Жары?ты? сыну ??былысы. Физика. 11 сынып.

11 сынып №32 сабаK ____________________
СабаKтыS таKырыбы: ЖарыKтыS сыну Kaбылысы.
СабаKтыS маKсаты:
Білімділік маKсаты: ОKушы білімін, іскерлігін, даCды деSгейін баKылау, баCалау. ЖарыKтыS сыну Kaбылысын т_сіндіріп солар жайлы т_сінік Kалыптастыру.
ДамытушылыK маKсаты: ОKушылардыS білім деSгейін ж‰не білім мазмaныныS тaраKтылыCы мен оны игерудегі іскерлік пен даCдыны баKылау.
Т‰рбиелік маKсаты: Адамгершілікке, aKыптылыKKа, алCырлыKKа, отанс_йгіштікке, табиCатты аялауCа, сыйластыK пен ‰дептілікке баулу.
СабаKтыS т_рі:жаSа білімді Kалыптастыру, жалпылау
СабаKтыS ‰діс-т‰сілдері: €Sгіме, лекция, дискуссия, кітаппен жaмыс.
СабаKтыS к™рнекіліктері: плакаттар, суреттер,
СабаKтыS барысы:
І.ДК`йымдастыру кезеSі:С‰лемдесу; ОKушыларды т_гендеу;ОKушылардыS назарын сабаKKа аудару.
ІІ. ДК. ^й тапсырмасын тексеру, Kайталау.
А) теориялыK білімдерін тексеру. €) практикалыK тапсырмаларын тексеру. Б) есептерін тексеру.
ІІІ.ДК Білімді жан-жаKты тексеру./ ІV. ДК. ЖаSа материалды KабылдауCа ‰зірлік, маKсат Kою.
Б_гінгі негізгі маKсатымыз оKулыK бойынша жарыKтыS сыну Kaбылысымен танысамыз.
Jандай Kaбылыс жарытыS шаCылуы деп аталады?
ШаCылудыS Kандай т_рлерін білесіSдер?
Jандай айна жазыK айна деп аталады?
ЖазыK айна шын кескін бере алады ма?
Jандай кескін шын кескін деп аталады?
Айнаны aлCайтуды дегенді Kалай т_сінесіSдер?
V. ДК.ЖаSа материалды меSгерту: ЖарыKтыS сынуы
Тєжірибе жргізейік. ОптикалыK дискініS ортасына шыны пластина Kойып оCан жарыK сєулесін баCыттайыK. Ауа мен шыныныS шекарасында жарыK тек Kана шаCылмай сонымен бірге шыны ішіне еніп µзініS таралу баCытын µзгертетінін кµруге болады. Екі ортаныS шекарасынан µткен кезде жарыKтыS таралу баCытын µзгертуі [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ] деп аталады. суретте: АО тскен сєуле; ОВ шаCылCан сєуле; ОЕ сынCан сєуле.
Егер біз сєулені ЕО баCытында тсіре берсек, онда жарыK сєулесініS KайтымдылыCынан ол шыныдан ОА баCытында шыCады. ЖарыKтыS сынуы оныS бір ортадан екінші ортаCа µткендегі жылдамдыCыныS µзгеруінен тсіндіреді . Осы K±былысKа алCаш рет осындай тсініктемені XVII CасырдыS ортасында патер Меньян берді. Меньян бойынша жарыK бір ортадан екінші ортаCа µткенде баCытын, шалCынмен KозCалып келе жатKан “солдаттар KозCалысыныS фронты” баCытын егістік бµгегенде µзгертетін жаCдайCа ±Kсас болады. Егістікке жеткен єр солдат µз KозCалысын баяулатады, ал оCан жетпеген солдаттар б±рынCы жылдамдыKпен KозCала береді. Нєтижесінде егістікті басKан солдаттар шалCынмен келе жатKандардан Kалып, єскерлер колоннасы б±рылады. Екі ортаныS шекарасынан µткенде жарыK сєулесініS Kай баCытта б±рылатынын аныKтау шін б±л екі ортаныS Kайсысында жарыK жылдамдыCы аз, Kайсысында кµп екенін білу керек. ЖарыK – б±л электрмагниттік толKындар. Сол себепті электрмагниттік толKындардыS таралу жылдамдыCына байланысты (§28-ті ара) айтылCан нєрселердіS барлыCы жарыK жылдамдыCына теS дєрежеде сєкес келеді. Мысалы, вакуумдегі жарыK жылдамдыCы максимальды жєне: с = 299792км/с 
· 300000км/с. ЗаттаCы жарыKтыS жылдамдыCы єрKашанда вакуумдегіден аз болады: v < c. Екі ортаныS жарыK жылдамдыCы азы оптикалыK тыCыз орта, ал жоCарысы оптикалыK тыCыз емес орта деп аталады. Мысалы, су ауаCа KараCанда оптикалыK тыCыз орта, ал шыны суCа KараCанда оптикалыK тыCыз орта болады.
