3. Кайсы тартыклар икешәр авазга билге булып йөри?
У)      щ; в; г; к;
 А) в; г; к;
Ү) ч; в; г; к;
4. Яңалык сүзендәге я хәрефе нинди авазны белдерә?
               Р) [й] һәм [а] кушылмасын;
               К) [й] авазын;
П)    [а] авазын;
5. Татар  алфавитында  ничә  хәреф?
и) 39
ы) 37
у) 40
6. Күп  нокталар  урынына  бирелгән  хәрефләрнең  кайсын  язарга?
Вәг...дә,  иг...тибар,  тәк...дим, ал...япкыч.
ң)    ь
Н) ъ
7. Бирелгән  сүзләрдә  к  хәрефе  нинди  авазга   билге  булып  килә?
Кеше,  күл,  кино,  кичә, күлмәк.
! [ к]
? [къ]
АФАРИН!
IV. Дәресне йомгаклау.  Билгеләр кую.  V . Өй эше: карточкалар таратыла
2 сүзгә фонетик анализ
7 шакмакка 39 хәреф исемен сыйдырырга. (Алфавит) -Утыз “я” хәрефеннән торган нинди кеше исеме бар? (Зоя) -Нинди сүздә 6 “н” бар? (алтын) -Күлмәкне икегә аерсаң, нәрсә була? (күл, мәк) -Башы- “Т”, койрыгы -“Н”, дошманы- “М” (тычкан) а-1 сүздә 100 “Ә” буламы? (йөзә) -Нинди санны арттан укысаң да, алдан укысаң да бертөрле укыла? (кырык) 
- Сорау- табышмакларга җавап бирү:а) дәрес башында нәрсә ишетәбез? (д)б) әти белән әни нәрсәдән башлана? (ә)в) малай башында ни бар? (м)г) таң нәрсәгә бетә? (ң)д) елан башында нәрсә бар? (е)е) әбидә бар- миндә юк,бабайда бар- синдә юк. (б)ж) Мәскәүдә ике, Казанда берәү дә юк. (ә)з) Мәскәүдә юк, Казанда икәү. (а)и) Җәй нәрсәдән башлана? (җ хәрефенә)к) Җәй нәрсә белән бетә? (й)л) Шәһәр уртасында нәрсә бар? (һ)м) Үзе хәреф, үзе санБик аз гына санасаң. (з хәрефе)Н) Җирнең уртасында нәрсә бар? (и)
. Сорау- табышмаклар.- Сорау- табышмакларга җавап бирү:а) дәрес башында нәрсә ишетәбез? (д)б) әти белән әни нәрсәдән башлана? (ә)в) малай башында ни бар? (м)г) таң нәрсәгә бетә? (ң)д) елан башында нәрсә бар? (е)е) әбидә бар- миндә юк,бабайда бар- синдә юк. (б)ж) Мәскәүдә ике, Казанда берәү дә юк. (ә)з) Мәскәүдә юк, Казанда икәү. (а)и) Җәй нәрсәдән башлана? (җ хәрефенә)к) Җәй нәрсә белән бетә? (й)л) Шәһәр уртасында нәрсә бар? (һ)м) Үзе хәреф, үзе санБик аз гына санасаң. (з хәрефе)Н) Җирнең уртасында нәрсә бар? (и)
6 нчы тур. “Ун, син кайда?” уены. (слайдта)- кәгазьдә дә була- без аңа утырабыз: у- -н--- (урындык)- без аның белән уйныйбыз: у-н--- (уенчык)- ул безгә еш килә: -ун—(кунак)- жирафның ул озын: -у-н (муен)- анда агачлар күп: у---н (урман)- ул безне елата: -у—н (суган)- аның колаклары озын: к-я- (куян)- Әфәрин, булдырдыгыз! Укучылар, ни өчен уен “Ун, син кайда?” дип аталды?
