Баяндама Жаратылыстану-математика п?ндерін о?ытуда жеке т?л?а?а ба?ыттал?ан ба?дарды ж?зеге асыру
Жаратылыстану-математика пәндерін оқытуда жеке тұлғаға бағытталған бағдарды жүзеге асыру.
Сабақ беру – жай ғана шеберлік емес,
ол жаңадан жаңаны табатын өнер.
Ж. Аймауытов.
Бүгінгі таңда нарықтық эканомика мен демократия принциптеріне негізделген егемен ел болып құрылуына байланысты Қазақстан ірі әлеументтік және эканомикалық өзгерістер жолымен дамып келеді. Бұндай өзгерістерге сәйкес келетін біліммен қаруланған оқушыларды дайындауды қажет етеді. Осы ретте қазіргі талабына сай ғалымдану кезеңінде жиырмасыншы ғасырдың мұғалімі қандай болу керек, бұрыңғы жұмыс істеу тәсіліне үйреніп қалған мұғалімі қандай болу керек, келешекте өзіне қандай талап кою керек деген сұрақтар туындайды.
Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев «Білім және ғылым» кызметкерлерінің съезінде сөйлеген сөзінде: «Бізге тыным таппайтын аралардан гөрі, өзінше ойлай білетін мамандар көбірек керек. Бұл үшін өмір бойына жететін білім алу моделіне көшуге тиіспіз», деген болатын. Білім беру жүйесінде әлембік деңгейге жету үшін жасалынып жатқан талпыныстар оқытудың әр түрлі әдіс – тәсілдерін қолдана отырып, терең, білімді, іздемпаз, барлық іс – әрекеттерінде шығармашыдық бағыт ұсынып, сол тұрғыда өз болмысын таныта алатын жеке тұлға тәрбиелеу ісіне ерекше мән берілуде. Демек, мектептегі оқу үрдісі оқушылардың танымдылық белсенділігін арттырып, шығармашылық әрекетінің дамуына жол ашуы қажет. Қазіргі жаңа оқыту технологияларының алдына қойған мақсаты бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дағдысын емес, оның жеке тұлғасын білім арқылы дамыту.
Баланың жеке тұлға ретінде дамуы, өзіндік көзқарасының қалыптасуы,
ой – өрісінің кеңеюі мектеп қабырғасында басталады. Сондықтан да 12 жылдық білім беретін мектептегі оқыту процесі жеке тұлғаға бағдарланған оқыту принциптеріне негізделіп, баланың жеке ерекшеліктеріне қарай қоғамды өзгерістерге бейім даму мүмкіндігін айқындауды қарастырады.
Жеке тұлға - бұл адамның психологиялық, рухани мәні, ол әр түрлі жинақталған қасиеттер жүйесіне тән. Жеке тұлғаның өзіндік әрекетінің нәтижесінде оның бойында мынанжай қасиеттер қалыптасады:
1. Өз бетінше ойлау біліктері мен іздемпаздығы.
2. Оқуға деген қабілетінің артуы.3. Берілген білімді игеру ғана емес, оны жаңалап және тиімді игеру жолдарын түсіне білу ниеті.
4. Басқа оқушылардың түсіндірмелеріне сын көзбен қарау.
5. Өз ойының дербестігі.
6. Жеке тұлғаның өз бетінше кітаппен жұмыс істеу, бақылау, жаттығу, эксперимент жүзінде іскерлігі мен дағдысын қалыптастыру.
