О?ыту ?шін ба?алау ж?не о?уды ба?алау (баяндама)

«Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау» модулі бойынша таныстырылымға баяндама
Қайырлы күн, құрметті әріптестер! Мен, Тленкенова Нұргүл Қамзақызы, №1 Ұзынкөл орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімімін.
Сіздердің назарларыңызға жеті модульдің бірі «Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау» бойынша атқарған жұмысымды ұсынамын.
«Адамдардың білім алуы жайлы болуы үшін жауапты реакция мен мадақтау қажет, сондықтан бағалау ізгі болуы керек» деп Лев Выготский айтса, осы курстың мақсаты – бала әрекетінің нәтижесін бақылау мен бағалаудағы оң өзгерістер, өзара әрекеттесу барысында үнемі кіналамай, ыңғайлы жағдай жасауға талпыну, олардың өздеріне деген сенімін қалыптастыру болып табылады.
«Бағалау» дегеніміз не?
«Бағалау» термині латын тілінен аударғанда «жақын отыру» деген ұғымды білдіреді.
Осы модуль тақырыбы бойынша сабақта мен бағалаудың мынадай мақсаттарымен таныстым. Олар:
-оқытудың қиындықтарын анықтау;
-кері байланыс;
-уәж;
-болжау және сұрыптау;
-стандарттарды бақылау және орындау;
-оқыту бағдарламасының мазмұнын және оқыту стилін бақылау.
Бағалаудың барлық түрлері мыналарды қамтиды, яғни, бағалаудың мәні:
-бақылау;
-алынған мәліметтердің интерпретациясы;
-бұдан арғы іс-әрекетті анықтау үшін қолданылуы мүмкін шешімдерді қорытындылау.
Жаңаша бағалау жан-жақты, түсінікті, ыңғайлы болу керек. Оның мынадай екі түрін қарастырған: формативтік және жиынтық бағалау.
Оқытуды, әдістерді және осы мүмкіндіктерді іске асыру түрлерін жақсарту мүмкіндіктерін анықтауға бағытталған бағалау формативті немесе оқыту үшін бағалау болып табылады.
Егер бағалау мақсаты баға қою, сертификаттау немесе оқытудың алға жылжуын тіркеу үшін оқыту қорытындысын шығару болса, онда өзінің функциясы бойынша бағалау жиынтық болып табылады және кейде оны оқуды бағалау деп атайды.
Формативті бағалаудың мақсаты – оқушылар өздерінің оқудың қандай сатысында тұрғанын, қандай бағытта даму керек және қажетті деңгейге қалай жету керек екендігін анықтау үшін оқушылар және олардың мұғалімдері қолданатын мәліметтерді іздеу және түсіндіру үдерісі. Бұл бағалаудың түрі күнделікті сабақтағы тәжірибе кезінде қолданылады. Ол мұғалімге сыныптың үлгірімін жаңартуда көмектеседі.
Жиынтық бағалау немесе қорытынды бағалау оқушылардың белгілі бір уақыт аралығындағы нәтижесін көрсетеді. Бұл бағалаудың түрін және тәсілін мұғалім өзі анықтайды.
Алғашқы «Бетпе-бет» кезеңінде осы материалмен танысқаннан кейін мен бағалауға қатысты әрекеттерімді өзгерте алуды жоспарлай бастадым. Оқушылар үшін бағаның маңызды екенін біліп, әр оқушының әрқашан сабағымнан міндетті түрде баға алып кетуіне тырыстым. Ал енді алғашқы бетпе-бетте көптеген әдебиеттерді пайдалану арқылы жеткілікті меңгергеннен кейін, бағалау одан да көбірек түсінікті болды.
2-слайд
Енді осы бағалауды өзімнің тәжірибемде қалай жүзеге асырғанымды айта кетсем, сабаққа дайындалу барысында мен «Оқыту үшін бағалау» үдерісін пайдалану үшін, бағалаудың әдіс-тәсілдерін үнемі ізденумен болдым. Бағалаудағы бірін-бірі бағалау, критерий бойынша бағалау, өзін-өзі бағалау және топ жетекшісінің бағалауы іс-әрекеттерін жүзеге асырдым. Мұнда мен әр сабағымда оқушылардың өздерінің жұмыстарына өздері баға беріп, білім нәтижелерін өз көздерімен көріп, бағаласын дедім.
