Татарны д?ньяга таныткан герой-шагыйрь

Тема: Татарны дөньяга таныткан герой-шагыйрь
Максат: Укучыларның патриотик шагыйрь Муса Җәлил турындагы белем – күнекмәләрен системалаштыру, яңа мәгълүматлар аша белемнәрен тирәнәйтү, белем алуга кызыксыну, шагыйрь иҗатына мәхәббәт, тормышына горурлык тәрбияләү.
Әби-бабай гадәтләре белән
Хәерле дип башлыйк эшләрне
Хәерле иртә, хәерле көн телик,
Хәерле дип башлыйк бәйгене.
Татар халкының бөек шагыйре Муса Җәлил 1906 елның 15 февралендә хәзерге Оренбург өлкәсенең Мостафа авылында туа.
Муса родился в многодетной семье шестым ребёнком. В школу он отправился в шесть лет, позавидовав старшему брату. Способный мальчик за первый же год учёбы освоил всю программу начальной школы. Мальчик был трудолюбивым, старательным, музыкальным. С раннего возраста начал писать стихи, которые печатались в детских журналах под псевдонимом «Кечкенә Муса» (маленький Муса).
Бөек Ватан сугышы башлангач, Муса Җәлил, беренчеләрдән булып, сугышка китә. Сугышта да ул каләмен кулыннан төшерми.
1942 ел. Июнь. Шагыйрь Волхов фронтында. Каты сугышлар вакытында аларның часте чолганышта кала, М.Җәлил яралы хәлендә дошман кулына эләгә.
Попав в плен, Муса Джалиль, создаёт антифашистскую группу, которая подпольно ведёт борьбу в плену врага. Но в группе оказался предатель. Мусу Джалиля и его друзей казнили.
Тоткынлыкта язган шигырьләрен Җәлил 2 блокнотка туплый. Бер блокнотын Берлин төрмәсеннән Габбас Шәрипов(Нигъмәт Терегулов) исемле бер тоткын, ә икенчесен моабит төрмәсендә бергә утырган бельгияле Андре Тиммерманс алып чыга.
1944 елның февралендә фашистларның хәрби суды Җәлилне Һәм аның көрәштәшләрен үлем җәзасына хөкем итә. Шул елның 25 августында Плетцензее төрмәсендә унбер җәлилченең гомере өзелә.
А сейчас проведём викторину «Кто больше знает о Мусе Джалиле?»
Вопросы к викторине:
1.Муса Җәлилнең «Маэмай» шигырендәге геройның исеме ничек? (Акбай)
2.Муса Җәлил кем ул? (шагыйрь).
3.Муса Җәлил кайсы авылда туган?( Мостафа).
4. «Кечкенә дуслар» шигырендә кайсы ел фасылы сурәтләнә? ( яз).
5.Муса Җәлилнең әнисе ни исемле? ( Рәхимә )
6. Мусаны аеруча яратучы, әкиятләр сөйләүче әбинең исеме ничек? (Гыйльми).
7. М. Җәлилнең кайсы шигырендә Илдар исемле малай очучы булырга хыяллана? ( «Куык»).
8.Бишек җырының исеме ничек ? («Кызыма»).
9. Муса Җәлил төрмәдә кайсы язучы белән бергә утырган? ( Абдулла Алиш).
10. Муса Җәлилнең кызына багышлап язылган шигыренең исеме . («Чулпанга»,).
11.М.Җәлил кайсы урында әсирлеккә эләгә? ( Волхов фронты ).
12.Мусаның кушаматы ничек ? ( Кәтүк, ).
Игра: «Что?Где?Когда?»
-Назовите достопримечательности города Казани, посвящённые Мусе Джалилю? 
(В Казани есть дом-музей Джалиля. В Казани стоит памятник Джалилю, который находиться около Кремля.
В Казани есть улица, названная в его честь)-Мәчкәрә һәм Күкшелдә М.Җәлил урамы бармы?
-Какие стихотворения Мусы Джалиля вы знаете?
 («Карак песи», «Күке», “Кызыма”, “Яз җыры”, “Куян”, “Мәчегә көлке - тычканга үлем”, “Бишек җыры”, “Имән”, “Чишмә”, “Суык бабай” и т. д.)
-Игра “Собери информацию». 
