Тоты?у — тоты?сыздану реакциялары (8 сынып)

П‰ні: химия УаKыты: Сыныбы: 8 «а» СабаKтыS таKырыбы: ТотыCу – тотыKсыздану туралы т_сінік. ТотыCу-тотыKсыздану реакциясы. СабаKтыS маKсаты: Білімділік. «ТотыCу д‰режесі» aCымын бекіту, тотыCу -тотыKсыздану aCымдарын т_сіндіру, тотыCу-тотыKсыздану реакциясын электрон- баланс ‰дісімен теSестіру даCдысын Kалыптастыру. ДамытушылыK: ОKушылардыS ойлау Kабілетін дамыту, тотыCу – тотыKсыздану реакцияларын жазу даCдысын Kалыптастыру. Т‰рбиелік. ОKушылардыS Cылыми д_ниетанымын Kалыптастыру, еSбек ету даCдысын жетілдіру, ізденімпаздыKKа т‰рбиелеу. СабаKтыS типі: Д‰ст_рлі сабаK. ЖаSа сабаKты топтастыру. СабаKты ™ту ‰дісі: СТО ‰дісі. СабаKтыS к™рнекілігі: Интерактивті таKта, слайдтар, тірек-хабарлар, Kосымша материалдар. І. `йымдастыру кезеSі. ІІ. ^й тапсырмасын сaрау. а) «ой толCау» б) «кім алCыр» ІІІ. МаKсат Kою кезеSі ІV. ЖаSа сабаKты т_сіндіру. МаCынаны ажырату а) кіріспе (презентация); б) м‰тінмен жaмыс; V. Бекіту. “Кім тапKыр!” №5 жаттыCу. VІ. ОKушыларды баCалау. VІІ. ^йге тапсырма беру.
ІІ. ^й тапсырмасын сaрау. «Ой толCау» ТотыCу д‰режесі деген не ? ТотыCу д‰режесін Kалай аныKтайды. К_рделі KосылыстаCы элементтердіS белгісіз тотыCу д‰режесін Kалай есептеп шыCарады ?
«Кім алCыр» Мына Kосылыстарды тотыCу д‰режелері бойынша с‰йкестендір
Jосылыстар
ТотыCу д‰режелері



0 +1 -1 +2 -2 +3


H2S


N2


HJ


H2


NaF


Cl2


CaF2


ІІІ. ЖаSа сабаKты т_сіндіру. Бинарлы KосылыстардаCы AI2+3O3-2 тотыCу д‰режесін аныKтауды одан соS к_рделі заттаCы H2+1C+4O3-2 элементтіS тотыCу д‰режелерін аныKтауCа жаттыCу жасайды. ОKушылар мына заттардыS формулаларындаCы элементтердіS тотыCу д‰режесін аныKтайды: H2SO4, MnCI2, MgSO4,SiO2, CuO,HMnO4,K2Cr2O7.
ЖаттыCулар орындау. 1. Мына KосылыстардаCы хлордыS:HCI,CI2,HCIO, HCIO2, HCIO4 тотыCу д‰режелерін аныKтаSдар. 2. Мына KосылыстардаCы фосфордыS: PH3,HPO3,H3PO4,H3PO3 тотыCу д‰режелерін аныKтаSдар. 3. Мына KосылыстардаCы к_кірттіS: H2S,ZnS,SO2, H2SO3, тотыCу д‰режелерін аныKтаSдар.
Екінші сабаK алдына мынадай сaраKтар Kойылады: Jандай жаCдайда химиялыK элементтер оS, теріс, н™л тотыCу д‰режесін к™рсетеді? Оксидтер таKырыбындаCы тотыCу деген с™здіS маCнасын еске т_сіру. РеакциялардыS б‰рі ТТР-на жатпайды, тек теSдеуде тотыCу д‰режелері ™згеретін элемент атомдары болса, ондай теSдеулер ТТР – на жатады.
ТотыKсыздану – атом немесе ионныS электрон Kосып алуы. ТотыKтырCыш – электрон алушы атом немесе ион, ал тотыKсыздандырCыш – электрон беруші атом немесе ион. Электрондарды Kосып алатын атомдар немесе иондар тотыKтырCыш, ал беретіндері тотыKсыздандырCыш болады. ТТР екі реакциядан (жарты реакциялар): тотыCу ж‰не тотыKсыздану _рдістерінен тaрады.

