8 сыныпта ?ткен Химиялы? элементтерді? таби?атта?ы ж?не адам ?міріндегі ма?ызы саба?ыны? таныстырылымы

Атырау облысыҚызылқоға ауданыҚаракөл орта мектебіБақтыкереева Нұргүл Рысқұлқызы –биология және химия пәнінің мұғалімі Биология пәні8 сынып «Адам баласы көзімен көріп, құлақпен естіп, қолмен ұстап, тілмен татып, мұрнымен иіскеп, тыстағы дүниеден хабар алады.» Абай Құнанбаев Сабақтың мақсаты: Адам ағзасының құрамына қандай химиялық элементтер кіретінін және қалыпты дамуда қандай мөлшері қажет екенін білу, табиғаттағы маңызын оқып үйрену. сутек темір оттек қалғаны Х и м и я л ы қ э л е м е н т т е р Макроэлементтер Микроэлементтер Ультрамикроэлементтер Hg Au To Ra 0,01 % С, Н, O, N,Ca,P 98% Na Fe MgZn Cu F Iт.б1,9 % Макроэлементтер Макроэлементтерге С,О,Н, N , S, Р, Са, К, Na кіреді.Мысалы, 70 кг салмағы бар адамда, орта есеппен ( грамм ): кальций – 1700, калий – 250, натрий– 70. Кальций Сүйекте кальций гидроксофосфаты– Ca10(PO4)6(OH)2 түрінде кездеседі. Ересек адам үшін тәуліктік мөлшері 800-1200мг. Қанда кальцийдің мөлшерінің төмендеуі қалқанша маңы бездерінің қызметінің күшеюіне әкеледі (кальцийдің қанға түсуі күшейеді). Керісінше, қандағы кальций мөлшерінің артуынан орталық жүйке жүйесінің қозғыштығы күрт жоғарылайды, ұстама(судырга) пайда болып, өлімге жалғасуы мүмкін. Сүттің құрамында кальцийдің мөлшері көп ірімшік Жұмыртқа сарысы Микроэлементтер Оларға адам ағзасында міндетті түрде кездесетін 22 химиялық элемент кіреді. Көбі металдар, маңыздысы темір. Салмағы 70 кг адамда 5 гр, тәуліктік қажеттілігі 10-15 мг болғанымен, темір адамның тіршілігінде маңызды роль атқарады. Темірдің концентрациясы оның бөлінуімен емес, сіңірілуімен реттеледі. Ересек адамның гемоглобині мен миоглобинінде 65 % темір болады, ал қалған көп бөлігі арнайы нәруыздарда(ферритин, гемосидерин) сақталады, азғанасы ферменттерде кездеседі. Оксигемоглобин артерия тамырымен оттек тасымалдайды, түсі алқызыл, ал көмірқышқыл газын тасымалдайтын карбоксигемоглобин қызыл қошқыл болып вена қан тамырымен ағады. бауырда Қызанақ шырыны мейізде Әртүрлі жармаларда Адам ағзасындағы йод мөлшері 25—30 мг. Оның 15 мг қалқанша безде болады. Йод қалқанша безден бөлінетін тироксин гормонында кездеседі. Зоб немесе алқым ісігі ауруы тироксин құрамында йод жетіспеуінен пайда болады Йод жетіспеушілігі әлсіздік, терінің сарғаюы, салқын мен құрғақтық сезімін туғызады. Бұл әсіресе балаларда қатты байқалады,- олар физикалық және ақыл –ой жағынан жетілмейді. Йод грекше иодэс «күлгін» мағынасын береді Фтор ағзаның барлық мүшесінде кездеседі, көп мөлшері тісте, сүйекте, тырнақта және шашта. Сүйектер — фтордың өзіндік қоймасы,оның алмасуы үшін өте маңызды. Қалыпты өсу үшін фтор міндетті, оның жетіспеушілігі анемияға әкеледі . Фтор тісті кариестен сақтайды. Фторидтерді шектен тыс пайдалану фторозға әкеледі. Фтороз қалқанша бездің жұмысының бұзылуына, яғни бойдың дұрыс өспеуі мен бүйректің бүлінуіне әсер