Внеклассное занятие по окружающему миру Птицы — наши друзья

Класстан дашкаар кичээл «Черим каазы, черим ээзи
Челээш оннуг кушкаштарым»
Сорулгазы: Куштар дугайында билиглерин улам ханыладыры;
Чугаа-домаан, кругозорун сайзырадыры;
Куштарга ынак болдуруп, оларнын ажыын билиндирери;
Дерилгези: чуруктар, ребустар, кроссворд, «Сылыдысчыгаш» солун,
магнитофон, карточкалар;
Чорудуу
I 1.Организастыг кезээ
Аалдап келген аалчылардан
Амыр-менди айтыраал
Эзеп, херлип олурбайын
Эрес-омак ажылдаал!
2.Бо кичээлде анна эвес кичээл эрттирер бис, уруглар. Чуну канчаарывысты билип алырда, бо кроссвордту тыптаалынар:








1) Чер албас уннуг,селбегер дуктуг,
Адыг ышкаш дурзулуг, азыраан мал оорлуг (сарлык)
2) 3) 4)





5) Дээринге чоруур аъдым, дембилдейлеп ырлаар аъдым
Кудайынга чоруур аъдым, кударадыр ырлаар аъдым (самолет)
6)Ыйба хул дег бурулаан, ыылаан-шиилээн дааштыг,
Карак-кулак хапыйтыр кадааш сорар думчуктуг
Ан-мен, кижээ чайын амыр бербес чул аан ол?
II 1.Кичээлдин тема, сорулгазын салыры
2.Бажынга онаалганын туннелдерин ундурери (куштар дугайында, оларны камгалаарны кыйгырган чуруктар чуруп кээр)
3. Киирилде беседа
-Куштар чунун-биле шыптынганыл? Чуглер оларга чуге херегил?
Куштар кижилер ышкаш бойдустун толдери. Бомбурзектин кайы-даа булунунга баарга куштар таваржыр. Куштарнын коору, дыннаары кончуг эки. Олар узун орукту ужуп эртип шыдаар, шыдамык. Куштарнын хар-назынын анаа Кижи тодарадыры берге. Ынчалза-даа ону эртемденнер санап турар. Чижээ, бистин билир куштарывыстан кускун 60-69хар, угу 34,54 хар, коге-бугалар 30 хар чедир чурттаар. Куштарнын чурттар ужурлуг назынынга чедир чурттаары Берге. Чуге?Силер чуу деп бодаар силер. Чуге дизе араатан аннарнын халдаары, электри шугумнарынга таваржыры, аштан, сооктан, аарыглардан, кол-ла чуве-долгандыр турар бойдустун хирленип, баксыраанындан олуп, хорап турар.
Куштарнын амыдыралында эн-не кайгамчык болуушкун –
·кузун чылыг чурттарже ужары, чазын дедир ээп кээри. Чанаркуштар Индияже, Чаа Зеландияже, Кыдатче, Австралияже ужуп чоруп турар. Кыштын соогун-доо тоовайн, чуртун кагбайн манаа кыштаар куштар база хой. Оларнын дугайында эштеринернин тывызыктарны тывынарам:
1) Оскен черин кагбас-даа оорзурек чанныгбай,
Аргып, чамап каанзыг ала шокар тоннугбай (ала-сааскан)
2) Далеко мой стук слышится вокруг,
Червякам я враг, а деревьям друг (дятел)
3)Алага дег аастыг, ай-шолбан карактыг
Хулур-хулур боттуг, хунде, дунде чоруктуг (угу)
- Эр-хейлер, уруглар! Бо кыштаар куштар-дыр. Оларга кыжын чем тып чиири берге. Бичи куштар ашты 6 шактан эрттир шыдавас. Ынчангаш оларны бис канчаар ужурлуг бис?
4. Шулук «Кыжын кушту чемгеринер!»
III 1.КУштар дугайында солун дыннадыглар
Ала-сааскан. Бисте билдингир куш. Саасканнар эжеш, оор-оор болуп алгаш чурттаар. Чуургаларынын сан 3-9 болур. Оларны 20-17 хонук иштинде базып кээр. Кыс сааскан базар, ачазы чем дилээр. Ала-саасканнар-арганын санитарлары.
Каарганнар 75 хар чедир чуртаар. Кыжын кижилер чанынче чоокшулап кээр, оон чем тып чиир. Чуургалары 4-5. Оолдары ужуп эгелээрге ог-буле шупту чем тып хунзээр. Чугле кежээ уязынга кээр. Чайын ог-буле тарай бээр.
Угулер кайда-даа бар. Чуургаларыны саны 5-8, 3-4 азы 11-13-даа болгулаар. Оолдарны 32-34 хонук базар. Оолдары 5 айлыында уязын каапкаш ужуп чорупар.
-Бо бистин эки билиривис куштар-дыр, уруглар. Ам «Сылдысчыгаш» солунувустан биске шоолуг-ла билдинмес куштар дугайында номчуп корээлинер (страус, тогдук, пингвин дугайында номчуур).
2. –Кижилер аразында чурттап турар куштар база бар. Ол чуу деп куштарыл? Олар биске чуну берип турарыл? Ажыы чул?
3. Танцы «Дагааларым»
IV Туннел кезээ
1. Бо кичээлде куштар дугайында чуну билип алдывыс? Олар кижилерге ажыктыг бе? Куштарга кандыг хамаарылгалыг болур ужурлуг бис?
2. Кичээливисти Чап Чулдумнун «Хуулгаазын куштарым» деп шулуу-биле тондурээлинер.