Баяндама та?ырыбы: Лексиканы ме?гертуді? жолдары ж?не ж?мыс т?рлері
“Таран ауданы әкімдігінің тілдерді оқыту орталығы” КММ
1894177797211
Баяндама тақырыбы:
Лексиканы меңгертудің жолдары және жұмыс түрлері
Баяндамашы: Ақтолқын Оразқызы Кафизова
2016 жыл 15 қаңтар
Лексиканы меңгертудің жолдары және жұмыс түрлері
Қазақ халқы ұлт болып қалыптасқалы бері, қазақ тілі өмір сүріп келеді. Тілдің иесі – кешегі қазақ, бүгінгі қазақ және болашақтағы қазақ. Тілдің ғұмыры уақыт тәрізді мәңгілік. Тіл – халықтың мәңгілік халық болып қалуының айғағы. Тіл — өткеннің ұрпаққа қалдырған аманаты, бүгінгі күннің абыройы, ертеңгі күннің кепілі. Ата Заңда «Мемлекеттік тіл – қазақ тілі» деп анық та айқын жазылған.
ХХ ғасырдың басында ғалым Ахмет Байтұрсынұлы «Ұлттың жоғалуына себеп болатын нәрсенің ең қуаттысы – тіл, сөзі жоғалған ұлттың өзі де жоғалады» деп еді. Туған тіліміз – халқымыздың кешегі жүріп өткен жолын, бүгінгі жалғасқан ғұмырының ертеңге апарар мүддесін бейнелейтін ең басты қазынамыз.
Белгілі ғалым Махмұд Қашқари «Тәрбие басы – тіл» деп көрсетеді. Жалпы, қай тәрбиенің де бастауы отбасынан басталатыны рас, патриоттық сезім де отбасынан қалыптасады. Тіл туралы айтылғандардың бәрі желге ұшып, қоқысқа айналмасын десе, әр қазақ өз шаңырағында ағарту ісімен айналысса, нұр үстіне нұр болар еді.
«Елге деген сатқындық оның болашағына сенбеуден басталады. Қазақстанның болашағы- қазақ тілінде. Тілсіз ұлт болмайды. Өз тілімізді сақтау, өз тілімізді құрметтеу отаншылдық рухты оятуға қызмет етеді. Әрі ол – ата-баба алдындағы ұлы парызымыз да»- деп Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев айтқандай, мемлекеттік тілдің мәртебесін асқақтатып, оның қолданылу аясын кеңейтуге, дамытуға ат салысу, сонымен қатар білім ордаларынан бастау алуы тиіс. Адам баласы тек қана білім арқылы дүниенің құпия сырын ашады. Білімнен тағылым алып, болашағын болжап, келешегіне бағыт белгілейді. Білім алдымен тіл арқылы игеріледі. «Тіл бесікте бекиді, үйде қалыптасады, бойға ұялайды, шаңырақта шыңдалады, мектепте дамиды, сөйлегенде жетіледі, жазғанда қалыптасады» деген Асылы Османованың сөзімен толық келісемін. Өте әдемі айтылған, терең мағыналы сөз.
Қазақ тілін меңгертетін мұғалімдер жаңа заман технологиясымен қаруланған, білімді, сауатты, оқушы бойына патриоттық құндылықтарды игерте алатындай деңгейде болуы тиіс. Себебі, кез-келген пәнді игертудің бір жолы –тіл үйренушінің бойындағы қызығушылықты арттыру.
Қазақ тілін өзге ұлт өкілдеріне үйрету жолында тіл үйренушілерге берілетін жұмыстарды жоспарлаудың маңызы зор. Оқу орыс тілінде жүргізілетін мектепте оқушылар қазақ тілінің дыбыстық құрамын, дыбыстардың айтылу нормасын, дыбыстық заңдылықтарын, грамматикалық құрылысын меңгеруге, ойын еркін жеткізуге, жеткілікті дәрежеде сөздік қорын меңгеруге, сонымен бірге қазақша сөйлеуге жаттығып, қазақ тілінде қарым-қатынас жасай алуы қажет. Оқушыны мұндай дәрежеге жеткізу үшін педагог мамандар түрлі жаңа технологиялардың тиімді жақтарын алып, оқушыны жеке тұлға ретінде дамыту жолында жұмыс жасай алулары қажет.
