ФИЗИКА П?НІН О?ЫТУДА ХАЛЫ?ТЫ? ПЕДАГОГИКА ЭЛЕМЕНТТЕРІН ?ОЛДАНУДЫ? МА?ЫЗДЫЛЫ?Ы

ФИЗИКА П€НІН ОJЫТУДА ХАЛЫJТЫJ ПЕДАГОГИКА ЭЛЕМЕНТТЕРІН JОЛДАНУДЫR МАRЫЗДЫЛЫBЫ

П.С.К_здеубаева,
И.€бдік‰рімов атындаCы Jызылорда аграрлы
техникалыK колледжініS оKытушысы

ХалыK педагогикасымен aзаK жылдар бойы айналысып, зор _лес KосKан к™рнекті Cалым Г.Н.Волков педагогикалыK ‰дебиеттерге тaSCыш рет «этнопе-
дагогика»деген aCымды енгізді.«Этнопедагогика- халыKтыS жас aрпаKты т‰рбиелеу т‰жірибесі туралы, олардыS педагогикалыK к™зKарастары туралы Cылым. ХалыK педагогикасы- халыK ауыз ‰дебиетінде, салт- д‰ст_рлерінде, ырымдарында, ойындарында кездесетін педагогикалыK маCлaматтар мен т‰р-биелеу т‰жірибесініS жиынтыCы. ЭтникалыK педагогика тарихи жаCдайда
KалыптасKан aлттыK мінездегі ерекшеліктерді зерттейді. Онда- халыKKа Kажетті Kасиеттерді Kалыптастыру _шін пайдаланылатын педагогикалыK маKсаттыS, міндеттердіS, ‰діс- KaралдардыS, т‰сілдердіS жиынтыCы мен ™зара байланысы Kарастырылады» -дей келе, оныS зерттеу таKырыбы- т‰рбие,ал т‰рбие обьектісі- адам, «тaлCа»,- дейді Г.Н.Волков.
Этнопедагогика п‰нініS маKсаты- халыKтыK салт-д‰ст_рді, aлттыK ™нерді д‰ріптейтін, ана тілі мен дінін Kастерлейтін, отанын, елін, жерін с_йетін жан-
жаKты жетілген, саналы, намысKой азамат т‰рбиелеу.
ЭтнопедагогиканыS зерттеу обьектісі – халыK педагогикасы. ХалыK педаго-
гикасы халыKтардыS Cасырлар бойы aрпаK т‰рбиелеу т‰сілдеріне негізделген
бай т‰жірибесініS эмприкалыK жиынтыCы.
Бaл п‰нніS к™здейтін маKсаты- халыKтыK т‰рбие т_рлерін жастар бойына сіSіріп , білім, білік даCдыларын дамыту, с™йтіп дене еSбегіне де, ой еSбегіне де Kабілетті, нарыKтыK б‰секелестік жаCдайында ™мір с_руге икемді, жан- жаKты жетілген азаматтарды т‰рбиелеп шыCару.
«JазаKстан РеспубликасыныS 12 жылдыK оKыту мерзіміндегі жалпы орта
білім беру тaжырымдамасында» Kазіргі мектеп білім берудіS тaлCалыK – баCдарланCан стратегиясыныS негізгі маKсаты оKушыларCа деSгейлік т_рде білім беру емес, олардыS табиCи Kабілеттері мен ‰леуметтік м_дделеріне баса назар аудара отырып, ™мірлік жоспарларын ж_зеге асыруларына кеS м_мкін-
діктер жасайтын білім кеSістігін Kaру екендігі атап к™рсетілген. ОсыCан байланысты жаратылыстану п‰ндерін оKыту барысында халыKтыK педагоги-
ка элементтерін пайдалану оKушылардыS танымдыK іс- ‰рекеттерін дамыту-
Cа зор септігін тигізері с™зсіз.
ХалыKтыK педагогика элементтерін жаратылыстану п‰ндері сабаCында Kолда-
нудыS маSыздылыCы – білімділік, дамытушылыK, т‰рбиелік маKсаттарын ж_зеге асырып, оKушыныS ™мірге ™зіндік к™зKарасын, ™зін KоршаCан ортада-
Cы ‰р т_рлі KоCамдыK ой- пікір, aлттыK KaндылыKтарды оKушы санасында байланыстыра білу негізінде aлттыK м‰дениет пен рухты саKтауCа т‰рбиелейді.
ХалыKтыK педагогика- дана Cылым. Ол aлттар мен aлыстардыS ‰лденеше CасырCа созылCан aрпаK т‰рбиесіндегі aлттыK ‰дет-Caрыптары мен д‰ст_рле-
рініS , м‰дени ойлау процесініS озыK _лгілерініS жиынтыCы. JазаKтыS айтулы KоCам Kайраткері Мaстафа ШоKай «`лттыK м‰дениеттен жaрдай таза
