Презентация Н.Орманбет?лы-сыршыл а?ын 10-сынып

Нарманбет Орманбетұлыныңөмірі мен шығармашылығы

Нарманбет Орманбетұлы Қарағанды облысында, қазіргі Ақтоғай ауданында, 1859 жылы дүниеге келген. Ақын Нарманбеттің әкесі Орманбет және шешесі Балбырауын сөз қасиетін білетін тілге шешен адамдар болыпты. Нарманбет балалық шағынан бастап тілге, әсіресе шешендік сөздерге жақын жүретінін көрсетіп, өз үйірлігін танытқан. 8 жасынан бастап мұсылманша сауат алған Нарманбет тек қана жадитше білім алып қоймай, Шығыстың ұлы ақындарының асыл сөздерінен сусындап өседі. Оңай өлең шумақтарын төгіп салып, естіген сөздерін тез есінде сақтайды. Өз жанынан жырларды он үш жасынан бастап шығара береді. Ең бірінші өлеңі апасы Қалиманға арналады. Бала ақынның талабын байқаған, ғылым-білімге ұмтылысын сезген әкесі Нарманбетті он төрт жасында Қарқаралыдағы екі сыныптық орыс мектебіне апарады. Бұнда бір жылдай оқыған ақын қалған уақыттарда өз қабілетіменен, ізденуімен білімін толтырады. Жасынан-ақ елге білімді азамат есебінде танылып, тілмәш атанып, орыс, қазақ тілдерін бірдей меңгерген кісі болып көрінеді. Әкесі ауқатты жан 29-30 жасында болыс болып, ел ісіне араласып, қай кезде болса да, жұрт ісінен қолын үзбейді. Бұл оның өлең жазуына, ел ішіндегі қатпар тұстарды түсінуге көп көмектеседі. Ақын өмірінің соңғы кездерінде Қарқаралыда болып, 1917-1918 жылдары уездік соттың төрағасы болып сайланады. 17-ші жылғы Ақпан төңкерісінен кейін, Қарқаралыда құрылған Уездік советтің төралқасында болды. 1918 жылы елге қайтып, кенеттен дүние салған. ОЙ ШАҚЫРУ. Үй тапсырмасы. «ЖЫЛДАР СӨЙЛЕЙДІ»1860 ЖЫЛЫ-1873 ЖЫЛЫ-1874 ЖЫЛЫ-1876 ЖЫЛЫ-1888 ЖЫЛЫ-1918 ЖЫЛЫ-1939 ЖЫЛЫ-қазіргі Қарағанды облысының Ақтоғай ауданында дүниеге келген.Қарқаралыдағы орыс мектебінде оқиды.Орманбет баласын ел ісіне баулимын деп оқудан шығарып алады.тілмаштық қызмет атқарады.І Думадағы жиналысқа қатынасады, болыстық қызмет атқарады.Совдеп құлағаннан кейін еліне оралады, осы жылы 16 тамызда кенеттен дүние салады.«Нарманбеттің өлеңдері» тақырыбында жеке жинағы басылып шығады.