Мемлекеттік тілді орыс сыныптарындағы оқушылардың тілін дамыту – аса күрделі әрі үнемі ізденісті қажет ететін іс. Сондықтан бүгінгі семинарға таңдаған баяндамамның тақырыбы: «Лексиканы меңгертудің жолдары және жұмыс түрлері», өйткені сөздік қор қалыптаспаған жерде, ауыз екі сөйлеу дағдысы да қалыптаспаған деген сөз. Сол себепті, өткен кез- келген тақырыпты пысықтау үшін, сіздерге «Сөзжұмбақ» шешуді ұсынамын:
І- тапсырма
Мақсаты: сөздік қорын байыту, есте сақтау, логикалық ойлау қабілетін, зейінін дамыту, ізденуге қызығушылығын ояту.
Күтілетін нәтиже: өткен зат есім, сын есім грамматикалық тақырыптарын өткен кезде меңгерген лексика минимумын бекіту.
І- нұсқа
Көлденең
Тігінен
1. Кірпі қандай болады? тікенек 2. Онда ағаштар, гүлдер өседі, адамдар жүреді. 3. Сиыр сүт ..........................
5. Кәмпит, шоколад,қарбыздың дәмі қандай болады? 4. Ол киім үтіктеу үшін керек.
6. Онымен есікті ашады. Ол не? 7. Мектепте сабақ болады, тағы не болады?
10. Мен телефонмен не істеймін? 8. Оның төрт аяғы бар, онда сабақ жазады.
11. Түлкінің құйрығы қандай болады? 9. Ол жазда, көктемде,күзде ұшады. Ол өте әдемі. Ол қызыл, сары, көк ...... болады.
12. Сен оны кілтпен ашасың. Ол не? 14. Қашан аспанда күн болады?
13. Онда диван, үстел, орындық, теледидар бар. Ол не? 16. Пышақ қандай болады?
15. Сиыр не береді? 17. Алма не?
17. Оны мал(сиыр, қой,ешкі.....) жейді. Бұл не? 18. Тамақ қандай болады?
21. Суды ішеді, ал алманы не істейді? 19. Сүтті, суды адамдар не істейді?
22. Ондай киім іледі. Ол не? 20. Бұл түс.
23. Жаңа сөзінің қарама- қарсы мағынасы? 21. Көшеде, жолда автобустар не істейді?
- нұсқа
Көлденең
Тігінен
2. Мен бүгін дүкеннен көйлек сатып алдым. Ол қандай? 1. Қыста онымен сырғанайды
4. Мектепте күніне 5 немесе 6 ........... болады. 3. Оқушылар сабақта не алады?
5. Ұйықтау үшін не керек? 4. Ол уақытты көрсетеді.
7. Онда суреттер ілулі тұрады. 6. Оны аралар береді.
11. Шұбат, айран денсаулық үшін ................... 8. Бұл құс қара, кейде ала болады, ол қарқылдайды.
12. Онымен қағаз кеседі. 9. Сіз ыдыс- аяқты жудыңыз, енді ол қандай?
14. Жазда ауа райы қандай? 10. Адамдар ауылда және қалада ......
15. Мен сабақта не істеймін? 13. Лимон қандай болады?
17. Онымен сызады. 16.Пияз қандай болады?
19. Онымен тамақ ішеді? 18. Көктемде ауа райы қандай?
22. Бұл кішкентай құс. 20. Доп қандай болады?
23. Онда адамдар тамақ ішеді. 21. Қыста адамдар не тебеді?
24. Онда адамдар отырады және ұшады. 24. Қиярдың формасы қандай болады?
27. Оқушылар онда жазады. 25. Мен кітап ................ .
28. Ол салғанда керек. 26.Онда қарайсың, өзіңді көресің.
29. Ол биік болады.
ІІ- тапсырма
Ойын: «Күнделікті әрекеттер»
Мақсаты: Екі сөйлесуші адамның бір-бірін түсініп, дұрыс жауап берулері қажет.
Тапсырма:
Нәтиже: Телефонмен сөйлесу мәдениетін үйренеді, сұрақтарды дұрыс қойып, өз ойларын нақты жеткізе алады.
Балалар жазда әдетте допты алады және футбол .......... Түнде сіз төсекке жатасыз және не істейсіз? Кинотеатрда жаңа фильм болып жатыр, ол жақсы фильм екен, сіз не істейсіз? Балалар волейбол ойнайды, олар жүреді, жүгіреді, тағы не істейді?