... Ял итү. Талгын музыка астында дәвам ителә.  Кар бөртекләре нишли?  Һавада бөтереләләр (балалар әйләнәләр).  Йолдызлар кебек нишлиләр?  Җемелдиләр (күзләрен йомалар, ачалар).  Алар кая куналар?  Җиргә, өй түбәләренә (әйләнеп чүгәлиләр).  Таняның нинди шәленә кар төшә?  Яшел (яшел төсле кәгазь күтәрелә, балалар шуңа карыйлар, күзләрен йомалар, ачалар)  Укытучы указкасына беркетелгән кар бөртеген күзәтеп күзгә гимнастика ясыйлар, акрын гына утыралар ).  Хикәя сезгә ошадымы? Ни өчен?  ... в) Тексттагы орфограммаларны тактага чыгып язу: ява, йомшак, бөртекләр, һава, бөтерелә, йолдыз, өстенә, өйләренең, Таня, яшел, төшә Орфограмма Орфограммага бирем Моделе Нәтиҗә: В хәрефе иҗек һәм сүз башында языла Нәтиҗә:й хәрефе о хәрефе белән сүз башында языла Нәтиҗә: ө хәрефе сүзнең беренче иҗегендә языла Нәтиҗә: я, ю, е ике авазны белдерүче хәрефләр 
Икенче биремебез тестлар белән эшләү булыр.Дөрес җаваплар карандаш белән билгеләнә һәм җыеп бирелә. (Һәр баланың фамилиясе язылган тестлар дәрес алдыннан парталарга өләшеп чыгыла.)
1.“ң” тартык аваз хәрефе – а) сүз башында килми, б) бары тик сүз башында гына килә.
2. Сүз азагында килгән [п],[к] тартыклары артыннан сузык авазларга башланган кушымча ялганса, [п],[к] авазлары –
а) яңгыраулаша,
б) төшеп кала.
3. Яңгырау тартыкларны күрсәтегез:
а) [б],[в],[г],[гъ],[д],[ж],[з],[җ],[л],[м],[р],[н],[ң],[й],[w];
б) [б],[п],[в],[ф],[г],[к],[д],[т].
4. Сүздәге иҗекләр саны
а) калын сузыклар саны белән тигез була;
б) сузык авазлар саны белән тигез була.
5. “ Ильяс” сүзендә ь билгесе хәрефе
а) аеру билгесе;
б) иҗекне нечкәртү билгесе.
Юл кешесенең юлда булуы хәерле. Юлыбызны дәвам итәбез. Каршыбызда “Сингармонизм станциясе”. Ләкин анда шлагбаум төшерелгән. Шулай булгач, юлны дәвам иттерә алмыйбыз. Ни өчен икән? Әһә, анда ниндидер белдерү бар. Укып карыйк.
Белдерү:
Хөрмәтле пассажирлар!
Шлагбаум бары тик түбәндәге өч сорауга җавап биргәндә генә күтәреләчәк.
Сингармонизм нәрсә ул?
Сингармонизмның беренче төре ничек?
Сингармонизмның икенче төре ничек?
5. Тема буенча эш. Фонетик анализ ясау. “Яшьлек” сүзе мисалында фонетик анализ ясау тәртибен искә төшерү (дәреслек 62 нче бит , проектор аша күрсәтеп) -Транскрипцияләгән сүзләрнең берсенә шушы үрнәк буенча телдән фонетик анализ ясату. 6.Өй эше бирү. Транскрипцияләнгән сүзләр арасыннан укучыга үзе теләгән 1 сүзгә фонетик анализ ясарга. 7. Ял итеп алу. 8.”Фонетика” темасы буенча кызыклы күнегүләр, мәсьәләләр, башваткычлар эшләтү. -Һәр шакмакка бер хәреф язып, 7 шакмакка 39 хәреф исемен сыйдырырга. (Алфавит) -Утыз “я” хәрефеннән торган нинди кеше исеме бар? (Зоя) -Нинди сүздә 6 “н” бар? (алтын) -Күлмәкне икегә аерсаң, нәрсә була? (күл, мәк) -Башы- “Т”, койрыгы -“Н”, дошманы- “М” (тычкан) -1 сүздә 100 “Ә” буламы? (йөзә) -Нинди санны арттан укысаң да, алдан укысаң да бертөрле укыла? (кырык) 
Сәяхәтебез ахырына якынлашып килә. Менә “Алфавит каласы”на да килеп җиттек. Ләкин шәһәр эчендәге юллар бик чуалчык. Без туктыйсы йортка кереп җитү өчен схемадагы хәрефләрне алфавит тәртибендә дөрес итеп атарга кирәк. Үткән юлыбызны уклар белән күрсәтә барырбыз.( Укучылар берәмләп чыгып, карта-схемада хәрефләрне алфавит тәртибендә тоташтыра бара, исемнәрен атый бара.)
Ь Ж
м
А Л Д Ң Э