Жеке тұлғаға бағытталған сабақ дегеніміз - бұл мұғалімнің шығармашылық орта қалыптастыруы ғана емес, оқушылардың субъект ретіндегі өмірдік тәжірбиесін үнемі назарда ұстауы, сол тәжірбиеге сүйенуі. Ең маңыздысы – әр оқушының ерекше болмасын, тұлғалақ қасиеттерін мойындау. Жеке тұлғаға бағытталған сабақ дегеніміз – оқушыға деген құрмет, ізгі қатынас, оқушылардың тұлғалық ерекшеліктері ашылады, қасиеттері қалыптасатын, мүмкіндіктері жүзеге асырылатын оқыту алаңы. Жеке тұлғаға бағдарланған оқытудың тұжырымдамасы баланы жан – жақты дамытумен бірге, жеке және жас ерекшеліктеріне қарай қоғамдағы өзгерістерге бейім даму мүмкіндігінен айқындауды қарастырады. Жеке тұлғаға бағытталған бағдарламамен оқыту проблемалы бағыттағы шығармашылық сипатқа ие бола отырып, жаңа білімді іздену арқылы тәжірибеде қолдана білуде ықпал етуде, мұндағы басты міндет - баланың жалпы және өзіне ғана тән қабілеттерінің даму мүмкіндігі мен білім, білік, дағдыларын қалыптастыру және қолдану. Жеке тұлғаға арналған бағдарлама барысында білім беру жүйесінде шығармашыл, техникада, эканомика мен басқаруда жаңа жолдар мен әдістерді таба білетін батыл да жаңашыл, ақыл – ойы дамыған адамдарды даярлауды талап етеді. Сондықтан математиканы оқу процесін жетілдіру оқушылардың танымдық
белсенділігі мен іздемпаздығын арттыруға негізделген. Мұғалім оқушының пәнге деген қызығушылығын туғызуда басты рол атқарады. Біріншіден, оқушының мүддесіне сай жеке тұлғалық , өзіндік қызыметін қалыптастырады, бұл істің келешектегі мәнін түсіндіріп береді. Сонымен бірге мұғалім жаңа мәселелерді шешетін қызмет мәнін жаңартып оқушы тұлғасының білімінің артуына септігін тигізеді. Әр сабақ тиімді өту үшін, сабаққа дайындалу барысында әр сынып оқушыларының ерекшеліктерін есепке алу қажет. Әр сабақты жақсы өткізу үшін мүмкіндік беретін ережелерді есте сақтап , оның орындалуын қадағалап отыру керек. Бұл ережелер:
1. Сабақтың тақырыптағы орнын анықтау , сабақтың жалпы міндетін бөлу.
2. Сабақ тақырыбына қатысты үш түрлі, ғылыми, ғылыми – көпшілік,әдістемелік кітаптарды таңдап алу , олардың мазмұнымен танысу.
3. Оқу бағдарламасын қарап шығу, түсіндірме хатты қайта оқып , берілген тақырып бойынша стандарт талаптарын анықтау.
4. Оқулық материалын еске түсіру , тірек білім , білік , дағдыны бөліп алу.
5. Сабақ міндеттерін нақтылау , басты міндеттерді бөліп алу , оны оқушыларға түсінікті , олар қабылдай алатындай етіп тұжырымдап жоспарға жазу.
6. Сабақта оқушы нені түсіну керек , нені есте сақтау керек , нені біліп , сабақтан нені үйренуі керектігін анықтау.
7. Оқушыларға оқу материалын қандай көлемде , қандай мөлшерде баяндау керек , жетекші идеяларды дәлелдейтін қандай қызықты деректерді келтіруге болатынын анықтау.
8. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай жеке бастарының психологиясын жете біліп , әр оқушының жүрегіне жол таба білу.
9. Әр сатақты өз дәрежесіне жеткізу.
Әр оқушыға жеке тұлға ретінде қарау үшін келесі ой – пікірлерге назар аудару қажет:
– жеке тұлға бұл білімнің мақсаты;
– білім деңгейі орташа оқушы жоқ;
– кемшіліктерге шыдамдылық;
– қатеге құқықты;
– тиым салмай, бағыттау ; бұйрық бермей , ұйымдастыру ; шектемей, өз шешімін қабылдай білу;
– мектепте оқу оқушыға мереке болу үшін оны жетістікке жеткізу, әр уақытта оқушының табысын жариялап отыру.
