Биологиядан сыныптан тыс шара СЫРА – е? ?ауіпті алкогольді сусындарды? бірі. ( 9-10-11 сынып )

Талдысай орта мектебі. Биология пәнінен мұғалімі: Ешмұханов Т.Ж СЫРА – ең қауіпті алкогольді сусындардың бірі. Елбасымыз Н.Назарбаевтың «Қазақстан -2050» стратегиялық даму бағдарламасындағы халқына жолдауында «Ұлт денсаулығы – табысты болашағымыздың негізі» деп атап көрсетіп, салауатты өмір сүру, оны насихаттау мәселесін басты мақсат етіп қойған.Сол бағдарламаға орай бүгінгі өткізілетін « СЫРА – ең қауіпті алкогольді сусындардың бірі» атты тәрбие сабағымызда ой бөліспекшіміз. "Шымкенттің салқын сырасы,- Көрдің бе ішіп, құрдасым???" ---- дейтіндей, қазір елімізде сыраға әуес адамдардың қатары көбейді. Әсіресе, жастар арасында осы ішімдік түрі кең тарады. Ғалымдар сыраның қаупі жайында дүркін-дүркін үн тастап келеді.Қазақстанда алкоголь проблемасы әлі де өзекті болып отыр. Елімізде жас буын арасында сыраны тұтыну көбейіп, олар тәуелділік қармағына түсуде. Қазақстанда соңғы кездері балалардың - 9,4, ал жасөспірімдердің - 21,3, жастардың 46 пайызы алкогольді ішімдіктерді тұтынады. Оның ішінде, әсіресе студенттік ортада, сыра сәнді ішімдікке айналып отыр. Бұл туралы бүгін «СЫРА – ең қауіпті алкогольді сусындардың бірі» атты тәрбие сабағымызда ой бөліспекшіміз. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметінше, жан басына шаққандағы сыра ішу мөлшері сегіз литрден асса, ұлттың жойылып кету қаупі бар. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының дерегі бойынша, біздің ел спиртті ішімдіктерді тұтыну жағынан 8-ші орынды ешкімге бермей келеді. Тағы бір статистикаға сүйенсек, әр жан басына шаққанда Қазақстанда жылына 12 литр спиртті ішімдік сіміріледі. Соңғы 3 жылда спиртке үйір балалар саны 10 есеге ұлғайса, «тентек суға» тойынған жасөспірімдер саны 2 есеге артқан. Қазір еліміздің наркодиспансерлерінде 2 мыңнан астам жасөспірім алькоголизмнен емделіп жатыр. Ал, жалпы ел бойынша араққа салынып кеткен адамдардың диспансерлік тізімге тіркелгені - 304 мың. Тіркелмегені қаншама! Бастысы, осы жасөспірімдердің барлығы дерлік алқаштық карьерасын «жай ғана» сырадан бастаған. «Жай ғана» сырадан... Абай болайық! Халықтың азғындауын жылына жан басына шаққанда 8 литр «жынды су» ішуінен есептей бастайды. Ал, біздікі... 12 литр! Ғалымдардың айтуы бойынша кез келген сыраны дайындағанда құрамына «хмель» деген шөп қосылады. Ол қосылмаса сыраңыз сыра болмайды. 1 шөлмек сыра =50 грамм арақ Сыраның құрамында этил спирті бар Әлі күнге не спирттік өнімге не қарапайым сусын түріне жаптайтын сыраның зияны арақтан да асып түсетінін біреу білер, біреу білмес. Бақсақ, жарты литр сыра 50 грамм арақтың күшiмен тең, яғни оның құрамындағы этил спирті көпіршіген кезде алкоголь құрамы 14 пайызға дейін ұлғаяды. Тіпті алкогольсіз сыра деп күні-түні теледидардан үзбей жарнамаланып жүргендердің құрамында да 0,5 % мөлшерінде спирт¬ барын естен шығармаңыз.  