?арыш ?лемі

ҒАРЫШ ӘЛЕМІ

(Мектепішілік бастауыш сынып апталығы)
Нурпеисова Ж.С.
Тақырыбы: Ғарыш әлеміМақсаты: Оқушылардың ғарыш әлемі туралы білімдерін кеңейту.Міндеттері:1. Ғарыш әлемі туралы неғұрлым жан - жақты ақпарат жинауына қолайлы орта туғызу.2. Оқушылардың топта жұмыс жасауын  ұйымдастыру.
Жас ұрпақтың патриоттық, ұқыптылыққа тәрбиелеу.Барысы:
Cұрақ- жауап, сөзжұмбақ шешу, мақал-мәтел айту.
Сабақтың түрі: сайыс  Көрнекіліктер:Ғарышқа байланысты суреттер, маркер, картон қағаз, құрастыру, т. б.
Өту барысы:
- Құрметті қонақтар, аяулы ұстаздар мен оқушылар! Бүгінгі «Ғарыш әлемі» атты бастауыш сынып оқушыларының сайысына хош келдіңіздер!
І- жүргізуші: Береке де осындаМереке де осындаБолып жатыр той думанҚырандардың қасындаКөңіл қойып қараңызЖалындап тұр ғой баламызЖарысын міне үш топтыңҚол соғып қарсы аламыз.
ІІ- жүргізуші: Әр таңды бақпенен атырамыз,
Өнерді ой көгінде бақылаңыз.
Сайысқа қатысуға енді ортағаКелген үш топты шақырамыз
1- топ  «Күн»
2- топ  «Ай»
3- топ  «Жұлдыз»
І- жүргізуші: Өнерге биік сеніңізДуманға қызық келіңізӘділқазы ел сенген,
Өнерге баға беріңіз, - деп, бүгінгі жарысқа төрелік жасайтын әділқазылармен таныстырамыз...
ІІ- жүргізуші: Қызады бүгін той-сайыс,
Ортамызды ашайықӘн мен күйді көтеріпІнжу – маржан шашайықЫрыс дәулет мол болсынЖылда осындай той болсынЖарысты енді бастайықАл, кәнекей жол болсын! – дей келе, жарысымызды бастайық. Сайыс 8- кезеңнен тұрады.
І- жүргізуші: Топ алдына шыққанда басын иіп,
Сәлемдесу – парызы әрбір жастың.
Өнерлерін паш етер топтармененСәтте келіп қалғандай танысатын.
1- кезең   «Сұрасаң менің тегім» (таныстыру). Әр топ өздерін таныстырады. Сөз кезегін 1- топ «Күн» тобына береміз.
Күн – Күн жүйесінің орталығы. Күн - Әлемдегі өзге миллиондаған жұлдыздар сияқты жұлдыз. Бұл – дүмпуден кейін артынан газ бұлттарын қалдырған ескі және үлкен жұлдыздың «туындысы». Күннің ішінде – үлкен қысыммен жиырылған сутегі атомдары гелийге айналатын ядролық отын бар. Бұл ядролық реакция кезінде орасан мол энергия бөлініп шығады.
Күннің өзге жұлдыздарға қарағанда бізден не бары 150 миллион км жақын тұрғаны. Күн жалпы алғанда – қатардағы жұлдыз ғана. Ол орташа көлемді және орта жасты. Бірақ Күн болмаса, Жер түнек тарқан, суық және тіршіліксіз әлем болар еді. Күнге ешқашан жақын қарамаңдар, өйткені оның өте жарық сәулелері көзге нұқсан келтіруі мүмкін.
күннің маңыздылығы. Бұрынғы адамдар Күннің не екенін білмеді, бірақ оның жылуы мен сәулесі тіршілік үшін қаншалықты маңызды екенін сезінді. Ежелгі мысырлықтар, гректер және майя халқы өзгелерге қарағанда Күнді құдайдай көретін.
Кейде Күнде ғарышқа ыстық газдың атқылауын тудыратын дауылдар болады. Олар күннің оталуы деп аталады. Олар жарықты, ыстық және ғарыштық сәулелерді күннен алысқа қарай атқылайды және Жердегі радиобайлансқы зиян келтіруі мүмкін.
Күннің тұтылуы Айдың Жерге көлеңке түсіре отырып, жарықты Күннен көлегейлеген кезінде болады. Әдетте Жердің көпшілік бөлігінде жарым –жартылай тұтылу көрінеді, бірақ айдың тұлғасы Күнді толық жапқанда, күн шамамен жеті минуттай түнге айналады.
Келесі кезекті 2- топ  «Ай» тобына береміз.
Ай – Жердің жалғыз серігі. Өзге планеталарды айлардың саны көптеу. Біздің ай бізге жақындау ғарыштық дене болып табылады. Ол қашанда адамды таңдандырып келді. Күн сияқты Айды да бұрынға адамдар құдай деп есептеді. Бастапқы кезде Ай ыстық және жанартаулы болған сыңайлы, ол Жерге қарағанда тезірек  суыған.
Ай Жерден сәл жасырақ болуы мүмкін, шамамен 4,5 миллион жаста. Оның пайда болуы туралы теорияның бірінде кішкентай, қатты планета Жермен соқтығысқаны жайлы айтылады. Осы соқтығысу барысында ғарышқа ұшып кеткен тау жынысының сынықтары бір жерге шоғырланып, Айды құраған, сонан кейін Жердің орбитасына тартылған.
Айда бәрі тым-тырыс және еш қозғалыс жоқ. Онда атмосфера жоқ болғандықтан, жел жоқ. Беткі қабатында сонымен қатар  су да жоқ. Онда шаңды және құрғақ. Жер бетіндегі ең биік тау – Эверест сияқты таулары бар.
Ай Жерді айналады және Айдың бір жақ бетіне әрқашан күн түсетіндіктен, оның қозғалысына қарай біз оның жарық түскен бетінің түрі алаңын көреміз. Сондықтан да бізге Ай бір ай ішінде пішінін өзгертіп отыратын тәрізді.
Бұл өзгеріс тер Айдың фазалары ретінде белгілі. Ай туғанда біз оның жарық түсетін бетін мүлде көрмейміз. Бір аптаьдан кейін бізге оның жартысы ғана көрінеді. Ай толысқанда  біз Айдың  жарық түскен толық келбетін көреміз. Онан кейін ол кішірейе бастайды. Ең соңында «ескі айдың» тілімі ғана көрінеді. 
3- топ  «Жұлдыз» тобын ортаға шақырамыз.
Жұлдыз – қызған сутегінен құралған көлемді шар. Жердегілер бұл шар түнгі аспанда жарқыраған кішкентай ноқат болып көрінеді. Жұлдыздардың кішкентай болып көріну себебі – олар Жерден өте алыста орналасқан.
Көптеген жұлдыздардың көлемі бізге жақын орналасқан жұлдыз – Күннің көлемінен көп есе асып түседі. Күн әрі ыстық және белсенді жұлдыз болғандықтан, өте қатты жарқырайды. Міне, оның бізге аспанда нұр шашып көрінетіні сондықтан.
Жұлдыздар бір-бірінен өлшемі мен қызуы жағынан дараланады. Күн орташа өлшемдегі ыстық сары жұлдыз болып табылады. Ең үлкен жұлдыздар өте алыптар деп аталады және Қүннен жүз, тіпті одан да көп есеге артық мұндай жұлдыздар өте көп.
Жұлдыздардың өмір сүру ұзақтығы – миллиондаған жылдарды құрайды. Өзінің өмір сүруі кезінде жұлдыздар жарық пен жылу бөле отырып, энергия жұмсайды. Жұлдыздардың кейбірі өте үлкейген кезде жарылады да, көгілдір түсті жаңа жұлдыз пайда болады.
Түнгі аспаннан 88 «жұлдыздар өрнегін» көруге болады. Бұлар – шоқжұлдыздар. Вавилон, Мысыр, Қытай және Грецияның алғашқы астрономдары жұлдыздарды қарастырған кезде олардың кейбірінің жануарларға немесе аңыз - әңгімелердің кейіпкерлеріне ұқсас екенін аңғарған.
 
