Конспект урока по чувашской литературе Таван кил (родной дом)

Урок теми: Тáван кил.
Урок тĕсĕ: ИКТпа усă курса ирттернĕ урок.
Урок тĕллевĕсем:
1) çемьери чи хакла сынсене — атте-аннене, асатте-асаннене, кукаçи-кукамая, аппа-пиччене, йăмăк-шăллăма хаклама, вĕсене хисеплеме вĕрентесси;
2) ачасе тавра курăмне, шухашлавне аталантарасси;
3) вĕренекенсен ăс-тăнне, кăмăл-туйăмне вăйлатасси.
Курăмлăх хатĕрĕсем:  Компьютер, видеопроектор, принтерпа кăларнă текст, видеопрезентаци.
Урок мелĕсемпе меслечĕсем:   
- учитель сăмахĕ- ачасем синквэйн туни
- ваттисен сăмахĕсемпе ĕçлени- ыйту-хурав- Г.Н.Волков «Ҫил-тăвăл» калавне итлени Урок эпиграфé: Килéшÿ- кил илемé.(ваттисен сáмахé)
Урок юхáмé:
1.А)Сывлáх сунасси.
À)Ачасене вырнаçтарса лартасси.Учитель сáмахé: -Ачасем, пéр илемлé чáваш юрри итлеттересшéн сире. Юрра итленé хыççáн паянхи урок темине хáвáрах тавçáрáр.
(ачасем Вера Николаева юрлакан «Тáван кил» юрра итлеççé).
- Юрá мéн çинчен?
- Тáван кил çинчен, атте-анне çинчен.
Паян урокра эпир ,шáпах, тáван кил çинчен, атте-анне çинчен, тáван çéршыв çинче калаçáпáр.
Учитель сáмахé: (доска çине пÿрт макетне çирéплетет).
Пирéншéн чи хакли, чи юратни- хамáр çуралнá çéршыв, тáван кéтес, атте- анне килé. Атте –анне килé пире яланах хáй патне туртать. Мéншéн çапла-ха? Мéншéн тесен эпир кунта кун çути курнá, пéрремéш утáмсем тунá, çемье áшшине туйса ÿснé. Чи хакли, чи пéлтерéшли – атте-анне килéнчен эпир çут тéнчепе паллашма пуçлани. Малтан çак тéнче питех т е пéчéк- сáпка та пÿрт áшчикки. Каярахпа пире чÿрече витéр пÿрт хыçéнчи пахча та аслá урам та илéртет. Çапла эпир анне чéрçийéнчен анса тéнче анлáшне тухатпáр. Аттепе анне, кайáк хáйéн чéпписене вéçме вéрентсе йáваран áсатнá пек, пире çунат парса тéрлé еннелле салатать. Кайран вара киле таврáнасса кéтме пуçлать.
Кашни çемьен, кашни килéн управçи пур. Пирéн килéн те управçи кунтах. Ачасем, пéлетéр-и вáл камне?(учитель хéрт-сурт пуканене кáтартать, доска çине çирéплетет).
2.Киле éçе тéрéслесси.
Ачасем, сире киле хáвáрáн чи çывáх тáвансен ячéсене, ашшé ячéсене, хушамачéсене, хáçан áçта çуралнине, халь áçта éçленине çырса килме хушнá.
Пирéн хéрт-сурт сирéн тáвансемпе паллашасшáн.
(2-3 ача хáйсем çырса килнипе паллаштараççé. Каласа панá майáн пурт кантáкéсене атте,анне, пичче, йáмáк, шáллáм, асатте, асанне, кукамай, кукаçи сáмахсем лартса тултараççé).
3. Темáпа éçлени.
Учитель: Пирéн кил халь пушá мар. Кунта çемье пурáнать. Хéрт-сурт çемье çинчен эсир мéн шутланине пéлесшéн.
(ачасем «çемье» сáмахпа синквэйн çыраççé).

1)
Япала ячĕ: ÇемьеПаллă ячĕ: Туслă, кăмăллă, килĕшÿллĕГлагол:       Пулать, тăрăшать
Предложени: Çемье туслă пулма  тăрăшать.
Пĕтĕмлетÿ сăмахĕ: юрату2)Кану саманчé.Эпир маттур ачасем самолетпа вéçетпéр.
Вéçсен-вéçсен чарнатпáр, утсем çине куçатпáр.
Эпир маттур ачасем ыр утсемпе ярáнатпáр.
Ярáнса-ярáнсан чарнатпáр, парта хушшине ларатпáр.
3)Учитель: Аттепе анне кил áшшине тытса тáракансем.
Эсир,ачасем , кил áшшине мéнре куратáр?
(хéвеллé кластер тáваççé)
- юрату - ачалáх - чун áшши - килéшÿКил áшши - телей - чун-чéре пуянлáхé- Эпир пурáнакан килте яланах áшá пултáр тесен мéн тумалла?
- Кил áшшине упраса хáварма пире пéр япала çеç пулáшма пултарать- пéр-пéрне áнланни. Çемьере пéр-пéрне áнланни пысáк вырáнта.
4)-Учитель: Ачасем, хáна сире Г.Н.Волков çырнá «Çемьери çил-тáвáл» калавпа паллаштарасшáн.(Калава кашни ачана валеçсе паратáп)
Ҫанталăк сивĕ тăнă. Куç уçма çук çил-тăман вĕçтернĕ. Ҫав вăхăтра çамрăк çын урампа иртсе пынă май пĕрене çинче старик ларнине курах кайнă. Старик темĕн çинчен шухăшланă пулнă.
