Конспект урока по башкирскому языку на тему Кейем — ?алым(5 класс)

Максат:
1)Кейем-һалым темаһын нығытыу.
2)Синонимдар тема3ы буйынса 16л2штерелг2нде т2ртипк2 3алыу 32м ны4ытыу.
3) А8лы, тасуири у7ыу к1некм2л2рен, 30йл21 телм2рен 19тере1.
4)Матурлыҡты күрә һәм һаҡлай белергә өйрәтеү.
Йы3азландырыу: кейем-һалым һ1р2тт2ре, клей, аҡ ҡағыҙ, кроссворд, карточкалар, презентация, проектор, интерактив таҡта.
Д2рес барышы.
Ойоштороу моменты. Слайдтан у7ыу.
Тышта саф һауа,
Ап-аҡ ҡар яуа.
Быйма кейәйек, тунды эләйек,
Атҡа ултырып,
Зиһенде йыйып ,
Бәйге эшләйек.( Хор менән уҡыу).
-Йы3азландырыл4ан та7та4а 7арап д2ресте8 тема3ын 32м ма7сатын асы7лау. Беҙ бөгөн дәрестә һеҙҙең менән кейем – һалым һәм синонимдар темаһы буйынса үтелгәндәрҙе ҡабатлап китербеҙ. Телмәребеҙҙе үҫтереүҙе дауам итербеҙ, матурлыҡты күрә һәм һаҡлай белергә өйрәнербеҙ, кейемдәребеҙҙе бөхтә һәм тәртиптә тоторға кәрәклегенә төшөнөрбеҙ. Беҙҙең дәрес ябай дәрес кенә түгел, ә дәрес – бәйге. Башҡорт халҡы элек – электән бик күп бәйгеләрҙә ҡатнашҡан. Бәйгеләрҙә үҙ ауылдарында ғына түгел, башҡа ауылдарға ла барып ҡатнашҡандар. Шуға беҙ ҙә һәр бер бәйге төрөнә атта барырбыҙ. Һеҙҙең алдығыҙҙа аҡ ҡағыҙ, ә миндә кейемдәр ята, һәр бер бәйгелә беҙ берәй кейем- һалым өсөн көрәшербеҙ. Тырышып яуап биргән һәр кем кейемде алыр һәм үҙенең магазинындағы стеллаждарға ҡуя барыр. Магазинына исем дә уйлап яҙып ҡуйыр. Дәрес һуңында кемдең магазины иң байы һәм иң бөхтәһе икәнен асыҡларбыҙ.
- Әйҙәгеҙ әле башта дөрөҫ һөйләшер өсөн тын алыу күнегеүҙәре эшләп алайыҡ.
- Тын алыу к1неге162ре.
а)Тышта нинд2й саф 3ауа
«й62ге6 2ле, ошо та6а 3ауаны танау мен2н т2р2н 3улап, сы4арабы6 .
б)?улдар6а 7ар б0рт0кт2ре, улар6ы 0р2бе6.
Яңы темаға күскәнсе, өй эштәрен тикшереп үтербеҙ. Өй эше һүҙлек эше ине, тиҙ генә иҫкә төшөрәйек әле.
кейем-һалым - одежда
итәк - юбка
салбар – брюки
бейәләй - варежки
тун - шуба
күлдәк - платье, рубашка
бүрек - шапка
ойоҡ - носок
яулыҡ - платок.
Я8ы тема буйынса эш.
а) Бәйгеләрҙә халы7 элек-элект2н к0с 3ынаш7ан, от7орло7та, зир2клект2 ярыш7ан. » бе6 3е66е8 мен2н белем буйынса к0с алышаса7бы6. Е8е1сел2рҙе бик һәйбәт бүләктәр көтә.
И8 беренсе ярышыбы6 бе66е8 «Бейәләй алыш » тип атала.
Дәфтәр6әреге66е асып, числоны һәм теманы я6ып 7уйы4ы6.
Был ярышта бе6 кейемдәрҙең исемдәрен иҫкә төшөрөрбеҙ. Һеҙҙең алдығыҙҙа һүрәттәр, һеҙ шунда уҡ яуап бирерһегеҙ. Ә инде д0р09 эшлә1селәргә бейәләй биреләсәк. (Слайдта һүрәттәр, шуларға ҡарап яуап биреү эргәһенә әҙер һүҙҙәрҙе ҡуйыу).
