Саба? жоспары:Генетика ж?не медицина (9 сынып)
Күні:15.12.2015ж Сынып:9 «Б»Сабақтың тақырыбы: Генетика және медицина. Туыстық некенің жағымсыздығыСабақтың мақсаты
Білімділік: оқушыларға генетика ғылымының медицинамен тығыз байланысы, туыстық некенің жағымсыздығы туралы оқушыларға түсіндіру;
Дамытушылық: оқушыларға тұрлі деңгейдегі тапсырмалар бере отырып, олардың ой-өрістерін, шығармашылығын дамыту
Тәрбиелік: оқушыларды ізденімпаздылыққа, жауапкершілікке, тазалыққа, достыққа тәрбиелеу.Сабақтың түрі: Аралас сабақСабақтың көрнекілігі: интербелсенді тақта слайдта, суреттер, сызбаларСабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, әңгіме Сабақтың барысы:Ұйымдастыру кезеңі-оқушылармен амандасу;-оқушыларды түгелдеу;-оқушылардың оқу-құралдарын тексеру;- зейіндерін сабаққа аударту.Үй тапсырмасын сұрау. Оқушыларға карточка таратылады,сол бойынша үй тапсырмасын айтады.
1.Мутация дегеніміз не?
2. Мутацияның түрлерін ата?
3. Мутацияларды экспериментальды жолмен ауға бола ма?
4. Мутациялық факторларды ата?
5. Табиғи мутация түрлерін ата?
6 Мутагендерді пайдалана отырып, өсімдіктердің жаңа сорттарын ала аламыз ба?
7. Мутацияның жалпы қаншалықты маңызы бар?
Жаңа сабақты түсіндіру. «Генетика және медицина. Туыстық некенің жағымсыздығы»
Генетиканың маңызы өте жоғары. Оның зерттеу нәтижелері білімнің көптеген салаларында қолданылады.Генетика және медицинаТұқым қуалаудың заңдылықтары барлық тірі организмдерге, оның ішінде адамға да ортақ. Адамның көптеген белгілерінің тұқым қуалауы Мендель заңдарына сәйкес жүреді. Адамның тұқым қуалайтын ауруларының саны 4 мыңға жуық. Бұл аурулар адам жасушасындағы хромосомалар санының, құрамының, құрылысының өзгеруіне немесе гендердің өзгеруіне байланысты. Тұқым қуалайтын және туа пайда болатын аурулардың шығу себептерін анықтау, олардың алдын алу және болдырмау, емдеудің жолын қарастыру мәселелерімен медициналық генетика айналысады.
Медициналық генетика – осы заманға генетиканың адамзат үшін өте маңызды бөлімі.Адамзат тектік қорында жинақталған зиянды генетикалық өзгерістер мөлшері мутагендермен және сан алуан сәулелену түрімен қоршаған ортаны ластануға мөлшерлес өсуде.Алайда сәулеленулердің қандай болса да өзге дозасы кезінде қандай теріс мутациялар міндетті түрде пайда болатыны күні бүгінге дейін айқын емес.
Туыстық некенің тиімсіздігі. Тұқым қуалаушылықтың заңдылықтары тұрғысынан алғанда туыс адамдардың (немере, шөбере және т.б.) некелесуі дұрыс емес. Себебі, ондай адамдардың генотиптерінде ұқсастық болады. Ал тұқым қуалайтын аурулар мен түрлі кемістіктерді көбінесе рецессивті гендер анықтайтындығы белгілі. Олар тек рецессивті гомозигота жағдайында ғана білінеді. Туыстық некеде ондай мүмкіншілік мол болады. Сондықтан олардан туатын ұрпақта кемістік көп кездеседі. Керісінше, туыс емес ерлі-зайыптыларда ондай жағдай өте сирек кездеседі және ұрпақтың тіршілік қабілеті жоғары болады. Себебі, олар көбінесе гетерозиготалы жағдайда болатындықтан, Мендель заңына сәйкес ауру мен кемістікті анықтайтын рецессивті генді доминантты ген жеңіп кетеді. Біздің арғы ата-бабаларымыздан келе жатқан қалыптасқан дәстүр бойынша жеті атадан кейін ғана некелесуге рұқсат беріледі. Бұл біздің гендік қорымыздың мол әрі мықты болуына әсер етеді. Сондықтан мұндай дәстүрді сақтап отыруымыз қажет.
Кейбір географиялық, әлеуметтік, экономикалық және т.б. себептерге байланысты тұрғын халықтың саны кеміп, оқшауланып қалады. Адамдардың ондай шағын популяциясында амалсыздан туыстық неке көбейеді. Соның салдарынан тұқым қуалайтын кемістіктер мен сәбилердің өлімі артады. Тіпті ондай халық жер бетінен жойылып кетуі де мүмкін.
Медициналық-генетикалық кеңес
Болашақ ұрпақты тұқым қуалайтын түрлі ауыр зардаптардан сақтандыру үшін адам генетикасы мен медициналық генетикада жүргізілген зерттеулер қолданылады. Дүниеге ауру ұрпақты келтірмеу үшін ата-ананың екеуінің де дендері сау болу керек. Кейде ерлі-зайыптылардың екеуінің де дендері сау болғанымен, олардың тегінде тұқым қуалайтын ауру болса ол келесі ұрпаққа беріледі. Мысалы, жігіттің шешесі эпилепсия (қояншық) ауруымен ауырса, ал әкесі сау болса, ол жігіт эпилепсик болмайды. Себебі оның әкесінен алған доминантты гені эпилепсияны анықтайтын шешесінен алған рецессивті генді жеңіп шығады. Егер дәл осындай жағдайдағы қыз жоғарыда келтірілген жігітке тұрмысқа шықса, өздері ауру болмағанымен, олардан ауру балалар дүниеге келуі мүмкін. Себебі оларда эпилепсияның гені бар.
Жалпы ауру немесе кеміс ұрпақтың дүниеге келуі отбасы мен ата-ана үшін үлкен қайғы-қасірет. Сондықтан отбасын құратын, әсіресе, тегінде тұқым қуалайтын кемістіктер бар адамдар медициналық-генетикалық кеңес алғаны жөн. Мұндай кеңес беретін орталықтар қазір Қазақстанның көптеген қалаларында бар.
Қоршаған ортаның тазалығын сақтауға, әсіресе, судың, ауаның және азық-түліктің мутагендік және канцерогендік әсерлері бар заттармен ластанбауына соңғы кездері көп көңіл бөлінуде. Сонымен қатар, дәрі-дәрмектер мен тұрмыстық химиялық препараттардың және түрлі косметикалық заттардың “генетикалық залалсыздығы” мұқият тексеріледі. Сайып келгенде, мұның барлығы адамда тұқым қуалайтын кемістіктердің мөлшерін азайту мақсатында жасалады.
Жаңа сабақты бекіту:Әр оқушы генетикалық аурулар жайлы өз ойларын айту..
Жаңа сабақты қорыту:Слайдта бірнеше адамдардың генетикалық ауруларға шалдыққа беріледі,оқушылар сол ауруды өздері тауып айтады.
Үй тапсырмасы:Генетика және медицина,және эссе жазып келу «генетикалық аурулар жайлы»
Бағалау:Сабаққа қатысуларына қарай бағалау.
7 оқушы-5, 8 оқушы-4,5оқушы-3