Презентация: ?азыбек би мен Б??ар жырау (?аза? ?дебиеті, 5-сынып)

Үй тапсырмасын тексеру:Шешендік сөздер“Тайкелтірдің төрелігі” «Иә», «Жоқ» стратегиясы1. Шешендік сөздер қазақ ауыз әдебиеті саласына жата ма?2. Шешендік сөздердің елге белгілі адамдарға қатысы бар ма?3. Шешендер мен билердің сөздері жазылып сақталған ба?4. Шешендік сөздер тек дауларға байланысты ғана туған ба?5. Шешендік сөзде халықтың тіл байлығы байқала ма?6. Айтушылары ұмыт болған шешендік сөздер кездесе ме?7. Шешендік сөздерді аталы сөз деуге бола ма? Басқа ешкім сөйлемейді Басқа ешкім сөйлемейді Қаз дауысты Қазыбек Келдібекұлы (1667, Сыр бойы – 1764, қазіргі Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданы, Теректі бұлағындағы қыстау, бұрынғы деректерде 1665 – 1765) – қазақ халқының XYII – XYIII ғасырлардағы үш ұлы биінің бірі, көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері. Озық ойлы, әділ де көреген, батыл да батыр адам болған. Әділдігі мен алғырлығы үшін Тәуке хан Қазыбекті Орта жүздің бас биі еткен. Би Тәуке хан, кейін Сәмеке, Әбілмәмбет, Абылай ел билеген кезеңдерде де мемлекет басқару ісіне жиі араласып, ішкі – сыртқы саясатта хандарға ақыл – кеңестер беріп отырған. Хандықтың бірлігін сақтау мақсатында Тәуке ханның «Жеті жарғы» заңдар жинағын жасауға атсалысқан. Басқа ешкім сөйлемейді Бұқар жырау Қалқаманұлы (1693, бұрынғы Баянауыл, Далба тауы бойында – 1787, сонда) - әйгілі жырау. Абылай ханның ақылшы - биі, абыз. Жұрт оны «Көмекей әулие» деп атаған. Сөйлегенде үнемі қара сөзбен емес, көмекейі бүлкілдеп, түйдектей жырмен сөйлейтін болған. Көбіне Абылай ханның «сәуе айтшы» деген өтініш, тілегімен түсін болжап, онысы дәлме-дәл келіп отырған. Әкесі Қалқаман батыр болған. Бұқар жыраудың өзінен Ақдербіс, Жарылғап, Жанта есімді үш ұл тараған. Ол өзінің ұзақ ғұмырында талай-талай тарихи оқиғаларды басынан өткізген. «Ақтабан шұбырынды» заманында тәуелсіздік пен ел бірлігін сақтауда айрықша күш жұмсаған. Ол Абылай ханға үлкен үміт артып, оның ел басқарудағы саясаты мен жорықтарын қолдаған. Басқа ешкім сөйлемейді «Қазбек пен Бұқар» мәтінінің мазмұнымен таныстыру.Бұқар жыраудың өте қартайған кезінде көңілін сұрамақ болып Қаз дауысты Қазыбек би келеді.Төсекте жатқан Бұқар жырау:- Бірден онға дейін санның мағынасын маған ешкім айтып бере алмады, Қазыбек, сен айтып берші, - деген екен.Сонда Қазыбектің берген жауабы:Бір дегеніңіз – бірлігі кеткен ел жаман.Екі дегеніңіз – егесіп өткен ер жаман.Үш дегеніңіз - үш бұтақты шідерден шошынған ат жаман.Төрт дегеніңіз – төскейге шыға алмаған кәрілік жаман. Бес дегеніңіз – білікті адамнан белгілі азамат тумаған жаман.Алты дегеніңіз – аймағын билей алмаған хан жаман.Жеті дегеніңіз – жетем деген мақсатына жете алмаған жаман.Сегіз дегеніңіз – серкесіз бастаған қой жаман.Тоғыз дегеніңіз – толғаныңыз.Он дегеніңіз – өткеніңіз, о дүниеге жеткеніңіз. Басқа ешкім сөйлемейді Үш бұтақты шідер – аттың алдыңғы екі аяғымен артқы бір аяғын қосып салынатын тұсау. Шедір үш аяққа бірдей салынады. Басқа ешкім сөйлемейді Төскей – таудың қия беткейі, биіктеу баурайы. Басқа ешкім сөйлемейді Жырау - өз жанынан жыр шығарып айтатын және эпикалық дастандар мен толғауларды орындайтын халық поэзиясының өкілі. Сәуегейшілік, батагөйшілдік, түс көру, ырым айту, табиғат құбылыстарына болжамдар жасау (абыздың бір міндеттерін атқару) – көне дәуір жырауларына тән қасиет. Толғаныс бөлімі.1. Бұқар жырау «бірден онға дейінгі санның мағынасын» Қазыбектен неге сұрады? 2. Оның мағынасы қалай еді?3. Қазыбек би шешен тілмен қайтіп жауап қатты?4.Осы шешендік сөздің балалар әдебиетімен ұқсастығы бар ма? Қосымша жадығат: Санамақ – қазақ балалар фольклорындағы жанрлық түр. Сәбилерге сан үйрету, санаудың ретін танытуды көздейтін ойын өлеңі. Ол кейде ұйқасқа, кейде тек қана ырғаққа негізделе береді. Сандар жай ғана санамаланып келіп, соңғы, түйіндеуші жолдар ғана ұйқасады. Он бір - қара жұмбақБір дегенің – білеу,Екі дегенің – егеу,Үш дегенің – үскі,Төрт дегенің – төсек,Бес дегенің – бесік,Алты дегенің – асық,Жеті дегенің – желке,Сегіз дегенің – серке,Тоғыз дегенің – торқа,Он дегенің – оймақ,Он бір – қара жұмбақ. Шығармашылық жұмысӨздеріңіз ойдан санамақ немесе Қаз дауысты Қазыбектің шешендік сөзі секілді тұшымды ой қозғалатын өлең жазып көріңіз. Басқа ешкім сөйлемейді Үй тапсырмасына:1. Кестені толтыру.2. Қазыбек би мен Бұқар жыраудың толғауын дәптерге жазып, жаттап келу.