Сценарий тувинского национального праздника для детей средней группы Уш чуул эртемниг оол

«Уш чуул эртемниг оол»
Ортумак болукке шагаа байырлалы.
Киржикчилери: Башкарыкчы Уш чуул эртемниг оол Мал-маганы - Уруглар Уруглар.
Хаан
Хааннын кадайыЗал иштинде огнун чартык ханазын тургускаш, тыва улустун эдилеп чораан эдилелдери-биле дерип каастап каан. Уруглар ог иштинде сандайларда олурарлар.
Тоол «Уш чуул эртемниг оол»
Башкарыкчы Шыяан ам, бурунгунун мурнунда, буга-деге мыйызы буступ дужуп турар шагда, кырган адалыг, ужен шаа чылгылыг, инектиг, ошку-хойлуг оол чурттап чораан чувен иргин.Оолдун адазы кырааш, бурганнай берген чувен иргин. Бир-ле хун оол боданып ора чугаалап-тыр:
Оол: Ада-ием бар эвес, мындыг хой малды канчаар мен, оон орнунга уш чуул эртемге ооренип алыйн.
Баш/чы: - дээш оол-даа мал-маганын суруп алгаш, чиге сонгу чукче чоруп-ла каан.
Мал-маган эдип турар хоглуг аялга-биле оол малын сургеш, залды бир долгандыр чоруур.
Баш/чы: Оол мал-маганын суруп алгаш, чоруп олурда, оруунга бир ог таваржып кээп-тир.
Огже кирип кээрге, хой-ле улус шыдыраалап олуруп-тур.
Оол: Амыр-ла бе?
Шыдыраачылар : Амыр-ла, амыр!
Шыдыраачы: Кайыыын ундун оглум, кайы чедерин ол, кандыг херектиг чор сен?
Оол: Чиге мурнуу чуктен ундум, ада-ием-даа чок бурганнаан, эр чангыс оол мен. Мени шыдыраалап ооредип каап корунер, орнунга ошкулеримни бээр мен.
Хоглуг аялга.
Оол шыдыраалап олурар улустун аразынга кады ойнап ооренип турарын коргузер.
Баш/чы: Оолду шыдыраачылар уш ай, уш хонук иштинде шыдыраага ойнап билир кылдыр ооредип каап-тыр эвеспе. Оол-даа шыдыраага ойнап ооренип алгаш, орнунга ошкулерин арттырып кааш, аалда улус-биле байырлашкаш, арткан мал-маганын айдап алгаш, чиге- сонгу чукче чоруп-ла каан.
Мал-маган эдип турар хоглуг аялга-биле оол малын сургеш, залды бир долгандыр чоруур.
Баш/чы: Ол-ла чоруп олурарга база-ла бир аал таваржып кээп-тир. Оол огже кирип кээрге, огде уш кижи илби-шиди коргускен олурганнар. Оол-даа бараалгааш, мендилешкеш, чугаалап-тыр:
Оол: - Амыр-ла бе?
Илбичилер: Амыр-ла, амыр!
Илбичи: Кайыыын ундун оглум, кайы чедерин ол, кандыг херектиг чор сен?
Оол: Чиге мурнуу чуктен ундум, ада-ием-даа чок бурганнаан, эр чангыс оол мен. Мени илби-шидинерге оорелип каап корунер, орнунга инектеримни бээр мен.
Хоглуг аялга. Оол илбичилернин аразынга кады ойнап ооренип турарын коргузер.
Баш/чы: Оол-даа илби-шидиге ооренип алгаш, орнунга инектерин бергеш, аалда улус-биле байырлашкаш, арткан малын суруп алгаш, база-ла чиге сонгу чукче чоруп-ла каан-дыр эвеспе.
Мал-маган эдип турар хоглуг аялга-биле оол малын сургеш, залды бир долгандыр чоруур.
Баш/чы: Илби-шидиге ооренип алган оол малдарын суруп алгаш, чоруп олурарга база – ла бир ог таваржып кээп-тир. Оол огже кирип келирге, огде улус сан санап, маргышкан олуруп турган чувен иргин. Оол огде улус-биле мендилешкеш, чугаалап-тыр:
Оол: - Амыр-ла бе?
Огде улус: Амыр-ла, амыр!
Бирээзи: Кайыыын ундун оглум, кайы чедерин ол, кандыг херектиг чор сен?
Оол: Чиге мурнуу чуктен ундум, ада-ием-даа чок бурганнаан, эр чангыс оол мен. Мени илби-шидинерге оорелип каап корунер, орнунга чылгыларымны бээр мен.
Хоглуг аялга. Оол сан санап маргыжып турар улус аразынга кады ойнап ооренип турарын коргузер.
Баш/чы: Оолду аалда улус санга санап ооредип каап-тыр эвеспе. Оол-даа орнунга чылгыларын бергеш, Уш дугаар эртемге ооренип алган оол -даа орнунга чылгыларын бергеш, аалда улус-биле байырлашкаш, чоруп-ла каан.
Хоглуг аялга-биле залды бир долгандыр чоруур.
Баш/чы: Уш чуул эртемге ооренип алган оол-даа ол-ла чоруп олурарга, «Хааннын чарлыы унген!» - деп чар дынналып-тыр.
«Чаа унген Чылан чылында Хааннын ак оонге Шагаа байырлалы болур. Оюн-тоглаа, шыдыраа, тевек дээш янзы-буру моорейлер болур! Шыдыраага хааны уткан кижи хааннын орнунга хаан болуп, ак оон ончу-хоренгизин алыр» - деп чарлыкты уш чуул эртемниг оол дыннап кааш, анаа барып бараалгап коор дээш, хааннын аалынче улаштыр чоруп-ла каан. Хааннын ак оргээзинге кээрге шыдыраа моорейинге Хаанны уткан кижи-даа чок, хамык чонну Хаан боду удуп турар мындыг бооп-тур эвеспе Уш чуул эртемниг оол-даа Хаанга бараалгааш, Хаан-биле шыдыраалап ойнап-ла эгелээннер иргин. .Оюн орту кирип чорда, Хаан кадынын кыйгырып-тыр:
Хаан: Шыдыраага бодал херек, шырбанчыга маанай херек, шай-суксундан кудуп корем кадай.
Баш/чы: Кадын-даа шай-суксуннун кудуп, хундулеп турган чувен иргин. Уш чуул эртемниг оол канчангаш-ла коруп олурарга, Хааннын мурнунда угаан сергедир чаагай чемни салгаш, а оолдун мурнунда оо-хоралыг угаан суларадыр, карак шокараннадыр чемни салып каан бооп тур. Ол аразында ыт ээре бээрге хаан ону коруп олурар аразында оол ооренип алганы илби-шидизи-биле Хааннын чаагай чемин бодунче солуп каап-тыр эвеспе. Хаан болгаш оол-даа чемин чигеш, оюнун улаштыр ойнап-ла эгелээннер.
Хаан: (баъжын туттунгаш) Канчап баарым ол, баъжым дескинип, карактарым шокараннаан-даа ышкаш.
Хаан олура – ла барып дужер.
Баш/чы: Оол-даа каш кошкеш-ле, Хаанны удуп каапкан иргин. Оол ооренип алганы уш чуул эртеми-биле Хааны шыдыраага уткаш, Хааннын орнунга Хаан болуп, ак оргээнин эргелиг ээзи бооп, оюн оя, чигин чире чурттап, улаштыр-ла Шагаа байырлалынче ойнап-хоглээринче чонну чалап- тыр эвеспе оо!!!
Уруглар Хааннын аалынга шагаа байырлалын уламчылаар.