Адамдар Медеуде не істейді? Сіз үйге келесіз, диванға отырасыз және не істейсіз? Сіз дәптерді ашасыз, қолыңызға қаламды аласыз, сосын не істейсіз? Сіз шайды кесеге құясыз, сосын не істейсіз?
Сіз кітапты аласыз, ашасыз және не істейсіз? Сіз үтікті аласыз, тоққа қосасыз, сосын не істейсіз? Адамдар тамақ ішеді, сосын ыдыс- аяқты не істейді? Сіздің машинаңыз жүрмейді, сіз не істейсіз?
Әнші микрофонды алады, сосын не істейді? Адамдар қыста коньки тебеді, ал жазда не тебеді? Асханада, кафеде адамдар не істейді? Сіз магнитофонды қосасыз, сосын не істейсіз?
ІІІ- тапсырма «Сен сұра, мен айтайын»
Мақсаты: сұраулы сөйлем құрастыруға жаттықтыру, сұрай есімдіктерін орынды пайдалануға үйрету.
Күтілетін нәтиже: тіл үйренушілерді сұраққа жауап беру арқылы, сұхбаттасу әрекетіне түседі .
ІҮ- тапсырма. «Ребус шешу». Ой толғау.Осы суреттерде сан жасырынған, табыңыз.
100 - ік, 100 - ім, 100 – дік
2. Жалқы есім жасырынған, шешуін табыңыз.
Ү- тапсырма. Сөз ойла, тез ойла.1 асым -------- су1 жұтым ------ ет1 ауыз --------- бидай
1 шымшым -- қамыр1 жайым ------ нан
1 уыс------ тұз1 үзім------ өлең
ҮІ- тапсырма.. Әрекеттердің қай мамандыққа байланысты айтылғанын анықтаңыз.
Жарнама жасайды;
Тауарды өткізеді;
Нарықты зерттейді;
Сұранысты анықтайды Айлық, жылдық есеп жасайды;
1С бағдарламасын біледі;
Жалақыны есептейді;
Салық комитетіне есеп береді Заңды біледі;
Адамдардың құқығын қорғайды;
Мекеменің құқығын қорғайды.
ҮІІ. Табыс сөзінің мағыналық қолданысына көңіл бөліңіз.
1. Анасына тапқан табысын апарып берді.
2. Әдебиет, мәдениет салаларында ғажайып табыстарға қол жеткізді.
3. Туған-туыстарымен табысатын болды.
4. Мына құжатты ағаңа табыс ет.
5. Екеуіміз тіл табыса аламыз деп ойлаймын.
Қытайдың атақты философы Конфуций айтқан екен: «Егер де маған ел басқару мүмкіндігі туса, ең алдымен сол елдің тіл мәселесін қолға алар едім. Себебі тіл бірлігі болмаса, пікір бірлігі болмайды және идеология дұрыс жүргізілмейді (түсіндірілмейді). Идеология дұрыс жүргізілмей, ортақ түсіністік таппаған елде бірлік болмайды. Сондықтан бәрінен де бұрын адамдар арасындағы бірлікті ұстап тұрған тіл мәселесі маңызды». Осындай маңызды мәселені еліміздің кез-келген азаматы түсінсе, жүрекпен сезіне білсе, біздің қоғамдағы тіліміздің мәртебесі де асқақтай түсер еді.
Сөзімді қорыта келе айтарым, қазақ елі аман болса, қазақ тілі де жасай бермек. Ең бастысы, Елбасымыз айтпақшы, Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде! Бүгінгі күні егемен ел ретінде әлем мойындаған Қазақстанға деген қызығушылық артып, өркениеттің материалдық ғана емес, рухани құндылықтарымызды да танып-білуге деген ынта-ықыласы тереңдей түсуде. Ата-бабаларымыз армандаған тәуелсіздікке қол жеткізіп, ай-жұлдызымыз оңынан туып тұрған шақта осы рухани құндылықтарымыздың қайнар бұлағы – қазақ тілінің қадір-қасиетін өзгеден бұрын өзіміз жете түсінуіміз қажет. Қазақ тіліне деген құрмет пен ықыласты ұлттық сана биігіне көтерген жөн. Бұл міндет – сіз бен біздің перзенттік парызымыз. Себебі, қазақ тілі –
* ата-бабамыздың келер ұрпаққа аманаттаған асылы;* халқымыздың небір жауһар мұраларын қалыптастырған тіл;* әдебиетіміз мен мәдениетімізді сақтап қалған тіл;* болашаққа апаратын ең құнды жәдігеріміз.
Назарларыңызға рақмет!