Күлдәк, салбар, быйма, тун, бейәләй, башлыҡ, яулыҡ,түбәтәй, эшләпә, итек, елән, камзул, ҡашмау, ситек, алъяпҡыс
Милли кейемдәрҙе аңлатып китеү. Елән – башҡорт халҡының милли кейеме, күлдәк өҫтөнән кейелә, ҡырыйҙарын биҙәйҙәр, камзул – башҡорт ир-егеттәре һәм ҡатын ҡыҙҙарының еңһеҙ, кәүҙә төҙөлөшөнә яратып тегелгән, ситек - , алъяпҡыс - , ҡашмау - , башалтай - )
Бәйгеләрҙә йүгермәй м0мкин т1гел, шулай бул4ас, бе6 6ә «Быйма кейеп йүгереү»ярышында ҡатнашып, юлдың тигеҙлеген һынап 7арайы7 әле. Кроссворд сисе1 (интерактив та7тала). Кроссвордты сискәс, вертикаль буйынса м242н2л2ре бер, әммә әйтелештәре һәм я6ылыштары т0рл0 бул4ан һ166әр6е8 атама3ы килеп сы4ар4а тейеш.
с а л б а р
и т ә к
т у н О й о ҡ е л ә н и т е к м а г а з и н
- Ике балаҡлы малайҙар кейеме.
-Ҡыҙҙар уны кофта менән кейә.
-Һыуыҡта бик йылы өҫ кейеме.
- Улар икәү була.
- Башҡорт халҡының милли кейеме, жилетҡа оҡшаған.
- Аяҡ кейеме.
- Әйберҙе аҡсаға алыштыра торған урын.
- « х26ер и4тибар ит2йек 2ле. Нинд2й 316 килеп сы7ты? Әйе “синоним”. Нимә була инде ул синоним?(Яуаптар)(Слайдта аңлатмаһы сыға).
3. Ә хә6ер к0рш2к ватаса7бы6. Слайдтарҙан ҡарап, синоним 31662р6е табыр4а к2р2к. Ҡул к1т2реп яуап бир2бе6, кем и8 беренсе д0р09 итеп яуап бир2, шул к0рш2кте ват7ан була. Бүләккә – яулыҡтар әҙер.
Аяҡта - йылы быйма,
Ҡулда – мамыҡ бейәләй,
Улым өшөмәһен тип,
Ҡыҙым туңмаһын тип,
Ялт –йолт энә бейетеп,
Уны өләсәй бәйләй.
Ҡурсағыма күлдәк тектем,
Эй килешә үҙенә.
Әсәйем дә бик шатлана,
Һеңлем дә бик һөйөнә.
Яңы салбарымды кейһәм,
Атай ҙа ҙурлап ала,
Өләсәй ҙә , олатай ҙа,
Апай ҙа маҡтап ала.
Матур алъяпҡыс кейгәнһең,
Бәйәһе күпме тора?
Һорамағыҙ әйтмәйем ,
Хаҡын бүләк – алъяпҡыстың,
Мин үҙем дә белмәйем.
Был яулығың төҫһөҙләнгән,
Сәскәләре лә уңған.
Яңы яулыҡ бүләк итәм,
Иҫкеһен ташла, туған.
Баш7орт хал7ы элек-элект2н йыр-бейе1г2 бик 2129 бул4ан. Бер ген2 бәйге лә йыр-бейе13е6, к0й-мо83о6 1тм2г2н. «й6әге6 әле йырлап-бейеп алайы7. ( йырлы-бейе1)
Йырлап алайыҡ әле лә,
Бейеп алайыҡ әле.
Матур- матур кейемдәрҙе
Һайлап алайыҡ әле.
Тыпыр –тыпыр тыпырлатып,
Күңел асайыҡ әле,
Бейәләй, яулыҡ , күлдәктәр
Һайлап алайыҡ әле.
Уң яҡҡа ла күҙең һал,
Һул яҡҡа ла ҡарап ал,
Милли кейем исемдәрен,
Ғүмерлеккә белеп ҡал.