Ц Х Ү О Ф Я
Ч
В П Р С М Җ
И Ъ Б И Ә Т
Й Ө У
К Ы Е Н Г Ш З
1)      Укучылар тестлар белән эшлиләр.
                        Дөрес җавапларны билгеләгез.
 
А1. Фонетика нәрсәне өйрәнә?
   — аваз төзелешен һәм сүз ясалышын өйрәнә;
  — телнең аваз төзелешен өйрәнә;
—      сүз ясалышын өйрәнә;
А2. Сузык авазлар нәрсәдән ясала?
—      тавыштан һәм шаудан;
—      шаудан ясала;
   — тавыштан ясала;
А3. Кайсы тартыклар икешәр авазга билге булып йөри?
—      щ; в; г; к;
 — в; г; к;
-ч; в; г; к;
А4. Яңалык сүзендәге я хәрефе нинди авазны белдерә?
               — [й] һәм [а] кушылмасын;
               — [й] авазын;
—    [а] авазын;
А5. Татар  алфавитында  ничә  хәреф?
а) 39
б) 37
в) 40
А6. Хәреф саны аваз саны белән туры килгән сүзләрне күрсәтегез.
—      алъяпкыч, көньяк, берьюлы;
   — сәнгать, китап, яшел;
—      юлчы, елмаю, егерме;
А7. Ирен-ирен тартыкларын күрсәтегез.
         — [п] [б] [м][w]; 
-[в] [ф] [w][x];
—      [м] [в] [ф] [й];
А8. Күп  нокталар  урынына  бирелгән  хәрефләрнең  кайсын  язарга?
Вәг...дә,  иг...тибар,  тәк...дим,ал...япкыч.
-          ь
-ъ
А9. Бирелгән  сүзләрдә  к  хәрефе  нинди  авазга   билге  булып  килә?
Кеше,  күл,  кино,  кичә, күлмәк.
-[ к]
-[къ]
9. Билгеләр кую. 10. Дәресне йомгаклау. 
аксат: укучыларның белемен тикшерү,  системага салу, практик куллана алуларына ирешү; дөрес язу күнекмәләрен ныгыту.
Җиһазлау: биремнәр белән карточкалар, тестлар.
 
Дәрес барышы.
Укучылар, бүгенге дәрестә фонетика бүлегендәтөрле дәрәҗәдәге карточкалар кулланып ныгытырсыз, тестлар ярдәмендә белемегезне тикшерерсез. Дәрестә кем нинди билге алырга тели, шул билгене дәфтәрегезгә куегыз. Карточкалар ике вариантта.Беренче  вариант биш биремнән, икенче  вариант алты  биремнән тора. Бердән алып икенче карточкага кадәр “3”ле, өчтән алып  дүрткә кадәр “4”ле, биштән  алып - “5”ле.
 
Проект урока татарского языка в 5 а классе по теме «Фонетика» (повторение)
Цели: обобщение, проверка и систематизация знаний и умений учащихся о фонетики; закрепление навыков грамотного письма, развитие умения самостоятельно работать, рассуждать.
 
Оборудование: карточки с заданиями, тесты.
 
№ Этап урока время Деятельность
учителя Деятельность ученика
1 Орг. момент
Целепологание1мин. Знакомит с темой урока и целью. Ставят себе цель ответить на вопросы, достичь той отметки, которую желают получить за урок.
2 Работа с тестами 10 мин. Раздает тесты, объясняет. Пишут ответы.
3 Работа с разноуровневыми карточками, 30 мин. Оказывает индивидуальную помощь Делают задания.
4 Рефлексия 3мин. Подводит итог, анализирует таблицу. Сравнивают результат таблицы с предполагаемым результатом.
5 Индивидуальное задание 1мин. Сделать оставшиеся задания Желающие берут карточки
 
Дәресне ныгыту.
Физкультминутка
4. МИКС –ФРИЗ- ГРУП структурасын эшләү.
Укытучы укучыларны бастыра. Музыка куша. Укучылар әкрен генә сыйныф буенча йөри.Укытучы музыканы туктата. Балалар урыннарында “катып”кала. Шуннан соң, укытучы укучыларга сорау бирә. Җавап та нинди сан булса,балалар шул сандагыча берләшәләр.
5. 1 нче сорау:
Татар телендә я, ю, е хәрефләре ничә аваз белдерә (2 аваз)
2 нче сорау:
К, г хәрефләре ничә аваз белдерә? (2 аваз)
3 нче сорау:
Яшь сүзендә ничә хәреф бар? (3 хәреф)
4 нче сорау:
Яшь сүзендә ничә аваз бар? (3 хәреф)
5 нче сорау:
Ак сүзендә ничә аваз бар? (2 аваз)
6 нчы сорау:
Өмет сүзендә ничә аваз бар? (4 аваз)
7 нче сорау:
Тавык сүзендә ничә аваз бар? (4 аваз)
7 нче сорау:
Тавык сүзендә ничә аваз бар? (5 аваз)
8 нче сорау:
Гадәт сүзендә ничә аваз бар? (5 аваз)
9 нчы сорау:
Кыргыч сүзендә ничә аваз бар? (6 аваз)
10 нчы сорау:
Табигать сүзендә ничә аваз бар? (8 аваз)
Ак кыш Роберт Миңнуллин
Яратам мин
Ап-ак төсне
Бөтен дөнья
ап-ак төсле
Куяннар да ак тун кигән,
Каеннар да ак туннан.
Бүреккә дә, керфеккә дә,
Борынга да ак кунган.
Биек булып, ап-ак булып
Урамга ак кар яуган.
Көне буе шау-гөр килеп
Шуабыз шул ак таудан
Шундый якты, шундый нурлы –
Бөтен дөнья ак кына...
Ап-ак була белә шулай
Безнең туган як кына.