Риза Ф?хреддин хезм?тл?ре аша балаларда милли ?за? формалаштыру
Ризаэддин Ф‰хретдин т‰гълиматлары аша балаларда милли _заS формалаштыру
ЛицейныS I квалификацион категорияле татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучысы Гыйл‰Gева Лилия Равилевна
ХХ й™з башында татар иGтимагый тормышында к_ренекле урын тоткан ш‰хесл‰р бик к_п. Алар арасында _зенеS фидакарьлеге, сокландыргыч хезм‰тл‰ре бел‰н Ризаэддин Ф‰хретдин аерым бер урын алып тора. Ул- к_ренекле фикер иясе, м‰гъриф‰тче, б™тен булмышын халыкка хезм‰т ит_г‰ багышлаган, гомер буе туган халкы к_Sелен‰ якты нур ч‰чеп яш‰г‰н татар галиме, ‰дип, педагог, журналист, ш‰рык белгече, философ. К_пьяклы талант иясе _зенеS эшч‰нлеген k‰м ф‰нни хезм‰тл‰рен халкыбызныS аS-белем д‰р‰G‰сен, ‰хлагын к_т‰р_ максатларына хезм‰т ит_г‰ багышлый. Камил кеше т‰рбиял‰_ - Ризаэддин Ф‰хретдин хезм‰тл‰ренеS асылы.
Ризаэддин Ф‰хретдин мирасы укыту-т‰рбия процессында киS кулланыла. Ч™нки Р. Ф‰хретдиннеS мирасы милли м‰гарифнеS т™рле ™лк‰сенд‰ эшл‰_чег‰, ‰ти-‰ниг‰, укытучыга, т‰рбиячег‰, укучыга ™ст‰л китабы булып торырлык. €д‰плелек, тыйнаклык, намуслылык, башкаларга х™рм‰т бел‰н карау кебек ‰хлакый сыйфатлар k‰р милл‰т кешесен‰ д‰ хас. Милли _заS формалаштыруда иS м™kиме – халык традициял‰рен‰, гореф-гад‰тл‰рен‰ нигезл‰неп, ‰хлаклылык сыйфатлары т‰рбиял‰_. Ул т_б‰нд‰гел‰рне _з эчен‰ ала:
миллилек турында берб™тен к_заллау булдыру;
тотрыклы ш‰хес т‰рбиял‰_;
иGат м™мкинлекл‰рен _стер_;
‰хлакый сыйфатлар формалаштыру;
укучыларда туган халкына, табигатьк‰ карата уSай м™н‰с‰б‰т тудыру.
Балаларда милли м‰д‰ният турында берб™тен к_заллау булдыру - туган телеSне бел_ k‰м шул телд‰ аралашу; халык авыз иGатын- ‰киятл‰р, м‰каль – ‰йтемн‰р, табышмаклар, бишек Gырларын бел_; шигырьл‰р, Gырлар ™йр‰н_; халыкка хас ‰д‰п кагыйд‰л‰рен, туган як табигатен, милли халык уеннарын бел_ диг‰н с_з. Балаларда милли _заSны _стер_ бурычларын гам‰лг‰ ашыру ™чен, педагогик эшне ачык максатлар куеп, ф‰нни нигезд‰ оештыру, укыту-т‰рбиянеS эчт‰леген, методларын k‰м чараларын д™рес итеп билгел‰_ сорала.
