Та?ырыбы: Сілтілік металдар — натрий ж?не калий.

СабаKтыS таKырыбы: Сілтілік металдар, натрий, калий.

СабаKтыS маKсаты: 1.ХимиялыK элементтер жайында алCан білімдерін кеSейту ж‰не
тереSдету, сілтілік металдар жайында маCлaмат беру.
2.МеталдардыS Kасиеттерін , маSызын талдау, реакция теSдеулері
арKылы жаза білуді ‰рі Kарай дамыту.
3. АлCан білімдерін тaрмыста ж‰не к_нделікті ™мірде Kолдана білуге
т‰рбиелеу.

СабаKтыS барысы: І. JызыCушылыKты ояту.
^й жaмысыныS таKырыбына байланысты ребус шешу.
( жауабы: металл )
^й тапсырмасын сaрау.
СaраK-жауап: 1.МеталдардыS периодтыK системадаCы орны.
2.ТабиCатта таралуы.
3.ХимиялыK Kасиеті.
4.ФизикалыK Kасиеті.
5.Jолданылуы.
6.МаSызды металдар, олардыS Kолданылу салалары.

ІІ. МаCынаны тану. (жаSа таKырып).

Ой шаKыру.
ЭлектрондыK оKулыKтан металдыS суда еруін к™рсету арKылы оKушыларCа сaраK Kою.

СабаKтыS таKырыбы: «Сілтілік металдар». ПериодтыK системадаCы Kай топ осылай
аталады, неге?
Б_гінгі біздіS таKырыбымыз «Сілтілік металдар» жайында не білесіздер? €р KайсысыSыз
д‰птерлеріSізге не білетіндеріSізді жазыSыздар. Жазып болCан соS, оKушыларCа м‰тін
таратылады.

М‰тінмен жaмыс.
( KысKаша м‰тін )
Сілтілік металдар, натрий, калий.
1.Сілтілік металдар периодтыK ж_йеніS І тобыныS негізгі топшасында орналасKан. ОCан
жататындар: Li, Na, K, Rb, Cs, Fr. ОлардыS іс ж_зіндегі маSыздылары: Na, K. JалCан сілтілік
металдар осыларCа aKсас. Натрий таралуы ж™нінен алтыншы орында, калий жетінші орында.
Олар тек атом радиустары бойынша Cана ерекшеленеді. Олар s элементке жатады. Атом
радиусы, химиялыK белсенділігі топтарда жоCарыдан т™мен Kарай ™седі. ЕS кіші радиус Li-
де , ал еS _лкені Fr –да. Реакция кезінде +1 тотыCу д‰режесін к™рсетеді.
ТабиCатта кездесуі: Сілтілік металдар Kосылыстарынан табиCатта кеS тараCаны тек натрий
ж‰не калий Kосылыстары Cана. Мысалы: натрий хлориді Арал, Каспий маSында , натрий
сульфаты Алматы ,Jызылордада , сильвинит, карналит Батыс JазаKстанда. Натрий, калий
иондары тірі аCзада маSызды роль атKарады. Франций ядролыK реакция кезінде жасанды
жолмен алынCан. Сілтілік металдарды тaздарынан электролиз ‰дісімен алады.

2. Сілтілік металдардыS барлыCы болар-болмас реSкті, аK т_сті, жеSіл, оSай балKиды. ОлардыS
KаттылыCы ж‰не балKу температурасы жоCарыдан т™мен Kарай кеми береді. Натрий ионы
жалынды сары т_ске, ал калий ионы к_лгін т_ске бояйды. Сілтілік металдар к_шті
тотыKсыздандырCыш ж‰не химиялыK ™те белсенді болып табылады. Олар сутегін Kоса
алCанда барлыK бейметалдармен Kуатты ‰рекеттеседі. Мысалы:





+СІ2 2МеСІ
+ S Me2S
2Ме +2HCI 2MeCI + H2

+2HOH 2MeOH + H2
+H2 2MeH

+O2 Me2O


3. Натрий тотыKсыздандырCыш ретінде т_сті металлургияда ядролыK реакторларда жылу жеткізгіш, органикалыK заттарды синтездеу кезінде катализатор ретінде Kолданылады. Сілтілік металдар, ‰сіресе цезий жарыKтыS ‰серінен оS зарядталCан ионCа айнала алады. ОныS бaл Kасиеті жарыK энергиясын электр энергиясына айналдыратын аспапKа- фотоэлементке, сондай-аK ™здігінен жaмыс істейтін аппараттар ‰зірлеуге пайдаланылады. Калий тaздарыныS ™сімдіктер тіршілігіндегі маSызы ™те зор. Натрий пероксидін ауаны регенерациялау _шін с_Sгуір KайыKтарда ж‰не CарыштыK кемелерде пайдаланады. Ол к™мірKышKыл газын сіSіріп ауаны тазартады.
МаSызды Kосылыстары: NaOH- сілті, химия ™нерк‰сібініS маSызды Kосылысы, сабын, KаCаз, бояу, д‰рі алу _шін ж‰не тaрмыста NaCI – ас тaзы, консервілеуде ж‰не химия ™нерк‰сібінде натрий, хлор, сода алу _шін, Na2SO4- шыны, сода, медицинада Kолданылатын глаубер тaзын алу _шін, Na2CO3 – кальцинирленген сода, тері, формацевтика ™нерк‰сібі, д‰рі алуда, NaNO3- тыSайтKыш ретінде, NaHCO3 – ас содасы, медицина, кондитерде Kолданылады. KNO3- азоты, калийі бар тыSайтKыш, KCIO3 – бертолле тaзы, химия ™нек‰сібінде, сіріSке жасауда, КМnO4-марганцовка, д‰рі ретінде, зертханада оттегін алу _шін, К2СО3- аCаш к_лінде болады, тыSайтKыш ретінде Kолданылады.

Бірінші абзацты оKу ж‰не талдау, тапсырма орындау.
1 тапсырма.

ХимиялыK таSбасы
ЭлектрондыK формуласы
ЭлектрондардыS орбитальдарда таралып орналасуы.

Li



K



Na





2 тапсырма.
Cілтілік металдардыS оксидтерініS ж‰не сульфидтерініS формуласын жазыSдар.


3 тапсырма.
Натрий хлоридіндегі (NaCI) натрийдіS , калий оксидіндегі (К2О) калийдіS массалыK _лесін есептеSдер.








4 тапсырма.
Мына заттар сілтілік металдардыS табиCатта кездесетін KосылыстарыныS аттары:
1)натрий хлориді; 2)сильвинит (натрий хлориді-калий хлориді)
3)карналит (калий хлориді-магний хлориді-6 су молекуласы) 4)калий хлориді
5)микрабилит (натрий сульфаты-10 су молекуласы)
Осы заттардыS формуласын жазыSдар.


5 тапсырма.
№
СaраK

Жауап

1
Ас содасы
А
Na2O

2
Ащы тaз
Б
KOH

3
Поташ
В
NaHCO3

4
Натрий пероксиді
Г
Nа2SO4*10H2О

5
К_йдіргіш калий
Д
K2CO3


1.
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
· 4.
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
2.
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
· 5.
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
3.
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·


Екінші абзацты оKу ж‰не талдау.


6 тапсырма
СызбанaсKадаCы реакция теSдеулерін жазыSдар,теSестіріSдер.
Реакция теSдеулерін жазу.

^шінші абзацты оKу ж‰не талдау.

Т_ртіп алу


7 тапсырма
ХимиялыK диктант

1.Калий тaздары
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
· еS Kажетті зат.
2.I топтыS негізгі топшасындаCы сілтілік металдар деп аталады,себебі
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
3.Металдар реакция кезінде
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
· болады.
4.БаCалы металдар:
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·.
5.Na+?=NaCI+?
6.?+H2O=KOH+?

III.Ой толCау.

СабаKты Kорытындылау:Тест тапсырмасы.
^й тапсырмасын беру,баCалау.

Тест тапсырмасы.
1.НатрийдіS ядро заряды:
А)10
Б)11
В)12

2.Протон саны:
А)22
Б)23
В)11

3.ЭнергетикалыK деSгей саны
А)3
Б)2
В)4

4.ЭлектрондыK формуласы:
А)1sІ2sІ2p63sІ
Б)1sІ2s1
В)1sІ2sІ2p63s1

5.Сілтілік металдар гидридініS жалпы формуласы:
А)MeH
Б)MeH2
В)Me2H

6.Металдар ішіндегі еS ауыры:
А)хром
Б)вольфрам
В)осмий

7.Сілтілік металдар Kасиеті:
А)жеSіл,жaмсаK
Б)ауыр,Kиын балKиды
В)жеSіл,Kиын балKиды

8.КалийдіS нейтрон саны:
А)19
Б)20
В)39

9.Сілтілік металдар табиCатта кездеседі:
А)оксидтер т_рінде
Б)бос к_йінде
В)тaздар т_рінде

10.Сілтілік металдарды таза к_йінде Kандай ‰діспен б™ліп алады:
А)еріту
Б)электролиз
В)Kыздыру


15