Артқа бір қадамТарихта сыраның дайындалу тәсілін ойлап тапқан адамның кім екені белгісіз болып қалды. Алайда оның бағзы замандарда көне Египет пен Грекияда қайнатылғаны мәлім. Одан кейін Англия, Бельгия, солтүстік Францияда, Германияда, Русьте сыра қайнату өнерінің өркендегені тағы бар. Соңғысында Пасхада, Дмитрий сенбісінде, масленицада, шоқындыру мен үйлену тойларында қайнатып ішуге рұқсат берілген. Одан бері қаншама уақыт өтті. Қазіргі кезде сыраның отаны – Чехия делінсе, еліміз бойынша Шымкент пен Қарағанды қалалары осы сусын яки ішімдік түрін қайнатудан көш бастап тұр. АсқазанСыраны ішкен кезде әлбетте ішек жолдары арқылы ол асқазанға барады. Жай барып қана қоймай, ас қорытатын шырышты қабатты бұзады. Сондықтан сыраны көп ішетін адамның ас қорытуы қиындап, соңы созылмалы гастрит ауруына соқтырады. Бұл – бір (!) «Ештеңе етпес»-тің соңыСылтау болса болды, сыра — үстелдің үстінде. «Арақ емес қой» деп ақталады жастар, «ештеңе етпес» дейді ата-аналар. Денсаулық осыдан құриды. Санамалап айтсақ, төмендегідей:  БауырБауыр — адам ағзасын тазартып отыратын нәзік мүше. Медицинаның бүгінгі қарқыны жүрек алмастыруға дейін жеткенімен, тек осы мүшені айырбастап салуға дәрменсіз. Сыраны жиі сіміру бауырдың улы заттарға қарсы тұру күшін азайтып, кейін жойып жібереді. Үлкендердің «арақты көп ішпе, бауырың езіліп кетеді» дейтіні осыдан болар. Бұл – екі (!) БүйрекСыра сімірген адамның қайта-қайта әжетханаға жүгіретіні белгілі. Өйткені оның зәр айдау жүйесі нормадан тыс күш алып кетеді. Бұл жағдайда «қып-қызыл ақшаға сатып алған сусыным сыртқа кетіп жатыр» деп ойламау керек. Керісінше, сіз ағзадағы қажетті минералдардан айырылып жатырсыз. Нәтижесінде калий, магний элементтері азайып, адамның жүрек соғысының ырғағы ақауланып, әлсіреп қалады. Бұл – үш (!)  ЖүрекҚазіргі кезде «инфаркт алыпты» деген сөзді есту таңсық болмай қалды. Бұған сыраның да әсері бар. Сыраны үнемі ішетін адамның қан тамырлары кеңейіп, варикозға шалдығады. Өйткені ол қанға тез сіңеді. Бүйрек бен бауыр қызметі бұзылған жағдайда жүрекке салмақ түседі, нүкте инфарктіге шалдығумен қойылады. Мұны «жүректің капрон шұлыққа айналуы» деп атайды. Сыра алкоголизміне ұшыраған адамдағы «Бавар жүрегі» синдромы СЫРА – ең қауіпті алкогольді сусындардың бірі. Сыраның кейбір сорттарының құрамындағы спирттің үлесі 3%-дан 12%-ға дейін болады. - 100 грамм арақта 40 грамға дейін улы заттар болады. - 100 грамм сырада 4 грамм улы заттар болады. Қызықты арифметика У Сыра жүректің жұмыс жасау қабілетін төмендетеді. Бүйрек пен қуыққа да әсер етеді. Сыраны көп ішкен адамның зәр айдау жүйесі шамадан тыс күшейіп кетеді. Бұндай жағдай ағзадағы қажетті минералдардың сыртқа шығып қалуына әкеліп соқтырады. Егер денедегі калий, магний дәрумендері азайса, адамның жүрек соғысының ырғағы бұзылып, тез шаршайды. Үздіксіз сыра ішу бауыр мен бүйректі толық істен шығарып, бүйрекке қан құйылу, адамды естен адастыру қаупін туғызады Құлмақ бүрлері – сыра ашытуда пайдаланылатын басты компонент. Ерлер фаминизациясы(әйел адамдарға баяу айналу) Құлмақ бүрлерінде фитоэстроген заты болады.