9 сынып-физикадан саба? жоспары: Ядроны? байланыс энергиясы

9а сынып № 50 сабаK ____________________

СабаKтыS таKырыбы: ЯдроныS байланыс энергиясы.

СабаKтыS маKсаты:
Білімділік маKсаты: ОKушы білімін, іскерлігін, даCды деSгейін баKылау, баCалау. ЯдроныS байланыс энергиясын _йрету негізгі aCымдармен таныстырып солар жайлы т_сінік Kалыптастыру.
ДамытушылыK маKсаты: ОKушылардыS білім деSгейін ж‰не білім мазмaныныS тaраKтылыCы мен оны игерудегі іскерлік пен даCдыны баKылау.
Т‰рбиелік маKсаты: Адамгершілікке, aKыптылыKKа, алCырлыKKа, отанс_йгіштікке, табиCатты аялауCа, сыйластыK пен ‰дептілікке баулу.

СабаKтыS т_рі:жаSа білімді Kалыптастыру, жалпылау

СабаKтыS ‰діс-т‰сілдері: €Sгіме, лекция, дискуссия, кітаппен жaмыс.

СабаKтыS к™рнекіліктері: плакаттар, суреттер,

СабаKтыS барысы:
І. ДК. `йымдастыру кезеSі:
1. С‰лемдесу;
2. ОKушыларды т_гендеу;
3. Сынып болмесініS тазалыCын тексеру;
4. ОKушылардыS сабаKKа дайындыCын тексеру (жaмыс орны, отырыстары, сыртKы т_рлері);
5. ОKушылардыS назарын сабаKKа аудару.
ІІ. ДК. ^й тапсырмасын тексеру, Kайталау.
А) теориялыK білімдерін тексеру.
€) практикалыK тапсырмаларын тексеру.
Б) есептерін тексеру.
ІІІ.ДК Білімді жан-жаKты тексеру./ ІV. ДК. ЖаSа материалды KабылдауCа ‰зірлік, маKсат Kою.
Б_гінгі негізгі маKсатымыз оKулыK бойынша ядроныS байланыс энергиясымен танысамыз.
НуклондардыS арасындаCы гравитациялыK ж‰не электрлік к_штердіS араKатынасы Kандай болады?
ЯдролыK к_ш дегеніміз Kандай к_ш?
ЯдролыK к_штердіS Kасиеттері Kандай?
ЯдролыK физикада aзындыKтыS бірлігіне Kандай ™лшем алынады?
АтомдыK ж‰не ядролыK физикада масса бірлігіне не алынады?
АтомдыK ж‰не ядролыK физикада энергия бірлігіне не алынады?
Масса аKауы дегеніміз не ж‰не оны Kалай есептеуге болады?
V. ДК.ЖаSа материалды меSгерту:
Атом ядросыныS байланыс энергиясы

ЯдролыK физикада аса маSызды р™л атKаратын aCым ядроныS байланыс энергиясы. Байланыс энергиясы ядроныS орныKтылыCын т_сіндіруге, ядролыK энергияныS б™лініп шыCуына келтіретін Kандай процестер екенін айKындауCа м_мкіндік береді.
Нуклондар ядро ішінде ядролыK к_штермен мыKтап aстасKан. Нуклонды ядродан б™ліп алу _шін, зор жaмыс істелуі керек, яCни ядроCа ед‰уір энергия беру керек.
ЯдроныS байланыс энергиясы дегеніміз ядроны т_гелімен жеке нуклондарCа ыдырату _шін Kажет энергия. ЭнергияныS саKталу заSыныS негізінде жеке б™лшектерден ядро т_зілгенде б™лініп шыCатын энергия байланыс энергиясына теS деп сенімді т_рде айтуCа болады. Атом ядроларыныS байланыс энергиясы ™те к™п. БіраK оны Kалай табу керек?
Jазіргі кезде байланыс энергиясын атомдаCы электрондар _шін жасалCандай етіп теориялыK жолмен есептеу м_мкін емес. ОсыCан с‰йкес есептеулерді тек масса мен энергияныS арасындаCы Эйнштейн Kатынасын Kолданып Kана орындауCа болады:
(1)
ЯдроныS массаларын ™те д‰л ™лшеулер ядроныS тыныштыK массасы МЯ ‰рKашан оны Kaраушы протондар мен нейтрондардыS тыныштыK массаларыныS Kосындысынан кем болатындыCын к™рсетті:
(2)
Массалар аKауы дейтін болады: массалардыS айырымы оS сан:

Мысалы, гелий _шін ядроныS массасы екі протон мен екі нейтрон массаларыныS Kосындысынан 0,75% кем. СоCан с‰йкес гелийдіS бір молі _шін
Нуклондардан ядро пайда болCанда массаныS кемуі, бaл жаCдайда осы нуклондар ж_йесініS энергиясы Ебайланыс энергиясыныS шамасына кемитіндігін к™рсетеді:

(3)

БіраK мaнда Е бай энергиясы мен (М масса Kайда кетеді?
Б™лшектерден ядро т_зілгенде б™лшектер, ара KашыKтыK _лкен болмаCанда, ядролыK к_штер ‰серініS есебінен бір-біріне орасан зор _деумен aмтылады. Мaнда шыCарылатын -кванттыS энергиясы Е бай, ал массасы:

болады. Байланыс энергиясы шамасыныS KаншалыKты _лкен екендігін мысалмен т_сіндіруге болады: 4г гелий пайда болCанда шыCатын энергия мен 1,5-2 вагон тас к™мір жанCанда б™лініп шыCатын энергияCа теS болады.
Меншікті байланыс энергиясыныS массалыK А санCа т‰уелділігіне Kарап ядролардыS Kасиеттері ж™нінде негізгі аKпарат алуCа болады.
Меншікті байланыс энергиясы деп ядроныS бір нуклонына с‰йкес келетін байланыс энергиясын атайды. Оны эксперимент ж_зінде аныKтайды.
ЕS жеSіл ядроларды есептегенде меншікті байланыс энергиясы шамамен тaраKты ж‰не 8 МэВ/нуклонCа теS екені 1-суреттен жаKсы к™рінеді. Сутегі атомындаCы электрон мен ядроныS иондау энергиясына теS байланыс энергиясы ол шамадан миллион есе дерліктей кіші.
1-суреттегі KисыK максимум м‰нге жетпеген. Максимал меншікті байланыс энергиясы (8 МэВ/нуклон) болатындар массалыK сандары 50-ден 60-Kа дейінгі элементтер болып келеді. Бaл элементтердіS ядролары еS орныKты.
Z-тіS ™суіне Kарай протондардыS кулондыK тебілу энергиясы артатын болCандыKтан, ауыр ядролардыS меншікті байланыс энергиясы кемиді. КулондыK к_штер ядроны жаруCа тырысады.
ЯдродаCы б™лшектер бір-бірімен к_шті байланысKан. Б™лшектердіS байланыс энергиясы масса аKауымен (дефектісі) аныKталады.
VІ. ДК. ОKытылып отырCан оKу материалын KабылдаудаCы оKушы т_сінігін тексеру.
§58 дайындыK сaраKтарын талдау.
VІІ. ДК. ОKытылып отырCан оKу материалын бекіту немесе даCдыландыру жaмыстарын ж_ргізу.
Оттегі-17 атомы ядросын протондар мен нейтрондарCа ыдырату _шін Kандай еS аз энергия шыCындау керек? ЯдроныS меншікті байланыс энергиясы Kандай?
46-жаттыCу №2
VIІI.ДК. БаCалау. ^й тапсырмасын беру: §58 дайындыK сaраKтары. 46-жаттыCу № 1,3.