етеді. Фтордың ұзақ уақыт әсер етуі дененің артық минералдануына әкеледі, ол сүйектің деформациясын туғызады. Фтор грекше фторос «бүлдіргіш» мағынасын береді Мыстың басым бөлігі церулоплазмин түрінде кездеседі. Мыстың мөлшері ми бағанында 100 до 150 мг болады. Мыс жетіспеушілігі ағзада ауыр науқастарға соқтырады. Вильсон ауруы кезінде мыс мөлшері 100 есеге көбейеді. Мыс әсіресе бауыр мен бүйректе, мида көп болады. Қанда мыстың көбеюі лейкемия, лимфома,құздама артрит, цирроз, нефрит ауруларының пайда болуымен байланысты. Теңіз тағамдарында мыс мөлшері өте көп. Дені сау әртүрлі адамдардың ағзасында химиялық элементтердің мөлшері бірдей Кальций Сүйек каңқаларының өсуі баяу жүреді, қан ұйығыштығы кемиді Магний Бұлшықет талмасы жиілейді (судороги), жүйке жүйесінің жұмысы нашарлайды Темір Қан аздық ауруы, иммундық жүйенің бұзылуы Мырыш Терінің зақымдануы, бойдың өспеуі, жыныс бездерінің нашарлауы мыс Артерияның әлсіздігі, бауыр қызметінің бұзылуы, екінші деңгейлі қан аздық, шаштың ағаруы молибден Жасушаның өсуі баяулайды, кариеске бейімділік,бүйрек жұмысы кобальт Қатерлі (злокачественная) қан аздық никель Депрессияға тез шалдығу, дерматит Хром Диабеттің симптомдары Фтор Тіс жегі ауруы, сүйектің дұрыс жетілмеуі «Білімді тек біліп қана қою жеткіліксіз, білімді қолдана білу қажет» Гете МакроэлементтерМикроэлементтерУльтрамикроэлементтер Химиялық таңбасы Элемент аты Периодтық жүйедегі нөмірі Ағзада кездесетін орны маңызы Кездесетін тағамы Жетіспегенде байқалатын белгі Қай топқа жатады Fe Микроэлементтер кальций 29 Шаштың ерте ағаруы тісте Жүйке жасушаларының жұмысы І Теңіз орамжапырағы Есепші химиктер:1. 112 грамм темір оттекпен әрекеттескенде неше грамм темір(ІІ) оксиді түзіледі?2. 3 моль мыс (ІІ) оксидінің массасын есепте.Ақын химиктер: Менделеев ауылында .... , 20-шы пәтерінде тұрамын. Кездесемін ... адамның Айтшы, достым, мен қалай аталамын? Тек ... элементтен құраламын,Қатты , газ, сұйық боп та тұра аламын.... өтпес өмірің ешқашан даБілсең айтшы, мен қалай ... ?  Қаны қызыл ағзалардың қанында Кездесетін элемент бар, ол ... Бір молінің массасы тең 56-ға Латыншасы ... деп аталып жүр. Биохимиктер : ағзалық заттарда С,Н,О, N бар екенін дәлелдеу Үйге тапсырма: Өтілген тақырып бойынша тест жасау; Әркім өзінің күндік тағам рационын жасап әкелу. Қазақстанның жас азаматтары! Білімді, еңбекқор, бастамашыл, белсенді болуға қазірден бастап дағдыланыңдар. Жұмыс пен сұраныс бар өңірге батыл барыңдар.   Шеберліктің шыңына жете білсеңдер  мамандықтың бәрі жақсы. Қазір техникалық мамандықтардың, ғылым мен инновацияның күні туған заман. Ерінбей еңбек еткен, талмай ғылым іздеген, жалықпай техника меңгерген адам озады.  Тұрмысы жақсы, абыройы асқақ болады. Біз жүзеге асырып жатқан түбегейлі реформалар мен атқарып жатқан қыруар істердің бәрі сендер үшін, болашақ үшін жасалуда. Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2015 жылғы 30 қарашадағы халыққа арнаған жолдауынан