«Фито» - өсімдік«Эстроген» – аналық жыныс гормоны«Фитоэстроген» - ағзаға аналық жыныс гормоны секілді әсер ететін өсімдіктекті зат. Сыра ішетін жасөспірімдер эндокриндік жүйесінің бұзылуына байланысты сыртқы әлпеті әйел адамдарға ұқсай бастайды. Сыраны көп пайдаланатын жасөспірімдер 30 жасында жыныстық қабілеті төмендеп, 40 жасында импотенцияға ұшырайды. Әйелге айналу һәм семіздікСыраның құрамында біз біле бермейтін фитоэстроген эле¬менті бар. Әйел гармондары үшін аса қауіпті болып саналатын бұл зат уақыт өте келе нәзік жандыларды ашушаң етіп, психикасын бұзады, ішімдікке шырмауықша байлайды. Өзіңіз байқап қарасаңыз, сыраны шімірікпей ішетін қыздардың дауысы жуан, денелері ірі, қимылдары оқыс келеді. Ал, еркектерде керісінше, әйелде кездесетін гармондар пайда бола бастайды. Дауыстары жіңішкеріп, бұлшық еттері салбырайды, иықтары жоғалып, қарындары шығады, белінде май қатпары өседі. Мынаны біліп қойыңыз: сыра — семіздікке апаратын төте жол.  Сыраны көп пайдаланған әйел адамдарда, болашақта бедеулік және ісік ауруларына шалдығу қаупі күшейеді. Сыра ішу болашақ аналардың омырау ісігіне шалдығу мүмкіндігін жоғарылатады. Сыра ішудің нәтижесінде пайда болатын көз аурулары катаракта макулопатия Маскүнем ата-аналардың балаларындағы кемістіктер Барлық маскүнемдікке ұшыраған адамдардың 90 % сыра ішуден бастайды… Жасөспірімдер сыра ішу ересектіктің белгісі, сән деп ойлайды. Толық дамымаған ағза сыраға тез үйренеді. Егер жасөспірім бала күніне 1 шиша сыра ішетін болса, жылға жақын уақытта ол маскүнемге айналады.. Маскүнемдік өз кезегінде «қоғам қалдықтарын» туғызады. Ойлан!Сенің болашағың – өз қолыңда! Бүгінде сыраға ең қатал заңдарымен қарсы тұрған — Ислам мемлекеттері. БАӘ-де көшеде, жағажайларда оқыстан шөл қысып, сыра ішемін десеңіз: абай болыңыз! Сізге дереу айыппұл салынып, тіпті түрмеге қамауы да мүмкін. Еуропа елдерінде жүргенде шөл қысса, сыра сіміруге тыйым салынбайды. Тек қоғамдық орындарда өзіңізді ұстай білсеңіз болды. Америкада кәмелетке толмағандарға алкоголь өнімдерін саудалауға тыйым салынған. Сондықтан жасыңыз 21-ге толмаса, ол жақта ішімдік сатып, пайда табамын деп ойламаңыз. Өзімізге келсек, саябақ толы сыраның шөлмектері, теледидар толы сыраның жарнамалары… Сыра қазақтың сорына айналып барады Кедендік одаққа байланысты өткізілген жиында сыраға қандай статус беру жайлы шу шыққаны белгілі. Беларусь үкіметі сыраны алкогольсіз өнім деп санауды ұсынған болатын. Бұл – Кедендік одақта әбден талқыланған тақырып. Мөлдір сусын үшін белорустықтар сыра өнімдері туралы техникалық регламент жасауды ұсынды.  