Ірі ?ара шаруашылы?ы 7 сынып

СабаKтыS таKырыбы: § 67. Ірі Kара шарушылыCы ж‰не оныS салалары.
МаKсаты: 1. Білімділік: ОKушыларCа елімізде мол ™нім беретін – ірі Kара шаруашылылыCы ж‰не оныS салалары , сиырдыS асыл тaKымдары жайында т_сінік беру.
2. Т‰рбиелік: ОKушыларды т™рт т_лікті баCып к_туге ,сиырдыS Kасиеттерін танып білуге т‰рбиелеу.
3. ДамытушылыK: ОKушыларCа ірі Kара шаруашылыCы, етті баCыттаCы KолтaKымдар ж‰не с_тті баCыттаCы KолтaKымдардыS айырмашылыCы жайында білімін тереSдету , с™йлеу м‰дениетін дамыту.
СабаKтыS типі: жаSа сабаK
СабаKтыS т_рі: аралас сабаK
СабаKтыS ‰дісі: _лестірмелі тапсырма
СабаKтыS к™рнекілігі: интерактивті таKта, суреттер
П‰наралыK байланыс:
I. `йымдастыру кезеSі:
1. С‰лемдесу, т_гелдеу
2. ОKушылардыS Kaрал – жабдыCын тексеру
3. ОKушылар назарын сабаKKа аудару
II. ^й тапсырмасын сaрау
III. ЖаSа сабаKты т_сіндіру
Ірі Kара шаруашылыCы – мал шаруашылыCыныS ™німді к™п беретін саласы. Ірі KараныS арCы тегі ертеде Еуразия KaрлыCыныS далалы, орманды – далалы ™Sірінде таралCан жабайы тур ерте кездерде к™п аулаCандыKтан, турлар саны азайып, XVII CасырдыS басында біржола жойылып кеткен. Сиыр – с_тKоректілер класыныS жaптaяKтылар отрядына жататын к_дір тaKымдастар ™кілі. Jазіргі кезде д_ние ж_зінде сиырдыS 250-ге жуыK ‰р т_рлі KолтaKымдары ™сіріледі. СиырдыS еті, с_ті ж‰не терісі басKа да ™німдері к_нделікті тaрмысымызда Kажетімізді ™теп келеді. Сиыр – бір _йдіS асыраушысы деген с™з бекер айтылмаса керек. СиырдыS пірі – ЗеSгібаба. М_шелдік жыл санауда сиыр – екінші жыл. JазаK жерінде сиыр – басKа т_ліктерден кейін KолCа _йретілген мал. АлCаш сиырды Ресеймен к™ршілес аймаKтардан айырбастау т‰сілімен ‰келген. СиырдыS етін, с_тін пайдаланCан. Jазіргі кезде ірі Kара шаруашылыCы - еліміздегі мал шаруашылыCыныS еS дамыCан саласы.
Ірі Kарадан алынатыннегізгі ™нім с_ті мен еті болCандыKтан,сиырдыS KолтaKымдары 2 баCыттыа ™сірілуде.
Етті баCыттаCы KолтaKымдар
С_тті баCыттаCы KолтaKымдар

Бaл баCытта JазаKстанда кеSінен таралCан KолтaKымCа KазаKтыS аKбас сиыры жатады. JолтaKым жергілікті KазаK, KалмаK сиырларын Англиядан ‰келінген герефорд бaKаларымен жaптастыру арKылы шыCарылCан. СиырдыS бaл KолтaKымы Батыс JазаKстан ™Sірінде к™бірек ™сіріледі. €улиек™л сиыры да етті баCытта шыCарылCан сиырдыS жаSа KолтaKымы. Бaл Jостанай ™Sірінде KазаKтыS аKбас сиырымен шеттен ‰келінген шароле, абердинангусс сиырларыныS бaKаларымен жaптастыру арKылы шыCарылCан. Ірі KараныS етті баCыттаCы KолтaKымдары шет елдерде к™птеп ™сіріледі. Мaндай KолтaKымдарCа – абердин-ангусс, герефорд, шортгорн, галловей, шароле, лимузин, санта – гертруда т.б.жатады.

Бaл баCытта ™сірілетін ірі Kара KолтaKымдарынан с_т алу маKсаты к™зделеді. JазаKстанда KырдыS Kызыл сиыры, ‰улиеата, алатау, Kарала, симменталь KолтaKымдары ™сіріледі. JырдыS Kызыл сиыры JазаKстаннан басKа РесейдіS еуропалыK б™лігініS оSт_стігінде, Батыс Сібірде таралCан. €улиеата сиыры KолтaKым XIX CасырдыS соSы мен XX CасырдыS басында JырCызстан мен Жамбыл ™Sірінде шыCарылCан.
Алатау сиыры с_тті, етті баCытта ™сірілетін KолтaKымCа жатады. Ол XX CасырдыS 30-50 жылдарында жергілікті сиырларды швиц, кострома тaKымыныS бaKаларымен aрыKтандыру арKылы алынCан. Алатау сиыры Алматы, Жамбыл, ШыCыс JазаKстан ™SірініS таулы аймаKтарында ™сіріледі.

Шет елдерде с_тті баCытта к™п ™сірілетін KолтaKымдарCа – холмогор, ярославль, Kарала сиыр, англер, айрширлер жатады. Кейбір с_тті KолтaKымды сиырлардан жылына орта есеппен 16-20 мыS литр с_т сауылады.
Швиц, симменталь, т.б. сиыр KолтaKымдары ‰рі с_тті, ‰рі етті баCытта сaрыпталCан KолтaKымдар. К™птеген елдерде сиыр с_тін ерте заманнан пайдаланып келеді. АтаKты орыс Cалымы Иван Петрович Павлов с_т – табиCаттыS ™зі дайындап берген ™те Kaнды таCамы деп жоCары баCалаCан.
Ірі Kара малдыS ™зіне т‰н ерекшеліктері бар. Сиыр орташа 15-20 жыл жасайды, оныS буаздыK мерзімі – 285 к_н.
IV. ЖаSа сабаKты бекіту.
Ия , жоK ойыны

1. Сиыр – жaптaяKтылар отрядына жатады. (ия)
2. СиырдыS пірі – ОйсылKара. (жоK)
3. JазаKтыS аKбас сиыры Батыс JазаKстан ™Sірінде ™сіріледі. (ия)
4. Шет елдер с_тті баCытта к™п ™сірілетін KолтaKымдарCа - €улиеата сиыры жатады. (жоK)
5. Алматы, Жамбыл, ШыCыс JазаKстан ™SірініS таулы аймаKтарында ™сіріледі – Алатау сиыры (ия)
6. С_тті баCыттаCы KолтaKым €улиек™л сиыры (жоK)
V. ^йге тапсырма:
1. § 67. Ірі Kара шарушылыCы ж‰не оныS салалары
2. JазаKстанда ™сірілетін ірі KараныS KолтaKымдарына кесте Kaрастырып, Kандай баCытта ™сірілетінін ж‰не Kандай аймаKтарда кездесетінін жазып келіSдер.