 
2- кезең   «Білгенге маржан, білмеске арзан» (сұрақ жауап). Бұл  кезеңде әр топ 1 минут уақытта 5 сұраққа жауап беруі тиіс.
Ортаға үш топты шақырамыз. 1- топ  «Күн», 2- топ  «Ай», 3- топ  «Жұлдыз»
Қазақтың тұңғыш ғарышкері кім? Тоқтар ӘубәкіровЖердің серігі? Ай
Ең үлкен жұлдыз? КүнҚазақ жеріндегі ғарышкерлер мекені? БайқоңырҒарышқа тұңғыш рет кім ұшты? Юрий Гагарин
Қазақтың екінші ғарышкері кім? Талғат МұсабаевЮрий Гагарин ғарышқа қай жылы ұшты? 1961жыл 12 сәуірТелескоп дегеніміз не? Аспан әлемін бақылау құрылғысы.
 3- кезең.  «Сөз құра, тез құра» шашылған әріптерден ғарышқа байланысты сөздер құрап жазу. Ғарыш, аспан, жұлдыз, ай, күн, зымыран.
Біліп айтқан сөзге құн жетпейді,
Тауып айтқан сөзге шын жетпейді.
Өзің білмесең, білгендерден үйрен,
Үйренгеннен ештеңең кетпейді.
4- кезең. «Шешуін тап»деп аталады. Бұл кезеңде әр топ дайындап келген жұмбақтарын жасырады.
Шебердің өнер тамып қолынан,
Жаңылмаған ата- баба жолынан.
Шебер қолдар өз өнерін көрсетсін,
Біз айтайық төрелігін соңынан.
5- кезең. Сурет құрастыру. Геометриялық фигуралардан зымыран құрастыру.
Келесі  6- кезең. «Білімдіден  шыққан сөз» деп аталады. Әр топқа 5 минут уақыт беріледі. Сол уақыт аралығында берілген сөзжұмбақты шешу керек.
Қазақтың екінші ғарышкерінің есімі?
Алғаш ғарышқа аяқ басқан кім?
Қазақтың тұңғыш ғарышкері?
Қазақ жеріндегі ғарышкерлер мекені?
Ғарышқа ұшатын адам?
 
  Т А Л Ғ А Т  
    Г А Г А РИ Н
Т О Қ Т А Р     
Б А Й Қ О Ң ЫР  Ғ А РЫШК Е РҚорытындысын анықтау үшін  әділқазы алқаларына сөз береміз.
Осымен бүгінгі «Ғарыш әлемі» атты сайысымыз аяқталды келіп, тамашалағандарыңызға рахмет!