Өз тәжірбиемде «топ арқылы оқыту» әдістемесінде жұмыс атқарамын. Бұл технологияда дифференциацалау және жекелендіру элементтерін қолдануға тиімді. Бұл технологияда көптеген жұмыстар білім деңгейі төмен оқушылармен арнайы жұмыстар жүргізіледі және де дарынды оқушыларды шығармашылық жұмыстарды жетелейді. Сабақ барысында топпен істеу келесі этаптар арқылы орындаймын:
– бірігіп жұмыс істеу арқылы жаңа сабақты бекіту;
– өзіндік жұмыстарды оқыту;
– өз білімдерін бақылау арқылы тексеру;
– әр деңгейлі есептерді таңдау арқылы шығару.
Дефференцацианың негізгі бір түрі ерекше жеке тұлғамен арнайы жұмыстар жүргізу.Ол үшін: оқушымен сөйлесу және оның ерекше тұлғасына көңіл бөлу,ерекше тұлғаны оқу барысында есепке алу, психолого – педогогикалық жағдай жасау арқылы сыныпта барлық оқушылардың қабілеттерін арту арқылы, әр оқушының жеке қабілетін дамыту. Әр тұлғамен жеке жұмыс істеу сабақтың ең бірінші кезеңі болып табылады, және бұл оқушылардың өзіндік оқыту жұмыстары арқылы жүзеге асырылады. Мұндай кезеңді сабақтың басында қолдану керек. Себебі бұл кезде мұғалім әлі әр оқушының бұл материалды қалай түсінгенін анықтай алған жоқ. Білімдеріне қарай «төмен» және «жақсы» оқитын оқушыларға бөлмей, әр оқушының бұл сабақта жақсы баға алғысы келетінін ескере отырып, олардың білім деңгейіне байланысты әр түрлі тапсырмалар дайындалады. Оқушылар өздеріне ұнаған тапсырмаларын таңдап алады және қанша тапсыпма орындау керектігін өздері шешеді. Әдетінше білім деңгейі төмен оқушылар есепті бірінші тапсырмалардан батап орындайды, ал білім деңгейі жоғары оқушылар ең ақырғы тапсырмадан бастайды. Бұл тапсырманы тексеру барысында орындалған тапсырмалардың көлеміне, олардың деңгейіне, әр оқушының жеке тұлғасына назар аударамын.Мұндай өздік жұмысын орындау барысында мұғалім әр оқушымен жеке жұмыс жүргізе алады, дер уақытында олардың жіебрген қателерін анықтап, білімдерін толтырып отыруға мүмкіндік береді. Үй жұмысын беру барысында да олардың әр түрлі деңгейлерін есептеп отырамын, олардың қайсысын орындауда оқушылар өздері таңдап алады.
Ал оқушылардың білімін бақылаудың әр түрлі формаларын пайдалану үлгермеушіліктің алдын алу, әр оқушының жеке белсенді жұмыс жасауын қамтамасыз етеді.Әр оқушының білімін жеке бақылауда келесі мынандай жұмыстар атқарамын:
1. Ауызша бақылау жұмыстарын жүргізу – бұл оқушылардың ойлау қабілетін, зейінін, жеделдетіп есептеу білігін дамытуға ықпал етеді.Ауызша жұмыс жүргізудің көбінесе мынандай түрің қолданамын: 4-5 оқушыны тақтаға шығарамын да оларға тапсырма беремін. Дайындалғаннан кейін әр оқушы жеке – жеке өз сұрақтарына жауап береді, ал басқа оқушылар осы жұмыс процесіне қатысады, жауаптарын өз мүмкіндіктерінше толықтырып отырады. Осындай жұмыс барысында көптеген оқушылардың білімі тексеріліп, бағаланады.Мысалы, «Пропорцияның негізгі қасиеті» тақрыбы бойынша ауызша бақылау сұрақтар.
а. Пропорцияның негізгі қасиеттерін тұжырымдаңдар. Мысал келтіріңдер.
ә. 15 : 7=18 : 6 теңдігі пропорция бола ма?
б. 5,2 ; 4 ; 2 ; 2,6 сандарынан пропорцияны құрастыр.
в. 0,35: х=0,7 :1,2 теңдеуін шеш.
г. Теңдеуді шешуде қандай қасиетті пайдалануға болады.
