ФИЗИКА П?НІН О?ЫТУДА СЫН Т?Р?ЫСЫНAН ОЙЛAУ ?ДEРIСIНI? ТИIМДIЛIГI АР?ЫЛЫ Н?ТИЖЕГЕ БА?ЫТТАЛ?АН БІЛІМ БЕРУГЕ ?ОЛ ЖЕТКІЗУ

ФИЗИКА ПӘНІН ОҚЫТУДА СЫН ТҰРҒЫСЫНAН ОЙЛAУ ҮДEРIСIНIҢ ТИIМДIЛIГI АРҚЫЛЫ НӘТИЖЕГЕ БАҒЫТТАЛҒАН БІЛІМ БЕРУГЕ ҚОЛ ЖЕТКІЗУ
Л.Ш. Ахметова
Қостaнaй облысы, Рудный қaлaсының «№7 ортa мeктeбi» ММ
Жас ұрпақты жан – жақты жетілген, ақыл – парасатты, өрісі биік, өз Отанын сүйетін азмат етіп тәрбиелеудегі басты тұлға – ұстаз. Қазіргі таңда жемісті еңбегімізбен шығармашылық ізденісіміз арқылы ғана реалды жаңару жолына шыға аламыз. Мектептегі барлық пәндер бойынша оқу тәрбие жұмысын ұйымдастырудың негізгі түрі – сабақ. Сабақтың ең басты белгісі – оның дидактикалық мақсаты. Ал дидактикалық мақсаты – оқытушының алға қойған жоспарын көрсетеді. Қазіргі жаңа оқыту технологияларының алдына қойған мақсаты бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дағдысын емес, оның тұлғасын, білім алу арқылы дамуы.
Жеке тұлға – бұл адамның психикалық, рухани мәні, ол әр түрлі жинақталған қасиеттер жүйесіне тән.
Адамның ақыл – ой мәдениетін қалыптастыра отырып, дамыту осы жеке тұлғаны дамытудың ең негізгісі болып табылады.
Н.Е.Федорованың пікірінше, 1) таңдап алынған салада физиканы қолдану мүмкіндіктері жайлы түсінік қалыптастыру; 2) стандарт емес ойлау тәріздес өздік білім алуға қабілеттілік, қарапайымнан ерекшелікті көре білу, өздік бақылау және өздік сынау сияқты жеке тұлғаның қасиеттерін қалыптастыруға жағдай жасау; 3) сөйлеудің дамуына жағдай жасау (жай, анық, толық, логикалық, қысқа және т.б.)
Қазіргі кезде оқыту ісінде білім алуға, әлеуметтік және интеллектуалдық дағдылар мен бағыттарды дамытуға мүмкіндік беретін жаңа ұтымды әдістемелер жасау қажет болып отыр. Болашақтың бүгінгіденде нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын күш тек білімде ғана. Қай елдің болмасын өсіп – өркендеуі, өркениетті дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы – әлемнің түпкір – түпкірінен жиналған білім берушілердің бірлескен еңбегі.
Мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез келген мазмұнға сыни тұрғыда қарап, екі ұйғарым пікірдің біреуін таңдауға мағыналы шешім қабылдауға сабақтарда үйрету. Біздің елемізге Джордж Соростың ашық қоғам институты «Сорос - Қазақстан» қоры арқылы келген бұл технология мектеп тәжірибелеріне қарқынды ене бастады.
Сын тұрғысынан ойлау – сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл деңгейдегі ойлау ересек адамдарға, жоғары сынап оқушыларына ғана тән деп ойлау дұрыс түсінік емес. Жас балалардың да бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сәйкес, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз. Оған осы жобамен жұмыс жасау барысында көз жеткіздім.
Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін мына төмендегі шаралар орындалуы шарт: 1.Сын тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт керек. 2.Оқушыларға ойланып – толғануға, ойын ашық айтуға рұқсат беру. 3.Әртүрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау. 4.Үйрену барысында оқушылардың белсенді іс – әрекетін қолдау. 5.Кейбір оқушылар түсіп қалған қолайсыз жағдайларды әжуаға айналдырмау. 6.Оқушылардың бір – бірінен жауабына, жасаған сынының дәлелді, дәйекті болуын талап ету. 7.Сын тұрғысынан ойлауды бағалау.