·ТТР-сы теSдеулерін теSестіру реті т™мендегідей: 1 мысал: 1. ХимиялыK реакция теSдеулерін жазу. Al+H2SO4 Al2(SO4)3+H2
ТеSдеулердіS оS ж‰не сол б™лігіндегі барлыK ‰лементтердіS тотыCу д‰режелерін тауып, таSбасыныS _стіне жазу. 0 +1+6-2 +3 +6 -2 0 Al + H2SO4 Al2(SO4)3 +H2
Реакция н‰тижесінде тотыCу д‰режесі ™згерген элементтердіS астын сызу. 0 +1+6-2 +3 +6 -2 0 Al + H2SO4 Al2(SO4)3 + H2
ЭлектрондыK баланс теSдеуін Kaру. (аCылшынша balance- теSдестіру, тепе-теSдік): Al° 3
· Al+3 3 2 2H+1 + 2
· = H20 2 3
ТаSдалCан коэффиценттерді реакция теSдеуіне жазу. 2Al°+3H2+1S+6O4-2 =Al2+3(S+6O4-2)3+3H2°
Оттек атомдарыныS санын есептеу арKылы коэффиценттердіS дaрыс екендігін тексеру. 2Al°+3H2+1S+6O4-2 =Al2+3(S+6O4-2)3+3H2°
2 мысал: МагнийдіS к_кіртпен ‰рекеттесуін Kарастырамыз: Mg0 + S0 = Mg+2S-2
ЭБТ Kaру арKылы теSдеуді теSестіру: Mg0 – 2е = Mg+2 тотыCады S0 + 2е = S-2 тотыKсызданады
Mg-тотыKсыздандырCыш, S –тотыKтырCыш, Магний сульфидіндегі +2,-2 тотыCу д‰режесініS м‰ні айтылады. Солдан оSCа Kарай ТД ™сетін болса,элемент атомдары тотыKсыздандырCыш (ТСШ) Kасиет к™рсетеді: -4, -3, -2, -1 ,0, +1, +2, +3, +4, +5,+6
ОSнан солCа Kарай ТД кемитін болса, элемент атомдары тотыKтырCыш (ТТШ) Kасиет к™рсетеді:
М‰тінмен жaмыс. ТТР-ныS маSызы:
ТТР ™ндірісте, тaрмыста ж_зеге асып жататын процестер: газ пеште газдыS жануы, тамаK пісіру, кір жуу, _й заттарын тазарту, аяK-киім, парфюмериялыK заттар дайындау, тоKыма бaйымдарын тазалау т.с.с. СіріSке жаKсаK, аспанCа фейерверк атсаK – б‰рі де тотыCу- тотыKсыздану процестері. АCартуCа, дезинфекциялауCа, сутек асKын тотыCыныS, калий перманганатыныS, хлор немесе хлорлы аCартKыш ізбестіS тотыKтырCыш Kасиеттері Kолданылады. ЗаттыS бетін тазартуCа сутегі асKын тотыCы Kолданылады. Ол, сонымен Kатар, жібекті, ж_нді аCарта алады. Ескі картиналарды Kалпына келтіреді. АCзаCа зиянсыз болCандыKтан тамаK ™нерк‰сібінде шоколадты, сосиска дайындайтын етті аCартуCа Kолданылады. Калий перманганатыныS дезинфекциялаCыш Kасиеті де тотыKтырCыш Kасиетіне негізделген. Хлорды к_шті тотыKтырCыш ретінде таза суды стерильдеуге ж‰не аCын суларды залалсыздандыруCа Kолданады. Хлор к™птеген бояуларды т_ссіздендіріп, аCартады. СондыKтан оны мата мен KаCазды аCартуCа Kолданады. ТабиCатта ТТР кеSінен таралCан. Ол биохимиялыK процестерде: тыныс алу, зат алмасу, жануарлар мен адамдардыS ж_йке Kызметінде маSызды роль атKарады. ТТР н‰тижесінде біздіS аCзамыз тамаKтан алатын энергияны жaмсау арKылы адамныS іс-‰рекеттері ж_зеге асырылып жатады.
СабаKты пысыKтау маKсатында жаттыCулар орындау. 1. ТотыCу – тотыKсыздану реакцияларыныS теSдеулерін Kaру: AI + S = H2S + O2 = PbO + H2 = AI + Br2 = 2. ТТР теSдеулерініS коэффициенттерін KойыSдар. H2S + CI2 = HCI + S ; HNO3 + Cu = “Кім тапKыр!”
1.Т™мендегі теSдеуде Kандай элемент топтарыныS тотыCу д‰режелері ™згереді KMnО4+Na2SO3+KOH K2MnO4 +Na2SO4+ H2O а) Na, S ‰) K, Mn б) Mn, S в) Na, K. 2. Тек тотыKтырCыш болатын зат? a) NH3 ‰) Br2 б) KClO3 в) HNO3 3. ТотыKтырCыш та, тотыKсыздандырCыш та болады: a) SO2 ‰) Na б) Fe в) K2Cr2O7 4. Тек тотыKсыздандырCыш болатын зат: a) H2S ‰) KMnO4 б) SO2 в) HNO3 5. Al+H2SO4 =Al2(SO4)3+H2 теSдеуіндегі тотыKтырCыш алдындаCы коэффициент: a) 2 ‰) 3 б) 1 в) 6
ОKушыларды баCалау.
^йге тапсырма беру: §64 №6,7.


ЖаSа сабаK:
^йге тапсырма беру: §64. 5-6-7 жаттыCуларын орындау.

15