2. Математикалық диктант – қайталауға берілген тақырып бойынша сұрақтар, бұнда ережелерді, формулаларды, алгоритімдерді, қасеттерді, яғни теориялық білімді қаншалықты меңгергенін және оларды пайдалану білігі мен дағдысын тексеруге болады.Диктантқа енгізілген сұрақ, тапсырмалар қысқа және анық болу керек. Мысалы:5-«Бөлшектердің негізгі қасиеті. Бөлшектерді қысқарту» тақырыбына арналған сұрақтар.
1.Сөйлемді толықтырыңдар: Егео бөлшектің алымымен бөлімін ... , онда оған тең бөлшек шығады.
2.10/20 бөлшегінің алымы мен бөлімін 10 ға бөліп одан шығатын теңдікті жазыңдар.
3.2/3бөлшегінің алымы мен бөлімін беске көбейтіп, одан шыққан бөлшекті жазыңдар.
4.1/2 бөлшегінің бөлімін 4, ал 5/6 бөлшегінің бөлімін 30, санына келтіріңдер.
5. Екі қысқарылмайтын дұрыс бөлшек жазыңдар.
3. Тест – бұл белгілі бір кезеңде оқушының дайындығының сапасын диагностикалауға мүмкіндік береді. Мысалы 6-сынып. «Рационал сандарға амалдар қолдану» тақрыбы бойынша тест.
Білімді анықтауға берілген тапсырмалар бұл арқылы оқушылар осы материалды қалай үлгергендерін тексере аламын.
.Ақиқат сөйлемді таңдап алыңдар.
А.|-8|=-8
Ә.М(-3,5)нүктесі К(2,5) нүктесінің оң жағында орналасқан.
Б. Егер -a=5,7 онда a=-5,7
Қай теңдік дұрыс.
А.21=-21
Ә. -0,6 = -6/10
Б. -(-1,3)= -1,3
Білімді қолдануға берілген тапсырмалар орындау арқылы есептер шығаруда олардың бірнешежолдары бар екндігін түсіндіре білу.
4. Жазбаша бақылау жұмыстарын жүргізу оқушылардың математикадан білім, білік, дағдысын ағымды және қорытындылап тексеру үшін аса маңызды.
Математика сабағында қызықты, ойын есептер шығаруға көп көңіл бөлемін. .Қызықты есептер оқу материялының меңгерілуін және ойлау процесінің тиімділігін анықтайды.Мұндай есептер оқушының ойлау операцияларын дамытуға, математикалық түсініктерін қалыптастыруға жағдай жасайды.Қызықты есептер шығару көбінесе байқап көріп іздену процесімен жүреді. Ойша болжай білу әр жеке тұлғаның бойындағы тапқырлық пен аңғарымпаздықты байқатады. Тапқырлық – шығармашылықтың ерекше көрінісі, оны талдау, салыстыру, байланыстарды анықтау, тұжырымдау, ой қорту нәтижесінде байқауға болады.
Сонымен қатар арнайы есепке алу дәптерін жүргізуді тиымды деп есептеймін. Онда әр оқушының әр жұмысты орындау нәтижесін белгілеп отырамын. Оқушылардың нәтижелерін белгілеу мұғалімге бірден қандай тақырып жете меңгерілмегенін , қандай қателер жиі кездесетінін, қай оқушыға қандай көмек керек екенін көруге мүмкіндік береді, яғни әр оқушының жетістіктерінің өзгеруін бақылап отыруға көмектеседі.
Қорыта келгенде осы жаңа технологиядан жеткен жетістігім оқушылар өздігінен білім алуға, шығармашылық жұмыс істеу қабілетін дамытуға бағыт ала – алады. Сөздік қорларын молайтуға ойын, сөзін тиянақты жеткізуге, жинақы, дұрыс сөйлеуге, берілген сұрақтарға нақты, толық жауап беруге дағдыланады. Мұғалім сабаққа дейін жұмыс жасаса, ал сабақ кезінде оқушыларға тек бағыт- бағдар беруші ғана бола алады.
Жаңа технологияның тиімділігі осында деп түсінемін. Бүгінгі қоғамға, мектепке керегі де осылар деп ойлаймын.