- Муса Джалиль. Татарский поэт. Родился в начале века. В семье мелкого торговца. Написал много стихов для детей и взрослых. Участвовал в Великой Отечественной войне. Был казнён в фашистских застенках. Он герой Советского Союза.

-Музыкаль тәнәфес: 3-төркем егетләре Рамил абыйлары белән әзерләгән музыкаль күчтәнәч
-Литературная пауза подготовлена Эльвирой Фаритовной и воспитанниками 2 группы.

-“Башваткыч” дип исемләнгән бәйгедә М.Җәлил шигырьләренең исемнәрен табып кроссворд чишәргә кирәк булыр.
1.Ул өйне саклый. 1.Ул шигырьләрен башкача атый.
2.Кызы турында язган. 2.”Кикрикүк” дип кычкыра.
3.”Мияу”дип кычкыра. 3.Кызының исеме ничек?
4.Җәлилнең һөнәре. 4.Салкын көнне исә.
5.Шагыйрьнең исеме. 5.Аны һәркем шатланып кабул итә.
6. Шагыйрьнең фамилиясе.
1.
5
1 м а э м а й 2 ч у л п а н г а
3 п е с и 4 ш а г ы й р ь2.
6
1 ж ы р л а р ы м
2 ә т ә ч 3 ч у л п а н г а 4 җ и л 5 б ү л ә к - Мәкальнең ахырын әйтеп бетер.
Батыр бер үләр,(куркак мең үләр)
Үзем өчен туганмын (илем өчен үләрмен)
Батыр яуда (беленер)
Батырлыкта – (матурлык)
Батырга (үлем юк)
Ил яхшылыкны (онытмас)
Ватанга хезмәт – (үзеңә хезмәт)
Бердә түгел, (илдә көч)
Ил иргә, (ир илгә таяна)
Илсез кеше – (телсез сандугач)
Муса Җәлил үзенең шигырьләренә күпме җылылык һәм ярату хисләре салган.
Ышанма.
Сиңа миннән хәбәр китерсәләр,
“Ул егылган арып”, - дисәләр,
Син ышанма, бәгърем!Мондый сүзне
Дуслар әйтмәс, якын күрсәләр.
Байрагыма каным белән язган
Антым чакра алга барырга,
Хаккым бармы минем абынырга,
Хаккым бармы арып калырга?
Сиңа миннән хәбәр китерсәләр,
“Алмаштырган илен”, - дисәләр,
Син ышанма, бәгърем!Мондый сүзне
Дуслар әйтмәс, мине сөйсәләр.
Илдән киттем ил һәм синең өчен
Автоматым асып аркама,
Илемне һәм сине алмаштыргач,
Җирдә миңа тагын ни кала?
Сиңа миннән хәбәр китерсәләр,
“Муса инде үлгән”, - дисәләр,
Син ышанма, бәгърем!Мондый сүзне
Дуслар әйтмәс, сине сөйсәләр.
Туфрак күмәр тәнне, күмә алмас
Ялкынлы җыр тулы күңелне,
“Үлем” диеп әйтеп буламы соң
Җиңеп үлгән мондый үлемне?
Жди меня, и я вернусь. Константин Симонов
Жди меня, и я вернусь.Только очень жди,Жди, когда наводят грустьЖелтые дожди,Жди, когда снега метут,Жди, когда жара,Жди, когда других не ждут,Позабыв вчера.Жди, когда из дальних местПисем не придет,Жди, когда уж надоестВсем, кто вместе ждет.
Жди меня, и я вернусь,Не желай добраВсем, кто знает наизусть,Что забыть пора.Пусть поверят сын и матьВ то, что нет меня,Пусть друзья устанут ждать,Сядут у огня,Выпьют горькое виноНа помин души…Жди. И с ними заодноВыпить не спеши.
Жди меня, и я вернусь,Всем смертям назло.Кто не ждал меня, тот пустьСкажет: — Повезло.Не понять, не ждавшим им,Как среди огняОжиданием своимТы спасла меня.Как я выжил, будем знатьТолько мы с тобой,-Просто ты умела ждать,Как никто другой.
-Тест
1. “Сикереп торды Марат, Күрә эшләр харап…”
а) “Карак песи”
ә) “Сәгать”б) “Күке”.
2. “Ул кояш белән бергә кузгала, Көрәген ала, җиңен сызгана...”
