Классный час «Бес арыс»

Әдеби отырыс
1.Музыка тыңдалады
-Балалар,осы тыңдалған әуен сендердің ойларыңша қалай орындалды? Көңілді,қызықты ма,әлде мұңды, қайғылы ма?Бүгінгі біздің отырысымызда айтылатын «Бес арыстың»өмірлері де осындай қайғы,мұңға толы.Ендеше отырысымызды бастайық.
Ең бірінші «Арыс» деген сөздің мағынасына тоқталайық:ғылымда,әдебиетте,өнерде немесе басқа салада өз еңбектерімен ерекше аталатын адам.
-«Арыс» деген сөзді тағы қандай сөзбен алмастыруға болады?
-Данышпан, жарық жұлдыз...
-Неліктен біз осы бес адамның басын қосып,бесеуінің есімін бірге атап жүрміз? Себебі,олар өмірден елім деп,жерім деп,халқым деп өткен.Олардың мақсаты өздерінің қазақ деген халқына бостандық,теңдік әперіп,оларды қанаудан босатып,тәуелсіз өмірге жетектеу еді.Бұл ақын-жазушыларымыз 1937 жылы репрессияның құрбаны болды.Олар әділетсіздік пен қатыгездіктің құрбаны болды.
(Репрессия-карательная мера,исходящая от государственных органов )
2.Енді осы жалпы шолудан кейін осы бес азаматымыздың әрқайсысына жеке-жеке тоқталсақ.
а) Жөн көрсеттім қазақ деген намысқа,
Жол сілтедім жақын емес алысқа.
Өзге жұрттар өрге қадам басқанда,
Дедім сен де қатарыңнан қалыспа!
(Ахмет Байтұрсынов жайлы бір оқушы қысқаша мәлімет береді)
Мен өлсем де өлемін жөнімменен,
Тәннен басқа не алар өлім менен.
Өлген күні апарып тығары көр,
Мен жоқ болман көміліп тәнімменен.
Тән көмілер,көмілмес еткен ісім,
Ойлайтындар мен емес бір күнгісін.
Жұрт ұқпаса, ұқпасын жабықпаймын,
Ел бір күншіл,менікі ертеңгі үшін.
Ә) Көзіңді аш,оян,қазақ,көтер басты,
Өткізбей қараңғыда бекер жасты!
Жер кетті,дін нашарлап,хал қарап боп
Қазағым,енді жату жарамасты!
Ендігі кезекте осындай жан дауысы кең даланы шарлап,көптеген жүректерге жетіп,құрандай жатталған ақын-жазушымыз Міржақып Дулатов туралы сөз қозғайық.
Ем таба алмай дертіңе мен ертеден
Сол бір қайғың өзегімді өртеген.
Тырп етпейсің бас көтеріп көрпеден
Еңсең неге мұнша түсті,елім-ай.
Өткен сағым,келер алдың бір мұнар,
Қызылшылсың қызарғанға тым құмар,
Сақтан деген сөзді жан жоқ шын ұғар,
Жемге шашқан қармақ құрса,елім-ай.
Ақын 1928ж қамауға алынады.1930ж он жыл абақтыға жіберіледі.Беломор-Балтық каналының құрылысы бойында Сосновск станциясындағы лагерьде «жазасын» өтейді.1935ж осы лагерьдің лазаретінде ауыр науқастан қайтыс болады.
Міржақып Ахметтен 12жас кіші,бірақ 20-ғасырдың басында екеуінің үні бірдей естіліп,екеуінің тұлғалары тарих мінбесінен бірдей қатар көрінген кемеңгерлер.
Б) Мен ақынмын,жырлаймын,
Жүрекке жүрек жел кірсе.
Мен ақынмын,жырлаймын,
Жүрекке ауыр шер кірсе.
Мен ақынмын,ағынмын,
Сылдыраймын,сүйемін!
Мен ақынмын,жалынмын,
Шапшып көкке тиемін!
(Мағжан Жұмабаев жайлы бір оқушы)
В) Шықпаса жаным денемнен,
Не салса тағдыр көрем мен.
Бір өзім үшін өлмеймін,
Бір ғана соған көнем мен.
Кеудеде әзір жүрек бар,
Тілек бар соған сенем мен!
Артымда қыруар елім бар,
Өлсе де денем,мен өлмен!
(Жүсіпбек Аймауытов жайлы бір оқушы)
Г)Қайықпен кездім теңіз ауыр күнде,
Қанды оқпын,қатты толқын,қара түнде.
Заманым заманыңа сәйкес келмес,
Сынап көр сол қайыққа сен де мін де!
Келесі айтылатын сөзіміз Шәкәрім жайлы.Ең үлкен қайғы,шын трагедия-Шәкәрім мұрасының 50 жыл бойы жабулы жатуы.Шәкәрім туралы тағы бір айта кететін жайт,ол ұлы Абайдың немере інісі және ол көптеген ән қалдырған композитор. Ол өзі туралы былай деген:
Кетермін,артта жазған сөзім қалар,
Кейінгі талапты жас қолына алар.
Бірі жөн, бірі теріс айыпты деп,
Таласып өздерінше сынға салар.
Қайықпен кездім теңіз ауыр күнде,
Қанды оқпын,қатты толқын,қара түнде.
Заманым заманыңа сәйкес келмес,
Сынап көр сол қайыққа сен де мін де.
-Ал,балалар,енді отырған тыңдармандар арасында осыған алып-қосарларың болса,жатқа өлеңдерін білсеңдер келіп айтуларыңа рұқсат.
-Міне,өздерің айтып өткендей бес арыстың өмір жолдары осындай болған екен.Отырысымызды қорта келе мынадай тірек сызба жасасақ.Дәптерге бес тармақты жұлдыз салу,бес тармаққа бес арыстың аты-жөндерін жазу,сондай-ақ әрқайсысының ерекшелігі мен осы бесеуіне ортақ нәрсені жазамыз.
1.А.Байтұрсынов: ғалым-тілші,әдебиет теориясының негізін салушы, «Тіл-құрал», «Әдебиет танытқыш», «Маса», «Қырық мысал»
2.М.Жұмабаев:педагог, «Оян қазақ», «Шолпан»
3.Ж.Аймауытов:психолог,шебер-драматург, «Мансапқорлар», «Ел қорғаны», «Шернияз».
4.Ш.Құдайбердиев:Абай шәкірті,ақын-композитор.
Ал бәріне ортақ,бесеуінің басын біріктіріп тұрған нәрсе-халық,ел қамын ойлаған азаматтар.
-Міне,құрметті оқушылар,алдағы уақытта сендер қазақтың «Бес арысы»жайлы біліп жүретін боласыңдар.Уақыт өзгерді,қауым жаңарды,тарихқа сын көзімізбен қарайтын болдық.Ендігі мұрат-сендер,біздің болашақ,келешек ұрпақ осындай барымызды бағалап,асылымызды қадірлеп өтсе екен деп тілейміз.