5. “Күлдәк күрһәтеү” бәйгеһе. Был уйын т0р0ндә таҡтала к0с 3ынашырбыҙ. Һ166әрҙең синоним рәтен табыр4а һәм тоташтырырға кәрәк
Биҙәү күлдәкте биҙәкләү, матурлау
Бөгәрләнеү салбар йомарланыу, таушалыу
Бәләкәйләнеү итек бәләкәсәйеү, кесерәйеү
Иҫкергән туҙған, алама, тотонолған кейем
Йыйнаҡ бөхтә, ыҡсым кейем шкафы
Ҡап- ҡара йылт ҡара, сөм ҡара итектәр
Кейенеп- яһаныу Ыҫпайланыу, ҡупшыланыу, кейенеп-биҙәнеү
6. “Кейемдәр” - Элек, к1пселек халы7 у7ый - я6а белм2г2н замандар6а халҡыбыҙ уйындар уйнаған, йомаҡтар ҡойған, мәҡәлдәр әйтешкән. Ә беҙ һеҙҙең менән уйын уйнап алырбыҙ.
- Бер команда һатыусылар була, икенсе команда - һатып алыусылар. Алып барыусы уҡыусыларға кейемдәр тарата. Берәмләп һатып алыусылар инә:
- Туҡ-туҡ –туҡ!
Һатып алыусы : Һаумыһығыҙ!
Алып барыусы: Һаумыһығыҙ! Ниңә килдегеҙ?
Һатып алыусы : Кейем алырға.
Алып барыусы: Алырһығыҙ, ләкин кейем бушҡа түгел. Кейем хужаһының һорауына яуап бирергә кәрәк.
7. Дәреслектәрҙе асабыҙ, 146 – сы биттәге «Выучите. Ятлағыҙ.»тигән таблицанан һүҙҙәр алып һөйләмдәр уйлайбыҙ. Ике һөйләмде сығып таҡтаға яҙып ҡуябыҙ.
8. «Бүрек һайлау» бәйгеһе. Карточкалар менән эш.
Итек түбәтәй елән
Күлдәк бейәләй бүрек
Салбар эшләпә быйма
Ойоҡ камзул яулыҡ
9. “Кейем бүлеү” бәйгеһе.(Конверттарға тултырыу).Пальто, тун, толоп, куртка, алъяпҡыс, быйма, бейәләй, ойоҡ, туфли, сандали, күлдәк, майка, салбар, елән, камзул, башлыҡ, бүрек, костюм, түбәтәй, эшләпә, халат, ситек, итек, ботинка, тапочка, башалтай, яулыҡ, шарф, кроссовки, футболка.
Йәйге аяҡ кейемдәре: туфли, сандали, тапочка
Ҡышҡы аяҡ кейемдәре: быйма, ботинка, итек
Ҡышҡы өҫ кейемдәре: Пальто, тун, толоп, куртка, бейәләй, ойоҡ, бүрек
Йәйге өҫ кейемдәре: күлдәк, майка, салбар, камзул, костюм, халат, эшләпә, яулыҡ
Башҡорт милли кейемдәре: алъяпҡыс, елән, ситек, түбәтәй, ҡашмау.
Рус телендә лә башҡортса ла
бер төрлө ҡулланылған һүҙҙәр:пальто, майка, костюм, халат, куртка, ботинка, туфли, сандали, тапочка, кроссовки, футболка.
Ҡағиҙәләр.
Әрпеш булма, шапшаҡ булма, кейемеңде ипле тот.
Дуҫтарыңа өлгө бул, кеселәргә үрнәк бул.
Кейем – һалым, өҫ – башыңды урынына элеп ҡуй.
Керһеҙ булһын, таҙа булһын бөтә әйберҙәрең дә.
Һәр саҡ килешле, ҡойоп ҡуйғандай кейен.
Төрлөһө төрлө яҡта, тарҡау ятмаһын .
Ошо ҡағиҙәләрҙе үтәһәң, һин ихтирамға, хөрмәткә лайыҡ.

Йом4а7лау. Бына балалар, б0г0нг0 д2ресебе662н бе6 бик к1п к2р2кле м24л1м2тт2р алды7. Синонимдар тема3ын 3е6 бик 32йб2т 16л2штерг2н3еге6. Кейем-һалым исемдәрен дә бик һәйбәт беләбеҙ икән. Бынан һуң да онотмаҫһығыҙ тип уйлайым.
Ба3алау.
Билд2л2р а8латып 7уйыла. Магазиндар ҡарала.
)й эше.