т‰рбиеленген aрпаKтан халKымыздыS Kажеті мен м_ддесін жоKтайтын пайдалы азамат шыKпайды» деген болатын. БіздіS KоCамымыздыS ертеSгі болашаCы- жастар. СондыKтан Kазіргі таSда KазаK мектептерініS алдында aлттыK сана- сезімін оятып, т‰рбиелеп Kана Kоймай, халыKтыK педагогиканы, Cасырлар бойы KалыптасKан тіл, дін, т‰рбие, aлттыK салт -д‰ст_рлер, _лгі- ™негені _йретіп, адам бойына сіSіріп, к_нделікті тіршілікте пайдалана білуге _йрету міндеттері тaр.
`рпаCын ойламайтын халыK болмайды. Міне, ™з aрпаCыныS ™негелі, ™нерлі, еSбек с_йгіш, абзал азамат болып ™суі _шін халыKтыK педагогиканыS негізгі маKсатын оKу- т‰рбие _рдісіне тиімді пайдалану ‰рбір aстаздыS міндеті.
Жаратылыстану- кеS ™рісті Cылым.СоныS ішінде физика п‰ні Kазіргі замандыK оKыту ж_йесіндегі іргелі п‰ндердіS бірі. €рбір жас™спірімдердіS Kалыптасып дамуында ™здері к_нбе- к_н ™мірден сезінетін, еститін, к™ретін заттар мен Kaбылыстар _лкен орын алады. Сол себепті бaл п‰нді оKыту барысында мысалдарды алыстан іздемей- аK халыKтыS пайдаланып келген aлттыK Kaрал- саймандарын, aлттыK атаулары мен ж‰дігерлерін KолдануCа болады.
ХалыKтыK педагогика мен халыKтыK психология таCылымдарын пайдалану,
физика п‰нініS ‰р тарауынан ™ткізілген сабаK т_рлері оKушылардыS п‰нге деген KызыCушылыCын, белсенділігін арттырып, материалды толыK меSгеруге к™мектеседі. Сонымен бірге оKушылардыS ой- ™рісін дамытып, ™зіндік пікір айтуCа _йретеді.
Енді біз KазаKтыS ‰дет- Caрып, салт- санасында кездесетін кейбір элементтерді физика сабаCында KолдануCа мысалдар келтірейік. « МолекулалыK физика ж‰не жылу Kaбылыстары» физиканыS негізгі б™лімдерініS бірі. Молекула кинетикалыK теорияныS негізгі KаCидаларыныS т‰жірибелік д‰лелдемелері «БроундыK KозCалыс» ж‰не «диффузия» Kaбылыстары арKылы т_сіндіріледі. Диффузия Kaбылысын т_сіндіру барысында айран aйыту, Kaрт Kайнату, нан ашытудыS Kалай орындалатынын айтып кеткен орынды. Айран aйытKанда немесе нан ашытKанда судыS жылы болуы, температура жоCарылаCан сайын молекулалардыS бір заттан екінші затKа ™туі шапшаS ж_ретінін к™реміз.
«БроундыK KозCалыс» таKырыбын тартымды етіп ™ткізу _шін денедегі молекулалардыS хаосты KозCалысын 1827 жылы аCылшын ботанигі Р. Броун
тaSCыш рет баKылаCандыCын т_сіндіре келе, к_біге айран піскенде майдыS т_суі, Kатты дене б™лшектерініS сaйыKта KалыKтаCан KозCалыс екенін жатыK тілмен ‰Sгімелейміз.
Ал «жылу™ткізгіштік» таKырыбын оKытKанда малдыS, аSныS терілерінен тігілген киімніS жылуды жаKсы саKтайтынын т_сіндіре отырып, KазаKтыS aлттыK киімдерініS ерекшеліктерін айтып ™ткен ж™н. Осы тарау барысында
оKушыларды шыCармашылыKKа баули отырып олардыS ой- ™рісін, с™йлеу м‰дениетін Kалыптастыру маKсатында халKымыздыS aрпаKтан- aрпаKKа мирас болып келе жатKан бай Kазынасы - киіз _й туралы т_сінік беріледі.
Киіз _й - ауа райыныS Kандай жаCдайында да пайдалануCа ™те ыSCайлы.