Белоруссияда сыра нарығының  80 пайызын пластик ыдысқа құйылған өнімдер құрайды. Егер сыраны алкогольді өнім қатарына қосса, белорустықтар пластик­ті шыны ыдыстарға ауыстыруға тура келеді екен. Бұл әрине көп шығынды қажет етеді. Ресей де сыраға  байланысты өз ұстанымдарын жұмсартпақ ниет танытты. Бұл тұрғыда барлық алкогольді өнімдерді пластик ыдыстарда шығаруға қарсы шыққан Қазақстанды Ресей қолдамай отыр. Сөйтіп, сыраға қатысты сан-саққа кеткен тартыс сол күйі басы ашық күйінде қалды. Алдағы уақытта сыраға қайта айналып соғуға тура келері сөсіз. Мемлекеттік дең­гейде шешілуі тиіс мәселе ретінде. Кезінде еліміз алкогольді өнімдерге қарсы «майдан» ашқаны белгілі. Дұрысы – жарна­ма­сына қарсы. Алайда жарнаманың өңін айнал­дыруда алды­на жан салмайтындар сыраның орысшасын теріс қара­тып жазып, сарап­шылар тап басып тани алмайтындай етіп, әйтеуір амалын тапты. Әйтеуір сыраның ал­ко­гольді өнімдер қатарына жататыны, ия жатпайтыны туралы қазір қоғамның пікірін екіге жарып тұр. Кезінде Ре­сейдің өзі сырақұ­марлықтың дендеп бара жатқанын айтып, дабыл қаққан болатын. Әсіресе, жастардың шөлбасар ретінде тіптен қалақтап емес, бөшкелеп ішетіні жайлы тіпті бас санитар дәрігері мәселе де кө­тер­ген болатын. Бізде де жағдай мақтанарлықтай мәз емес. Сыра тек жастар мен жасамыстардың ғана емес, бүгінде мектеп оқушыларының да сүйікті сусынына айналды. Оны қаншама алко­гольсіз сыра деп дәріп­те­генмен де, оның құрамындағы 0,5 % спирт­ті қайда қоямыз. Арпадан ашытылған кәдімгі арақ атаулының «туысы» болып табылатыны тағы да рас. Бірақ алко­голь­сіз сыра ғой деп сылтауратудың қажеті жоқ. Әй­теуір «халал сыра» деген шық­паса деңіз. Сыра-дерек: -Ресейде әрбір адам жылына 18 литр, ал Қазақстанда 4 литр спирттік ішімдік тұтынады;-Жыл сайын 100 мың қазақстандық сапасыз арақтан уланып, ауруханаға түседі;-Кейінгі 3 жылда елімізде 55962 өрт шығып, осы оқиғада ішімдік салдарынан 1138 адам көз жұмған. Соңғы 6 жылда көлікті мас күйде айдаудың кесірінен 4833 жол апаты орын алып, 977 адам өмірімен қоштасқан; -Қазақстанда арақ өндіретін – 40, шарап шы¬ғаратын – 24, сыра қайнататын 62 зауыт бар екен;-Құзырлы орган қызметкерлері қылмыстың 68 пайызы ішімдік ішу салда-рынан орын алатынын айтады;Сыраға су деп қарап, сырлас болып, суша сіміргеннің соңы сырқатқа апаратынын естен шығармалық. Әйтсе де «ішпеу керек» деп дабыл қаққанмен, пысқыратын жан табыла қоймас. Құрығанда жиі ішуді азайтып, сыраны дұрыс қабылдау жолын білсе екен деген ой бізде. Сыраның адам ағасына әсері.Сыра әлсіз алкоголь және мүлдем зияны жоқ сусын деген пікір бар.Шынында да сыра өте пайдалы өнім – арпадан жасалынады, оның құрамында ақ уыз, майлар, углеводтар және витаминдер бар. Дегенмен телеэкрандар мен жарнамалық роликтерге қарамастан, сыра – алкогольдік сусын. Құрамында этил спирті бар кез келген алкогольдік сусын сияқты сыраға да тәуелділік пайда болады. 