Шығармашылық тақырыптарыӘлеуметтік теңсіздікТабиғат лирикасыМахаббат лирикасыАбайға еліктеу«Бала қайдан?»«Бұл күнде байлар ғаяр, билер мекер»«Замана», «Сарыарқамен қоштасу», «Сахараға қарасақ», «Сарыарқа, сайран жерім-ай»«Сарыарқа», «Туған жер» т.б.«Ғашықтық туралы», «Жар туралы»«Кер заман» толғау«Толғауы тоқсан қызыл тіл»«Қазақ елі біз тұрмыз»Өнер-білім САРЫАРҚА...Қалмады, ей, Сарыарқа, сенде қызық,Сандал тау, сары өлкені алды мұжық.Қолыңнан келер де жоқ, өнер де жоқ,Баласы байғұс қазақ қалдың мыжып.Әлі де қоймадың ба, халқым, мыжып,Жұлынсау омыртқаны қойдың мүжіп!Жолым тар, жолбарыстай жорта алмаймын,Айтуға мүмкін емес бәрін тізіп.Таптадық Сарыарқаны неше жүз жыл,Байы жоқ, баласы жоқ сонда да тұл.Ерініп еңбек қылмай, егін салмай,Халыққа қала салған боламыз құл.Кең дала кеткенің бе кер бетеге?Бұл жерде бала туып, ер жете ме?Суырдай іннен шыққан сүмірейіп,Дариға-ай, мекенінен ел кете ме?!...Сәлем де Сарыарқаның бұлағына,Көк майса, көкорай шалғын құрағына.Елуден жасым асып бұл күндерде,Құдайым жеткізбеді мұратыма.Бір кезде мыңнан озған тұлпар едім,Дүние-ай, биік жардан құладым ба?.. САРЫАРҚА1.Авторы-Нарманбет Орманбетұлы2. Тақырыбы-3.Жанр түрі-4. Идеясы-5. Шумақ-6. Тармақ- 7. Бунақ-8. Буын-9. Ұйқас түрі-10. Әдеби теориялық ұғымдар: теңеу- эпитет-Арнау-яғни жазушы өлеңін туған жерге арнап жазған.11. Өлеңнің негізгі түйіні, тәрбиелік мәні.
САРЫАРҚА1.Авторы-Нарманбет Орманбетұлы2. Тақырыбы-еліне, жеріне деген ыстық ықыласы3.Жанр түрі-өлең, себебі, өлең дегеніміз-белгілі бір өлшеммен қиыннан қиыстырып, үйлесімді ырғақпен ұйқасып келетін өрнекті сөз жүйесі.4. Идеясы-тақырып арқылы өмір шындығын суреттеген, өз көзқарасы, дүниетанымы тұрғысынан бейнелейді де, өз мақсат-мүддесін білдіреді. Яғни, өлең идеясы-сол кездегі қоғам шындығы, елінің басына түскен ауыртпалыққа қынжылу.5. Шумақ-2 шумақтан тұрады. Шумақ-аяқталған синтаксистік біртұтас ой.6.22 тармақ-өлеңнің әр жолы7. 2-4 бунақты8. 12-13 буын9. Қара өлең ұйқасы10. Әдеби теориялық ұғымдар: теңеу-жолбарыстай, суырдай. Эпитет-сандал тау, сары өлке, көк майсаАрнау-яғни жазушы өлеңін туған жерге арнап жазған.11. Өлеңнің негізгі түйіні, тәрбиелік мәні. Өз туған жерін сүю, қадірлеу, әрқашан да оны қорғай білуге үйретеді.
{5940675A-B579-460E-94D1-54222C63F5DA}ӨЛЕҢӨЗ ОЙЫҢҚАЗІРГІ ЗАМАНМЕН БАЙЛАНЫСЫСегіз жастан баланы оқыт дейді,Ғылым, өнер көңіліне тоқыт дейді.Оқытпаса обалы ата-анаға,Қарға қылып қараны шоқыт дейді.Оқыса бала заты сұңқар болар,Жүзден жүйрік, мыңнан да тұлпар болар.Қиыр ұшып, қияннан тоят тілеп,Көрінген жан құрметтеп, іңкәр болар.ДИАЛОГ-ЖУРНАЛ {5940675A-B579-460E-94D1-54222C63F5DA}Өлең жолдарыЖігерсіз болса, ақыл тұлСарыарқа сайран жерім-айШал қайғысыӨтті-ау дәурен,Өнерлі жігіт сыналмай!Ақылмен жұмыс,Оймен тыныс қыла алмай!Мал асырап, мекен қып,Ел өсірген кенім-ай!Қасірет жоқ, қайғы жоқ,Уайымсыз елім-ай!Қашаған болса, атың тұл,Жалғыз болсаң басың тұл.Баласыз қалсаң, артың тұл,Басшысыз қалса, халқың тұл. {5940675A-B579-460E-94D1-54222C63F5DA}Өлең жолдары«Сарыарқа»«Жабыдан тұлпар артық шаппаса да»«Мен бір аңқау пендемін»Ұстаз бен ата-ананың тілін сыйла,Балға ұрып, жездей қылып қақтаса да.Қылмаса тәңірім қаһар еш нәрсе жоқ,Үстінен рапорттап қаптаса да.Жолым тайғақ, тар асу,Көңілім-батпақ қарасу,Қой тоғытып,тұнбаған.Таптадық Сарыарқаны неше жүз жыл,Байы жоқ, баласы жоқ сонда да тұл.Ерініп еңбек қылмай, егін салмай,Халыққа қала салған боламыз құл. ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, ,,,,,,,,,й,,,,,,,,,,, 1.Н.Орманбетұлы толғауларының бірі?2.Ақынның туған жері?3.1918 жылы қай уездің сот ағасы қызметін атқарды?4. 1872 жылы алғаш өлеңін кімге арнап жазды?5. Ақын өлеңдерін көбіне кімге еліктеп жазды?6. Н.Орманбетұлының анасының есімі?7. «Оқыса бала заты сұңқар болар,Жүзден жүйрік, мыңнан да тұлпар болар». Қай өлеңінен үзінді?8.1906 жылы қай қалада өткен Мемлекеттік І Думадағы жиынға қатысады?9. «Бірінші хат» өлеңінде «Алтынбас қалқам, ақ маңдай, Гауһарлы жүзің жауһардай». Асты сызылған сөз көркемдегіш құралдың қай түрі? НАР МА Н Б Е Т К е р з а м а қ т о ғ а йҚ а Қ а р а л ыҚ а л и а н Б а йБ А Л Б Ы Р А У Ы А Л А Қ А Й Д А НС М Е Й Е Ң Е УНАРМАНБЕТ