Тєжірибе жарыK сєулесі оптикалыK тыCыз ортада енгенде µзініS бастапKы баCытынан перпендикулярCа Kарай б±рылады, ал оптикалыK тыCыз емес ортаCа енгенде жарыK сєулесі кері баCытKа ауытKиды. СынCан сєуле мен тсу нктесіндегі екі ортаныS шекарасына тсірілген перпендикуляр арасындаCы б±рыш [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ] деп аталады.
· тсу б±рышы,
· сыну б±рышы.
86-суреттен сыну б±рышыныS тсу б±рышынан лкен де жєне кіші де бола алатынын кµреміз. Осы б±рыштар сєйкес бола ала ма? Болады, тек Kана сєуле екі ортаныS шекарасына тік б±рыш бойынан тсетін болса
· =
· = 0.
Єр ортаныS жарыKты сындыру Kабілеті трліше. Екі ортадаCы жарыK жылдамдыKтарыныS µзгешелігі неC±рлым кµп болса, екі ортаныS шекарасында жарыK сєулесі соC±рлым кµп сынады.
Кµптеген оптикалыK K±ралдардыS негізгі бµлігі шыны шб±рышты призма (87, а-сурет) болып саналады. 87, б-суретте осындай призмадаCы сєулелер жолы кµрсетілген: екі рет сындыру нєтижесінде шыны призма тскен сєулені µзініS табанына Kарай сындырады.
ЖарыKтыS сынуынан, су KоймасыныS (µзен, арыK,су бар ванна) тереSдігі шын мєнінде аз сияKты кµрінеді. Су Kоймасы тбіндегі S нктесін кµру шін одан шыKKан жарыK сєулесі баKылаушыныS кµзіне келіп жетуі Kажет (88-сурет). БіраK жарыK шоCы ауа мен су шекарасынан сынCанна кейін кµзге S нктесінен жоCары орналасKан S1 жорамал кескіннен келіп т±рCандай кµрінеді.
Су KоймасыныS кµрінетін тереSдігі h наKты H тереSдіктіS 3/4 бµлігін K±райтынын дєлелдеуге болады. Осы K±былысты алCаш рет Евклид сипаттаCан. ОныS кітаптарыныS бірінде саKинамен жасалCан тєжірибе жайлы айтылады: баKылаушы кубокKа оныS шеттері кµрсетпейтіндей жаCдайда тбінде жатKан саKинаCа Kарайды, ал сонан кейін кµздіS жаCдайын µзгертпей кубокKа су K±я бастады, біраз уаKыттан кейін саKина кµрінетін болды. ЖарыKтыS сынуымен кµптеген K±былыстарды тсіндіруге болады. Мысалы, су бар стаканCа салынCан KасыKтыS сынCан сияKты болып кµрінуі, Кн мен ж±лдыздардыS горизонттаCы наKты орнынан биік болып кµрінуі жєне т.б.
 VІ. ДК. ОKытылып отырCан оKу материалын KабылдаудаCы оKушы т_сінігін тексеру.
§4.10 дайындыK сaраKтарын талдау.
Jандай Kaбылыс жарыKтыS шаCылуы деп аталады?
ЖарыK жазыK параллель пластиналар арKылы ™ткенде Kандай Kaбылыс байKалады?
К™лдіS шын ж‰не к™рінерлік тереSдігі деген не?
ПризмадаCы с‰уленіS ж_ру жолын Kалай аныKтауCа болады?
VІІ. ДК. ОKытылып отырCан оKу материалын бекіту немесе даCдыландыру жaмыстарын ж_ргізу.
Есептер шыCарту. 4.10.1.-4.10.5
VIІI.ДК. БаCалау. ^й тапсырмасын беру: §4.10 Есептер шыCарту. 4.10.6.-4.10.7
Заголовок 115