100 грамм арақта қанша спирт болса, екі кружка сыра құрамында да сонша спирт бар. Сыра араққа қарағанда мастықты айқынырақ тудырады. Сонымен қатар сыра өте күшті зәр айдатқыш әсерін тигізеді, ол ағзадан «құрылыс материалдарын» ақуызды, майларды, микроэлементтерді, әсіресе калий, магний және С дәруменін шығарады, ол өсіп келе жатқан жас өспірімдер үшін қауіпті. Магний жетіспеушілігі көңіл-күйдің құбылуына әкеледі, адам ашуланшақ, жылауық болады, ұйқысы нашарлайды. С  дәруменінің жоғалуынан иммунитет төмендейді, ми гипоксиясы дамиды, интеллект зардап шегеді. Сыраны тым көп ішкен кезде жүрек, бауыр ауруы пайда болады.            Сыраны қолдан жасалған ішімдікпен теңеуге болады, өйткені, сыра мен қолдан жасалған ішімдікте зиянды заттар ұзақ уақыт сақталады. Сыра аз әсер етуші ішімдіктің қатарына жатпайды, өйткені  соңғы жылдары сырада ішімдіктің 14% бар. Араққа қарағанда адамда сыраға деген құштарлық 3-4 рет жылдам дамиды.            Сыра ішімдігі – ауыр психологиялық ауру, яғни адам өз қалыпа немесе мінез – құлқына баға бере алмайды. Ең маңыздысы ол қол жетімді және жеңіл қолданбалы. Оны ішу үшін дастархан жаю қажет емес, сыраны жалғыз, достар арасында, үйде, көшеде, отырып немесе жүріп келе жатып та ішуге болады. Сыраның градусы көп болғандықтан араққа қарағанда оны емдеу қиынға әкеліп соқтырады.            Мамандардың көзқарасы бойынша, сыра ішімдігі – емделуге оңай берілмейтін ішімдіктің бір түрі.            Сыра шөлді жақсы қандырады, оны аш қарынға ішу қауіпті. Сырада көп болатын ашытқы өнімдері және көмірқышқыл асқазан және ішек шырыштысын тітіркендіреді.            Сыраның құрамында токсинді заттар сонымен қатар, ауыр металлдардың тұздары бар, олар эндокринді жүйенің өзгеруіне әкеліп соқтырады. Хмельдің қызметіне қарай сырада психобелсенді заттар бар ол адамға масайтатын әсер береді. Уақыт өте келе адам сырасыз дем ала алмайды, босанси алмайды және сыраны қабылдау мөлшері арта түсетіндіктен есте сақтау қабілеті нашарлайды            Сыраға әуестік нағыз ерлерге лайық деп санайтындар қателеседі. Сыраны жиі ішетін ер адамдарда жыныс гармоны тестестерон жоғалады, кеуде бездері өседі, дөңгелек қарын пайда болады, ағзада су құрамы көбееді, бұлшық ет едәуір азаяды. Сыра ішімдігінің әсерінен адамдар жалқау, әлсіз және дөрекі болып көрінеді.Осындай күйге түспеу үшін қандай да болмасын ішімдіктің түрі денсаулығыңызға зиянын тигізетінін ұмытпағаңыз жөн!         Білім беру және халықаралық бағдарламалар бөлімінің маманы                                           Абдрахманова Меруерт Алтынбекқызы. Оқушылар, бүгінгі тәрбие сағатының барысында жас жандарыңды неден аулақ ұстау керек екендігін білдіңдер. «Бірінші байлық- денсаулық» дейді қазағымыз. Екі кісі кездесе қалса да алғашқы сұхбат осы амандық, саулық болмақ. Ендеше сағат бойы талқыға салынған арақ, сыра, темекі, нашақорлықтан жандарыңды аулақ ұстаңдар. Салауатты өмір салтын жандарыңа жан серік етіңдер! Ардақты менің оқушыларым, «Мен Сіздерге ризамын,» өйткені сіздердің дендеріңіз сау, зиянды әдетерден аулақ, ұзақ та бақытты өмір сүретіндеріңізге сенімдімін. Салауаты өмір салтын қолдайық!Жаман әдеттен әрқашанда аулақ болайық!-деп, бүгінгі кешімізді осымен аяқтаймыз.