1-ші сабағымда «Шешендік сөздер» тақырыбы бойынша мен әр оқушының өзін-өзі бағалау іс-әрекетін жөн көрдім. Сондықтан, бағалаудың формативті түрін пайдаландым. Яғни, смайликтер арқылы өзін-өзі мадақтау. Оқушылар топ болып, сабақ бойы істеген жұмыстарын қорытындылай келе сабақтың соңында әр топтың оқушылары сабақтағы көңіл-күйлерін смайликтер арқылы көрсетіп, тақтаға ілді.
2-ші сабағымда «Даудың шешімі» тақырыбы бойынша мен мұнда да бағалаудың формативті түрін, яғни критерийлер бойынша бағалау іс-әрекетін қолдандым да, ал, сабақ соңында жиынтық бағалауды қолдандым. Мұнда фишкаларды санау арқылы әр топ бірін-бірі бағалады. Ол үшін бағалау критерийлерінде көрсетілгендей фишка санына қарай, «5» деген баға 5 фишка болған жағдайда қойылады, «4» деген баға 4 фишка болғанда және «3» деген баға 3 фишка болған жағдайда қойылады. Нәтижесінде, 5 фишка жинаған ешкім болмады, 1-топ 4 фишка, 2-топ 3 фишка және 3-топ 4 фишка жинады. Кейбір оқушылардың білімі фишка санына сәйкес келмеді де, сабақ соңында мен оларға өзімнің бағамды бердім. Өйткені, бағалау кезінде топ мүшелерінің арасында осындай келіспеушілік болды.
Блэк және Уильям формативті бағалауды зерттей келе Хеттимен келісе отырып, 1998 жылы оқуды жақсарту үшін формативті бағалауда рөлі барлығын айтады.
Сондықтан, 3-ші сабағымда «Киелі жеті саны» тақырыбы бойынша мен мұнда да формативті бағалаудың рөлін қолдандым. Яғни, топ жетекшісінің бағалау іс-әрекетін негізге ала отырып, әр топтың жұмысын жалпы бағалау критерийлері бойынша бағалаттым. Сонымен қатар, сабақ соңында бүгінгі сабақ, өздерінің жұмысы туралы пікірлерін білдіріп, рефлексия жазып отыру әдетке айналды. Сол себептен, «Бүгінгі сабақ ұнады ма?» деген сұраққа оқушылар өз пікірлерін стикерге жазып білдірді. Мысалы, балалардың кейбір жазбаларын оқып кетсем...
Формативті бағалаудың мақсаты – аралық нәтижелер негізінде оқыту үдерісінде оқушы мен мұғалімнің әрекетін түзету деп қарастырдым.
Соңғы 4-ші сабағымда «Ата айтады» тақырыбы бойынша мұнда да формативті бағалаудың рөлін іске асырдым. Әр топтың тапсырма орындау кезеңіне байланысты бағаладым. Сабақ бойында өзін-өзі бағалау және өзара бағалауда тапсырманы орындауда нені жасау қажет? Мақсат қандай болды? Тапсырма дұрыс орындалды ма? Сұраққа толық жауап берді ме? деген сияқты алгоритмдер ұсынылып отырды. Соның нәтижесінде балл бойынша есептелді, соңында барлық тапсырма бойынша қанша балл алды, қорытынды баға бағанына жазып, топты бағаладым.
Және сонымен қатар, сабақ кезеңдері бойынша сұрақ-жауап, үй тапсырмасын тексергенде кері байланыста жалпы бағалау болды. Оны оқушылар сабақта шапалақ ұру арқылы бірін-бірі бағалап отырды.
«Сыныптағы бағалау тек қана техникалық тәсіл емес. Мұғалімдер жазбаша немесе ауызша түрде баға қою жолымен бағалайды. Олар қолданатын кез келген нысанның артында объективті немесе жеткілікті дәрежеде объективті емес нормалар мен стандарттар ғана емес, сондай-ақ баланың дамуы, оқуы және ынтасы туралы түсінік, сонымен қатар өзін-өзі бағалау, қабілеттілік және күш-жігер сияқты ұғымдарға қатысты құндылықтар жатады» деп 2001 жылы Александер атап көрсеткен.
Олай болса, оқушының өзін-өзі бағалауын дамыту үшін, бағалау арқылы оқытуды жақсарту, сол арқылы оқыту үшін бағалауды қолдану «қара жәшік» ішіндегі жұмыс ретінде белгілі болды.