Укытучылар д‰ресл‰рд‰ k‰м сыйныфтан тыш чараларда Р. Ф‰хретдиннеS бай мирасына гыйлем k‰м т‰рбия чарасы буларак еш м™р‰G‰гать ит‰л‰р. €хлакый проблемаларны яктырткан ‰с‰рл‰рне укыганнан соS, фикер алышу ™чен н‰сыйх‰тл‰рд‰н ™зекл‰р китерел‰, укучыларда кешенеS эчке д™ньясына кызыксыну уятып, _зара м™н‰с‰б‰тл‰рнеS асылы турында фикерл‰р китерел‰.. “Балаларга _гет-н‰сыйх‰т”, “Т‰рбияле бала” k.б. нигезл‰неп, ‰Sг‰м‰л‰р, ‰хлак турында с™йл‰ш_л‰р алып барыла. Мондый ‰Sг‰м‰л‰р балаларны фикер й™ртерг‰, ‰хлакый нормалар турында уйланырга чакыра, сыйныфташларыныS, дус-ишл‰ренеS теге яки бу сыйфаты турында анализ ясарга ™йр‰т‰. М‰с‰л‰н, €. ЕникинеS “€йтелм‰г‰н васыять” ‰с‰рен ™йр‰нг‰нд‰, “Ватан k‰м милл‰т” _гет-н‰сыйх‰тенн‰н т_б‰нд‰ге ™зекне китерерг‰ м™мкин: “Ата в‰ анагызны, якын кард‰шл‰регезне д‰ ничек с™йс‰гез, милл‰тегезне д‰ шулай с™егез, милл‰тегез ™чен хезм‰т ит_не Gаныгызда б‰хет дип белегез”.
Г. Б‰шировныS “Туган ягым-яшел бишек” ‰с‰рен укыганда Р. Ф‰хреддиннеS “F‰вамигуль-к‰лим-ш‰рехе” китабыннан да эчт‰лекк‰ туры килерд‰й ™зекл‰р кулланып була.
IХ сыйныфта Р. Ф‰хреддиннеS “€сма” ‰с‰ре программа буенча каралган. “С‰лим‰ яки гыйфф‰т”романыннан ™зек сыйныфтан тыш уку д‰ресл‰ренд‰ укыла. € бит ‰с‰рнеS _з‰генд‰ торган С‰лим‰ образы бел‰н татар ш‰керте арасындагы дуслык элемт‰л‰ре, бер-берсен ихтирам ит_, _зара кешелеклелек м™н‰с‰б‰тл‰рен‰ игътибар бир_ ген‰ д‰ ни д‰р‰G‰д‰ ‰хлаклылык т‰рбияли алуыбызга т™шен‰ алабыз.
Татар теле д‰ресл‰ренд‰ аныS хезм‰тл‰ренн‰н G™мл‰л‰р куллану да т‰рбия бир_д‰, милли _заS формалаштыруда зур эт‰ргеч булып тора. Яшь буынны т‰рбиял‰_д‰ т™рле сыйныфтан тыш чаралар _тк‰р_ зур роль уйный. Милли йола, гореф-гад‰тл‰рне онытмау ™чен, “Ягез ‰ле, кызлар”, Н‰_р_з”, “С™мбе뉔, “Татар кызы”, “Гаи뉔 б‰йр‰мн‰ре _тк‰рел‰. Галим _зе д‰: “j‰р халыкныS _з традициял‰ре бар, яшь буынны шул традициял‰рд‰ т‰рбиял‰г‰нд‰ ген‰ милл‰т _сеше т‰эмин ите뉔 ,-диг‰н.
Шулай итеп, укучыларда милли _заS т‰рбиял‰_д‰, милл‰тнеS б™ек ш‰хесе бел‰н горурлану хисе уятуда Р. Ф‰хреддиннеS хезм‰тл‰ре, аныS тормыш юлы безг‰ _рн‰к булып тора. Педагогик культура булдырып, остазыбыз укытучыбыз Р. Ф‰хреддин кебек, укучыларныS, гаил‰неS психологиясен тир‰н аSлап эш итс‰к кен‰, k‰рьяктан гармоникш‰хес т‰рбиял‰_г‰ ирешербез дип уйлыйм. j‰р укытучыныS изге бурычы- баланы белемле ит_ бел‰н берр‰тт‰н, т‰рбияле, ‰хлаклы ит_. Халкына, илен‰, ф‰нг‰ б™тен гомерен багышлаган галим Р. Ф‰хреддиннеS к_пкырлы ф‰нни эшч‰нлеге – милли тарихыбызны ™йр‰н_ ™чен кыймм‰тле чыганак. Милл‰тебезнеS язмышы, кил‰ч‰ге, _сеше ™чен k‰р укытучы, укучы _з ™стенд‰ эшл‰рг‰, яхшы укырга, Р. Ф‰хреддиннеS киS‰шл‰рен онытмаска тиеш. Милл‰тне яш‰терлек буын т‰рбиял‰_ – k‰рберебезнеS изге бурычы.
15