ОныS ішіне жарыK жаKсы т_седі, ауа алмасуы талапKа сай, т™бесі жадаCай емес к_мбез болып келгендіктен жаSбыр ™тпейді. СалKын болуы конвекцияCа байланысты.Киіз _йдіS шаSыраCын жауып тaрCан т_ндік Kазіргі кездегі терезеніS ашпалы к™зін ж‰не мaржаныS ролін атKарады.Т_ндіктен кірген салKын ауа т™мен т_сіп жылы ауа мен суыKта жаCылCан оттыS т_тіні сол арKылы сыртKа шыCады. КиіздіS жылу ™ткізгіштігі нашар, сондыKтан киіз аптап шілдеде сая, ызCырыKта жылы баспана болуын Kамтамасыз етеді.
Jатты денелерде болатын деформацияныS т_рлерін( иілу, бaралу, майысу) KарастырCанда киіз _йдіS с_йегін, яCни уыK, кереге, шаSыраK, табалдырыK, маSдайшаларын Kандай аCаштан иіп, майыстырып жасайтынын т_сіндіру оKушылардыS п‰нге деген ынтасы мен KызыCушылыCын арттыруCа себеп болады.
Физика п‰нінен белгілі бір таKырыпты ™ткен кезде мысал ретінде маKал-м‰телдерді дaрыс Kолдану таKырыптыS т‰рбиелік ж‰не физикалыK м‰нін ашуCа септігін тигізеді.МаKал-м‰телдер ауызша халыKтыK поэтикалыK шыCармашылыKтыS еS белсенді ж‰не кеSінен тараCан ескерткіштерініS бірі.
К™птеген маKалдар табиCат к™ріністерін бейнелеп, оларды ™мірмен, т_рлі тaрмыстыK жаCдайлармен тыCыз байланыстырып отырады. €рбір маKал-
м‰телдіS физикалыK м‰ні ж‰не табиCат Kaбылыстарына с_йенген моральді
астарлары бар. Мысалы: «кебу ж‰не конденсация» таKырыбын ™ткенде «аузы
к_йген _рлеп ішеді» деген маKалды айту керек. Бaл маKалдыS т‰рбиелік м‰ні,
жіберген Kатені екінші рет Kайталамай дер кезінде Kорытынды жасауCа меSзесе,физикалыK тaрCыда ыстыK н‰рсені _рлесек, кебу процесініS тездетіліп, оныS температурасыныS т™мендейтінін aCынуCа болады.
ХалыKтыK педагогиканыS бір саласы- aлттыK ойындар. ЗаманымыздыS заSCар жазушысы М.О.€уезовтіS мына бір пікірін еске ала кетейік: «БіздіS халKымыздыS ™мір кешкен aзаK жолында, ™здері KызыKтаCан алуан ™нері бар Cой. Ойын деген, меніS т_сінуімше, к™Sіл к™теру, жaрттыS к™зін Kуантып, к™Sілін шаттандыру Cана емес, ойынныS ™зінше бір маCыналары болCан»
ОйынCа Kатысу _шін оKушылар ™з білімдерін толыKтырып отырса, екіншіден
ойын сергіту с‰ті ‰рі ™тілген материалды Kайталау болып табылады.П‰нге деген ынтасын арттыруда, белсенділіктерін дамытуда пайдаланылып ж_рген
ойын т_рлеріне «саKина салу, соKыр теке, арKан тарту, теSге алу, Kыз Kуу» ойындары мысал бола алады. ОйынныS уаKыты 5-10 минуттан аспауы керек.
Сондай- аK, бaл ойындар оKушылардыS білім деSгейін к™теріп Kана Kоймай,
оларды бір- бірімен жаKындастырып, достыKKа, жолдастыKKа, адамгершілік-
ке т‰рбиелейді, aлтына деген ыстыK ыKылас пен сезімін оятады. Bасырлар бойы
к_нделікті тaрмыста KазаK халKы физика ілімініS атауларын, салт- д‰ст_рін Kолданып келген, Kолдана береді де.

ПайдаланылCан ‰дебиеттер:
1. «Жаратылыстану п‰ндерін оKыту _рдісінде халыKтыK педагогика
арKылы оKушылардыS танымдыK іс- ‰рекеттерін Kалыптастыру»
Б.С.Желдыбаева. Алматы-2010
2. «ШаSыраK» _й- тaрмыс энциклопедиясы. Р.Н.НaрCалиева
3. «ИФМ» Cылыми ‰дістемелік журнал №2,2011























KђЗаголовок 1KђЗаголовок 2KђЗаголовок 315