Білімнің болашақта пайдаға асуы, қажеттілігі қалыптастырады. Көп ақпаратты талдап, жинақтап отырып, ішінен қажеттісін алуға үйрету. Мысалы, қызығушылықты оятуды үйрену процесінде физика сабағына қолайлы «Топтау», «Жұпта талқылау», «Әлемді шарлау» әдістерін (стратегияларын) пайдаланамын. Мағынаны тануды (түсіне білу) үйрену процесінде оқушыларды тақырып бойынша жұмыс жасауға көмектесетін оқыту стратегиясы «INSERT» - ті қолданамын.
Мұнда
V – білемін,
– – білмеймін,
+ – мен үшін жаңа ақпарат,
? – мені таңқалдырады
белгілерін қойып отыру арқылы оқығанын түсініп, өз ойына басшылық етіп, ойын білдіруге үйретемін.
Бағдарламаның үшінші кезеңі ой толғанысты үйрену процесінде толғануды тиімді етуге лайықталған, физикаға қолайлы «ВЕНН ДИАГРАММАСЫН», «Т кестесін» әр сабақтың ерекшелігіне, ауыр жеңілдігіне қарай лайықты қолданамын.
Жоба 80 – ге жуық стратегиядан тұрады. Соның ішінде «ЖИК СО» - ұжымдық оқыту әдісін физика сабағында тақырып бойынша мәтіннің тиісті бөлігін жақсы меңгеру үшін сараптау жұмысын жүргізіп, оқушыларға мәтінді түсіндіруге жауапты екенін білдіру үшін зерттеу жұмысын жүргізіп, мәтінді тұтас түсіну әр оқушының ыждағаттылығына байланысты екенін түсіндіремін.
Ерекше мен беретін арнаулар:
1.Оқыту мен үйретудің үш деңгейін түсіне және суреттей алатын болу керек.
2.Әр түрлі оқыту стратегияларын курстың (сабақтың) ұтымды жерлерінде орынды қолдана білу керек.
3.Осы курсқа бейімдеп материалды өз бағдарламасына лайықтап, сабақ беруге дайындала алу керек.
4.Сыныпта сабақ үстінде әр түрлі оқыту стратегиясын таныстыра білу керек.
Сын тұрғысынан ойлауға қолайлы орта жасау керек. Сын тұрғысынан ойлауды үйрету оңай іс емес және ол бір деңгейде үйретіліп ұмытылып та қалатын іс емес. Сын тұрғысынан ойлауды үйрететін нақты қадамдар да жоқ. Бірақ та, сын тұрғысынан ойлауды қолдайтын сыныпта жасалатын бірнеше қолайлы жағдайлар мен оқушылар түсінігі бар.
Сын тұрғысынан ұтымды ойлау үшін оқушылар төмендегілерді жасауға тиісті: сенімділікпен жұмыс жасауға және өз ойының, пікірінің мәнділігін түсінуге, бар ынтасымен оқуға, көптеген пікірлерді тыңдап, оларға ілтипатпен қарауға, бірдеңе туралы пікір айтуға және шешімді бірден айтуға дайын болуға тиісті. Бағалау (баға беру) сұрақтары оқушылардың жақсы және жаман немесе дұрыс және бұрыс деп өзінің келген шешіміне қорытындылап беруді өтінеді.
Бағалау сұрақтары оқушылардың қандай қиындықтарымен күтпеген жерден кездескенін және оны өзі біліп, бір қорытынды шығарып тұру керектігін түсінуін талап етеді. Бұл күрделі бір тұтастық пен түсініктен тұратын құбылыс өйткені, осы құбылыс үйретушілерге өз жолымен үйреніп, жаңа идеялар мен концепциялардың иесі болуына мүүмкіндік туғызады. Бағалау сұрақтары оқушылардың ақпараттардың сапасына немесе өз іс әрекеттеріне баға берулерін қажет етеді. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау жобасы дамытқан оқу және үйрену моделі үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлім ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҚТЫ ОЯТУ деп аталады, бұл кезең оқушыларды оқитын тақырыбына деген қызығушылық туғызу. Оқушылардан сұрақтар жиналады, неге білгісі келетін туралы себептері айтылады. Екінші бөлімі МАҒЫНАНЫ ТҮСІНЕ БІЛУ, бұл кезеңде оқушылар сұрақ қояды, кейде сұрақ қоюды үйренеді. Ең соңғы маңызды бөлім ОЙ ТОЛҒАНЫС, алған білімдерін қорытындылайтын кезең. Бұрын не білгенің, қазір не үйренгенін салыстырады, өздері қойған сұрақтарына қаншалықты жауап ала алғандарын бағалайды (қажет балған жағдайда жаңа сұрақ қояды, үйренген білімдерін айтады, алған білімдерінің ұнағанын ортаға салады, пікір таластырады).
