Математикадан сыныптан тыс ж?мыстар
Меруерт ЖалдыKараKызы
Таласбаева
Jызылорда облысы
ЖаSаKорCан ауданы
№180 «JызылмаKташы» орта
мектебініS математика
п‰ні мaCалімі
Баланы жастан баулысаK...
€лем б_гінде техника тілінде с™йлеп, адамзаттыS даму баCыттарыныS к™пшілігі жаратылыстану саласына басымдыK беріп жатKанда, KазаK балаларыныS математикалыK Kабілеті жайында аз айтылып ж_рген жоK. БаланыS математикаCа Kабілетін д‰л тауып, оны ‰рі Kарай дамыта алып ж_рміз бе, ‰лде оныS Kабілетін елемей, дер кезінде аныKтай алмай ™шіріп алып ж_рміз бе? деген сауал ‰рбір жанашыр aстазды толCандыруы тиіс.€рбір адам бала кезден ™мірде _лкен жетістіктерге жетуді армандайды. К™пшілігі ерте кезден бастап белгілі бір салаCа Kабілеттілігін (сурет салу, ‰н айту, аKындыK ™нер, билеу, шахмат ойнау, логикалыK есептер шыCару т.б.) байKатады. БіраK бaл Kабілеттілікті Kалыптастырып, ж_йелі дамытып отырмаса, ол Kасиет жас ™скен сайын біртіндеп жойыла бастайды да, к™зі ашылмаCан бaлаKтай бітеліп тынады. €р баланыS ™зіне Cана т‰н ерекшелігі дер кезінде ашылса, оныS келешекте _лкен жетістіктерге жете алары с™зсіз. `Cымтал, ой-™рісі кеS , есте саKтау Kабілеті жоCары оKушыларды Kалай аныKтауCа болады? ОKушыныS бастауыштан бастап математикалыK Kабілеттілігін аныKтаудыS мынадай бірнеше ‰дістерін атап ™туге болады: сабаK беріп ж_рген сынып мaCалімімен пікірлесу арKылы, оKушымен ‰Sгімелесу арKылы, баKылау жaмысын алу, логикалыK тапсырмалар орындату, білімі мен біліктілігін аныKтайтын тестілер арKылы, к™п нaсKалы тапсырмалар орындату т.б. арKылы.ЖоCары сыныпKа сабаK беретін математиктер оKушы келешекте ™з алдына келетін болCаннан кейін сырттан баKылап отыра бермей, олардыS математикалыK Kабілетін ашу _шін оKушыны ™з KамKорлыCына бала жастан алуы тиіс. Себебі, бастауыш сынып мaCалімдерініS барлыCына математикалыK Kабілеттілік дарыCан деп айта алмаймыз. П‰н методикасын жаKсы меSгеріп, оKушыCа арифметикалыK амалдарды орындауды жаKсы меSгертуі м_мкін, алайда оKушыныS логикалыK ойлауы мен шыCармашылыCын дамытуда аKсап жататындары аз емес. Оны мына балам математик деп aсынCан оKушысыныS логикалыK тапсырмаларды орындауда с_рініп жататынынан байKауCа болады, яCни бастауыштыS жаKсы оKитын Kабілетті баласында есептер шыCаруCа керекті теориялыK білімдері мен оны пайдалана білуі жеткілікті болCанымен, ол логикалыK ойлауCа жоK болуы м_мкін. СондыKтан біз, ауыл мектебініS математиктері, математикаCа ойын баласын жастайынан баулып, п‰нніS KызыCы мен KиындыCын теS к™тере білетіндей Kабілетті ізбасарларымызды Т‰уелсіз еліміздіS г_лдене беруі _шін осы бастан даярлауымыз керек, яCни бaлаK к™зі бітелмей тaрып ‰рекет жасауCа тиіспіз.Елбасымыз бен _кіметіміз мaCалім беделін к™теру жайында м‰селе KозCап жатKанда, келешек мектептіS математик мaCалімі тек Kабілеттілер Kатарынан келуі тиіс. Ол _шін б_гінгі мaCалім біздер Kандай ‰рекет жасауCа тиіспіз.Баланы ерте жасынан бастап наKты ойлауCа, логикалыK пайымдау мен ™з ойларын ж_йелі , аныK баяндауCа _йрету керек. БаланыS жеке дарындылыCын дамыту, оKуCа, білімге деген KaштарлыCын арттыру мaCалімнен педагогикалыK шеберлікті, жан-жаKты білімдарлыKты талап етеді. ОKушыныS математика п‰ніне деген ынта-ыKыласын, KызыCушылыCын 5-6-сыныптан бастап емес 5-6-жастан бастап арттырсаK, олар тапKырлыKKа, ой –ж_йріктігіне , тез ‰рі дaрыс шешім Kабылдай білуге бейімделеді, ал бaл олардыS ой-™рістерініS кеSейіп, білім сапасыныS к™терілуіне м_мкіндік береді.Математиканы тереS меSгерген адамныS Kай салада Kызмет етсе де б‰рібір, ™з ісініS майталман маманы болып шыCатыны жайында аз айтылып ж_рген жоK. ОCан атаKты аKиыK аKындар Jадыр, МaKаCалидыS, «™Sкей н™лден не пайда, единица болмаса» деп сан туралы жырлаCан aлы аKын АбайдыS ™мірінде математиканыS тереS орын алCанын д‰лел етіп айтуCа болады. БіздіS дайындаCан ш‰кіртіміз математика емес басKа саланы таSдап кетеді деп ™кінетін ‰ріптестеріме еSбектеріSіз ешKашан да еш кетпейді, барлыCы да келешекте еліміз _шін Kызмет ететін отанс_йгіш азамат болса, маKсатымыздыS орындалCаны дегім келеді.