а) “Бакчачы”
ә) “Дулкыннар”б) “Чәчәкләр”.
4. “Иртә белән майга дип, Керсәм, күзем акайды: ”
а) “Бүреләр”
ә) “Карак песи”б) “Куык”.
5. “Ул – минем шатлыгым, ул - йөрәк ялкыным Ул – батыр, сөйкемле, нәкъ сезнең шикелле”
а) “Әтәч”
ә) “Дулкыннар”б) “Кызыл ромашка”.
6. “Ул берүзе сугышты Унбиш укчыга каршы...”
а) “Сандугач һәм Чишмә”
ә) “Имән”б) “Кызыл ромашка”.
7. “Сиңа миннән хәбәр китерсәләр, - Муса инде үлгән, - дисәләр...”
а) “Ышанма”
ә) “Дуска”б) “Бакчачы”.



Гөлфия апаларының сораулары:
М.Җәлил ничәнче елда туган?
М.Җәлил туган авылының исеме ничек?
М.Җәлилнең беренче Моабит дәфтәрендә ничә шигырь бар?
М.Җәлилнең кызы кем исемле?
М.Җәлилнең нинди шигырьләрен беләсез?
Диляра апаларының сораулары:
Муса Җәлилнең кызының исеме
М.Җәлилнең улының исеме
Кайсы фронтта М.Җәлил дошманнар кулына эләгә?
М.Җәлилнең балалар өчен язылган поэмасы.
Гөлгенә апаларының сораулары:
М.Җәлил нинди музыка уен коралында уйнарга өйрәнә?
Матбугаттә басылып чыккан беренче шигыре ничек атала?
1944-елның 25 августында Плетцензее төрмәсендә ничә җәлилченең гомере өзелә?
“...Ерак түгел, моңаеп,
Утыра ромашка кызы,
Тик чуклары ак түгел,
Кан шикелле кып-кызыл”. Бу юллар кайсы шигырьдән алынган?
Ләйсән апаларының сораулары:
1.М.Җәлилнең кызының исеме ничек?
2. М.Җәлил ничәнче елда туган?
М.Җәлил нинди музыка уен коралында уйный алган?
Кайсы бина М.Җәлил исемен йөртә?
Җәлилчеләрнең гомере кайсы төрмәдә өзелә?
М.Җәлилнең беренче шигыре?
Рамиля апаларының сораулары:
Каким образом джалиловцы сражались против фашистов в плену?
Какие произведения М.Джалиля вы прочитали?
В каком городе стоит памятник Джалилю?
Закрепление:
1.М.Җәлил кем ул?(Язучы, герой-шагыйрь)
2.М.Җәлил ничәнче елда һәм кая туа? (1906 нчы елның 15 нче февралендә Оренбург өлкәсе Мостафа авылында туа)
3.Әтисенең исеме ничек? (Мостафа)
4.Әнисенең исеме ничек? (Рәхимә)
5.Кызының исеме ничек? (Чулпан)
6.Беренче шигыренең исеме ничек? (“Бәхет”)
7.М.Җәлил исемен йөртүче театр ничек атала? ( Опера һәм балет театры)
8.М.Җәлил ничәнче елда һәм ничек үлә?(1944нче елның 25 августында үлә)
М.Җәлил иҗатын беләсезме?
Я сузып кына, Сикереп торды Марат
Я бик еш кына: Күрә эшләр харап.
Кикрикүк, Тагын соңга калган
Кикрикүк. (“Әтәч”) Шул йокыга карап. (“Сәгать”)
Йокла, нәни, -Мияу,мияу,пескәем!
Йокла, бәби, Хыянәтче икәнсең.
Әлли-бәлли, Саклый торган маеңны
Бәлли-бәү!(“Бишек җыры”) Үзең ашап беткәнсең!(“Карак песи”)
“Батырлык ” сүзеннән кем күбрәк сүз төзи?
Муса Җәлилнең рәттән биш шигырен атагыз.
Муса Җәлил сүзләренә язылган биш җырны атагыз.
Биш җәлилчене атагыз.
Бөек Ватан сугышында катнашкан биш язучы яки шагыйрьне әй-тегез.
Җәлиловлар гаиләсендә балаларны олыдан кечегә таба санагыз
(Ибраһим , Муса, Зәйнәп, Хәдичә).