Сын тұрғыдан ойлауды дамыту жобасы бойынша сабақты жоспарлау.
І. Сабаққа дейін
1.Қозғаушы күш(мотивация)
- сабақ неге құнды?
- басқа тақырыппен қалай байланысады?
2.Мақсаттары
- тақырып бойынша
- сыни тұрғыдан ойлау бойынша оқушыларды қандай мәліметтерге үйретеміз?
- қандай стратегияларды үйретеміз?
3.Алдын ала қажетті меңгерген білім.
4.Бағалау
- оқушылар түсінді ме?
- белсенділігінен
- топ ішіндегі жұмыстар
5.Уақыты
ІІ. Сабақ
1.Қызығушылықты ояту
2.Мағынаны ажырату
3.Ой толғаныс
ІІІ. Сабақтан кейін
1.Үй тапсырмасы
2.Сабақты талқылау, қорытындылау, бағалау парағы.
9-сыныптың Дыбыс. Дыбыс сипаттамасы тақырыбындағы өткізген сабағымның жоспарын ұсынамын.
Сабақтың мақсаты: Дыбыс толқындары серпімді ортада таралатын тербеліс екендігін түсіндіру.
1 Оқушылардың белсенділігін арттыру, пәнге деген қызығушылығын туғызу, өз жетістігін бағалау.
2. Шығармашылық іс-әрекетін, ізденімпаздығын дамыту.
Сабақтың көрнекілігі: камертон, балғасы, диафильм корсету, кодоскоптан кесте көрсету.
Сабақтың түрі: Шығармашылық сабақ.
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру (оқушылардың сабаққа қатысуын, дайындығын тексеру).
2. Үй тапсырмасын тексеру.
А) Есеп №417, 418, 422. Жауабы тақтада жазулы топ жетекшісі үзілісте тексереді.
Ә) Толқындық қозғалыс тақырыбынан диктант. Бұрыннан білемін.
Бағалау критериі беріледі. (Бірін-бірі бағалайды.)
Б) ауызша сұрау.
Проблемалық сұрақ қою. Камертонды ұру дыбыс шығарады
Дыбыс туралы бұрын не білетін едік?( қазақ тілімен байланыс.)
3.Ендеше бүгінгі сабақ дыбыс екен.
Жаңа сабақ ой толғау арқылы алдын-ала оздыра оқу технологиясы бойынша өздері түсіндіреді. Жаңадан білдім.
Дыбыс толқындары
Ультрадыбыс
Музыкалық дыбыс
Камертон
Дыбыстың қаттылығы
Дыбыстың тоны
Дыбыстың тембрі
Шу.
Білгім келеді.
Найзағай жарқылы көрінгеннен кейін біраздан соң күн күркірейді. Не себепті?
Су астындағы адам найзағайдың күркіреуін естиді ме?
Әр түрлі ортадағы дыбыс жылдамдықтары әртүрлі екен. Кестеге назар аударайық.
1 кестені түсіндіру.
2-кестені түсіндіру.
Топпен жұмыс. Топ жетекшісі карточка үлестіреді.
Топ жетекшісіне тапсырма.
І, ІІ топ жетекшісі ассосация картасын құрады
ІІІ топ ультра, инфрадыбысқа венн диаграмма құру
IV топ дыбыстың қаттылығы мен тонына венн диаграмма құру
V топ толқын мен тербеліске венн диаграмма құру
ТЕСТ Бағалау критериі .(Жауап ілініп тексеріледі )
Нені білдік қорытындылау
ДЫБЫС
тоны
қаттылығы
биіктігі
амплитудасы
Қабылдағыш
Серпімді орта
Көзі
Ультрадыбыс
Жиілігі
жылдамдығы
Шу
Инфрадыбыс
Дыбысқа кластер құру
Әдебиеттер тізімі:
Математика және физика. №5,2007ж.
ИФМ журналы № 2,3 2003ж.
Қазақстан мектебі № 3, 2011ж.