Ҫамрăк çын старик патне пырса:
- Мучи, мĕн туса ларан урамра çак çил-тăман вăхăтĕнче? – тесе ыйтнă.
- Эй, ачам, - тенĕ ăна ват çын, эсĕ пурнăçа чухласа илейместĕн-ха. Тулти çил-тăвăл мĕн вăл? Пÿртре ав ывăлăмпа кинĕм харкашаççĕ, ниçтан чарма çук: ку чăнласах та хăрушă çил-тăвăл. Яланах асту, ачам: тулти çил-тăвăл килтинчен лăпкăрах. Кил-йышра харкашу тухсан çуртран тухса тарас килет.(Лариса Долина юрлакан «Погода в доме» юрра ярсан аван).
Ҫапла пуль, çапла пулех çав. Ахальтен мар-çке ĕлĕкех ваттисем: «Кил-йышпа пĕрле пулсан çеç ăш-чик лăпкă пулать», - тесе каланă. Чăнах, кил-йышра тату пурăннине ним те çитмест иккен.
Ҫапла, кил-çуртра кашăк-тирĕк шăнкăртатмасăр пулмасть, - тенĕ ваттисем.Ачасем, пирĕн çакна та манас марччĕ: яланах çемьере пĕр-пĕрне пулăшса пырасчĕ, хисеплесчĕ, юратасчĕ, ăнланасчĕ. Ҫавăн чухне кĕна вара кил-йышра тăнăçлăх хуçаланĕ.
5)- Хéрт-сурт сире валли éçсем илсе килнé. Ваттисен сáмахéсене йéркене кéрт. Вéсене çил-тáман пáтратса пéтернé.
Атте-аннерен хакли çук.
Ашшé-амáшне хакламан, хáй те ыр курман.
Ашшé-амáш пиллéхé вутра та çунмасть, шывра та путмасть.
Аçу-аннÿ пур чухне пыр та тутá, çи –пуç та питé.
- Ку ваттисен сáмахéсем пире яланах ырра вéрентеççé.
6)Учитель:
-Тепре чухне эпир çывáх çынсем умéнче айáпа кéретпéр.Каçару ыйтма вара çáмáл мар.Эсир айáпа кéрсен мéнле каçару ыйтатáр?
Доска çинче каçару ыйтмалли сáмахсем.
(пурте пéрле вулатпáр)
- Каçар мана тархасшáн…
-Ÿкéнетéп…
- Мана хытá ан кÿренсем…
-Чéререн каçару ыйтатáп…
-Тархасшáн мана ан айáплáр…
- Эпé сирéн умра айáплá, мéншéн тесен…
- Сиртен каçару ыйтма ирéк парсамáр…
- Каçарма ыйтатáп, мéншéн тесен…
- Эп хам сáмахсемшéн каçару ыйтатáп…
(Каçару ыйтнине туса пáхатпáр, 2ача)
Хáвáра килéшнé каларáшсене 3 çырса хурáр.
- Сувров, паллá полководец, çапла каланá: «Чи пысáк çéнтерÿ çапáçу хирéнче çéнтерни мар, хамáра хамáр çéнтерме пултарни».Хамáра çéнтерме вара питех те йывáр.
7) Ачасем, хамáрáн çурт çине пáхáр-ха. Мéн çитмест áна? Хéрт-сурт пирéн çуртпа кáмáллá мар.
- Мáрье.
- Тéрéс.
- Чáвашсем хушшинче ватá çынсем яланах хисепре.Вéсем хура-шура нумай курнáскерсем пире, çамрáксене, пурáнма вéрентеççé.
«Ватá çын – кил илемé» теççé халáхра.
Ватáсем çамрáксене пил панá чух: «Тáван кил мáрйинчен тéтéм тухма ан пáрахтáр»,- теççé. Эсир çакна мéнле áнланатáр?
(ачасем áнлантараççé- тáван киле манмалла мар- атте-аннене пáхмалла- тáвансемпе пéрле пурáнмалла т.ы.те)
8) Éлéкхи чáвашсем хáйсен йáхéнчи çынсене çиччéмéш сыпáк таран пéлнé, ачи-пáчине каласа парса ÿстернé. Хéрт-сурт пытанмалла выляма юратать. Хальхинче вáл тáванлáх сáмахéсене пытарнá. Сирéн, маттур ачасен , вéсене шыраса тупмалла.
(Пытаннá сáмахсем: пичче, аппа, инке,мучи,йысна, ывáл, хéр.асатте, асанне, кукаçи, кукамай, йáмáк).
- Ку сáмахсемпе эсир кашни кун усá курасса шанас килет.
3. Урока пéтéмлетни.
Паян эпир мéн çинчен калаçрáмáр?
Паян урокра ……. аван éçленé. Ачасемпе пéрле отметка лартатпáр.
Урока Валем Ахун сáмахéсемпе вéçлес килет.
Тáван çéршыв вáл пирéн-
Çралнá кил, умри йáмра.
Тáван çéршыв вáл пирéн-
Кил –çурт паран чунри хéлхем.
Тáван çéршыв вáл пирéн-
Асран кайми атте-анне.
Тавтапуç урокшăн. Манпа сапăр та ырă кăмăллă пулнăшăн.