Т™менгі сынып оKушылары _шін сыныптан тыс жaмыстардыS атKарылуы маSызды орын алады. ОларCа арнап «Математика Cажайыптары», «Жас математик» п‰н _йірмелерін , «Интеллект » шахмат _йірмелерін ашып, олардыS KызыCушылыCын оятып, ынта-ыKыласын арттырып, ойлау Kабілетін дамытуымыз керек. ^йірменіS аKылы, аKысыз болуы маSызды емес, еS бастысы «ой салу –aстаздан, ойлану -ш‰кірттен демекші» оKушы ойына KозCау сала білу. ^йірме жетекшісі тек сынып жетекшісімен Cана емес, оKушыныS ата-анасымен де тыCыз байланыста болу керек.Себебі кейбір ата-аналар баласыныS Kабілетін дaрыс баCаламай, оныS математикамен айналысуы оныS ж_йкесіне к_ш т_сіреді деп келісім бермейді. `стаз бала ерекшелігін ата-анаCа т_сіндіре отырып, баласыныS келешекте математика саласына бейім болатынына к™зін жеткізіп, келісімін ала отырып жaмыс істеу керек. Бала KабілетініS ашылуына aстазбен Kатар ата-ана да жаCдай жасау керек.Jалада м_мкіндік мол, бізге де жаCдай жасаCанша к_те тaрайыK деп ойласаK, _лкен Kателік жібергеніміз.Ауыл баласыныS Kала баласынан KабілетініS еш кемшілігі жоK. Jалада шахмат ойнаудан оKушы халыKаралыK д‰режеде жеSімпаз атанып жатса, неге бізден шыKпасKа... Шахмат ойнауды бала Kара танымай тaрып–аK, 5-6 жасында–аK меSгере алады . БaCан к_нделікті ™мірімізден д‰лел келтіруге болады. Демек баланыS ‰ріп, цифр танып, есептеуден бaрын ойлау KабілетініS ерте дамитынын байKауCа болады. «Данышпандар ойыны» деп аталатын шахмат ™те байыптылыKты, шыдамдылыKты,ізденуді, еSбекKорлыK пен табандылыKты, _лкен т™зімділікті Kажет етеді.Ал бaл Kасиеттер математиканы тереS меSгеру _шін де талап етіледі. Ендеше логикалыK ойлауCа _йрететін к™птеген ‰дістердіS бірі –шахмат ойынын меSгерту дер едім. Шахмат ойнай білген оKушы ойлана біледі, ал ойлана білген оKушы математиканы т_сінеді, тереS меSгереді деген с™з. Ендеше шахмат ойыныныS ‰ліппесіне т™менгі сынып оKушыларынан бастап баулу керек деп ойлаймын. Осы маKсатта т™менде шахматKа _йрету кезеSдерін былайша жоспарладым:
ОKушы, ата-ана ™тініштерін Kабылдау
^йірме жоспарымен, маKсатымен таныстыру
^йірменіS белсенді топ м_шелерін сайлау
Шахмат ойыныныS шыCу тарихын т_сіндіру
Шахмат таKтасы, шахмат нотациясы
ФигураларыныS аталуымен, олардыS орналасу ерекшеліктерімен таныстыру
ФигуралардыS ‰рбірініS ™зіне т‰н ж_ріс жолдарын т_сіндіру
ПартияныS кезеSдері
Шахмат ойнау ережесін т_сіндіру: шах, мат, пат
Дебют: тактика туралы т_сінік
Стратегия
Шахмат дебютініS топтары
JызыKтыру ж‰не к™Sілін басKа жаKKа аудару
JорCануCа ж‰не соKKы жасай білуге _йрету
JорCанысты бaзып ™ту
Жaптар арасында шахмат ойнату
АтаKты шахмат ойыншыларыныS ™мірінен м‰ліметтер беріп отыру, олардыS партияларынан мысалдар келтіру
JазаKстандыK шахматшы оKушыларды _лгі ретінде к™рсету
Шахмат есептерін шешу, шебер ойыншылардыS партияларын талдау, олардан _йрену ж‰не оны Kолдана алуCа машыKтандыру
Компьютер ж‰не адам: «Кім мыKты?» ойыны
Мектепішілік мыKты ойыншыларды сайыс арKылы аныKтау
АймаKтыK, аудан мектептері арасындаCы сайыстарCа Kатыстыру
Jабілетті оKушыларды іріктеп, одан ‰рі т‰жірибелерін жетілдіріп, тереSдете даярлау.
ОблыстыK, республикалыK (біріншіліктерге) Kатыстыру
Аптасына 1 саCаттан немесе оKушы ™тінішіне байланысты.
Шахмат ойнауCа оKушыны _йрету оныS оKу _лгіріміне кедергі келтірмейді, керісінше ойлауCа, кез келген KиындыKтан шыCа білуге, жетістікке Kол жеткізуіне к™мектеседі.
Осы сатылардан табандылыKпен ™тсек, 5-6 жылда бір н‰тижесі байKалары даусыз.Шахматты меSгерген ауыл баласыныS KаланыS озыK ойлы оKушылары Kатарынан к™рінері с™зсіз. МатематиканыS гректіS «Cылым » с™зінен алынCанын, яCни бар CылымныS бастауы математика екенін ескерсек, математика п‰ні мaCалімдерініS бaрынCыдан да к™бірек тынымсыз ‰рі ж_йелі еSбектенетін кезі келді.
15